18191039

ESKİ TÜRKLERDE AİLE VE EVLİLİK ANLAYIŞI

Bu çalışma İslamiyet’ten önceki Türklerde aile ile ilgili kavramlar, ailenin oluşumu, aile tipleri, çocuk ile ilgili hususlar ve aile hukukunu kapsamaktadır. Çalışma, Orta Asya’da tarih sahnesine çıkmış Türkler ile farklı bölgelere göç etmiş Türk topluluklarının aile hayatını içermektedir. Çalışmanın amacı eski Türk ailesinin konumunu sosyo-kültürel tarih anlayışı biçiminde ortaya koymaktır. İslamiyet’ten önceki Türk ailesi hakkında birçok makale ve kitap yazılmıştır. Bu çalışmada konu bütüncül bir yaklaşımla değerlendirmeye ve konuya yeni bir yorum katılmaya çalışılmıştır. Bazı konular makalenin sınırları içinde tartışılmıştır. Bu kapsamda eski Türk aile yapısı hakkında bazı tespitler yapılmıştır. Türklerde aile toplumun ve devletin temeli olarak görülmüştür. Aile, toplumun sağlam temeller üzerine oturmasında önemli rol oynar. Aile aynı zamanda Türk milletinin güç merkezini de oluşturur. Aile, Türk devletinin en küçük örneği olup aynı zamanda devlet olmanın başlangıcıdır. Bundan dolayı Türkler güçlü orduları ve sağlam aile yapıları sayesinde tarih boyunca varlıklarını sürdürmüşlerdir. Türk ailesi İslamiyet’ten önceki dönemde karı, koca ve çocuklardan oluşan çekirdek aile şeklindedir. Eski Türklerden itibaren çocuklar aile için değerlidir. Oğlanı yetiştirmek babanın görevi iken kızı yetiştirmek annenin görevidir. İslamiyet’ten önce Türk toplumunda farklı aile tiplerinin olduğu ise tartışmalıdır. Bazı bilim insanları eski Türklerde geniş aile tipinin olduğu görüşündedir. Bu görüş Türklerde akrabalık esasına göre önem kazanmaktadır. Aile yapısı eski kaynaklarda oguş olarak geçmektedir. Ailelerin bir araya gelmesiyle urug denilen aileler birliği yani oba meydana gelmiştir. Urugların bir araya gelmesiyle bod (boy, kabile), bodun (boylar birliği) ve il (devlet) oluşmuştur. Türkler belirli bir düzen içinde akrabalarıyla bir arada yaşamışlardır. Bu durum Türklerin sosyal hayatında birlik ve dayanışma içinde olduklarını göstermektedir. Boyların başında dayanışmayı güçlendiren, hak ve adaleti gözeten, boyun menfaatlerini koruyan, silahlı güç kullanmaya yetkili beyler vardır. Erkek otoritesine dayanan ataerkil aile yapısı eski Türk toplumunda görülmektedir. Buna rağmen ailede annenin de söz hakkı vardır. Türkler tarih boyunca kadınlarına büyük değer vermişlerdir. Aile evlilik yoluyla kan bağına dayalı olarak kurulmuştur. Eski Türklerin siyasi sebeplerle evlilikler yaptıkları bilinmektedir. Bilhassa devleti yöneten hakanların siyasi evlilikler yaptıkları tarihi kayıtlarda geçmektedir. Bu durumun ilk örneği MÖ 198 yılında yapılan bir barış antlaşmasında görülmektedir. Tek eşle evlilik Türklerde yaygındır. Levirat tipi evlilikler gerekli durumlarda görülmektedir. Levirat, ölen kardeşin dul kalan eşi ile evlenme biçimidir. Eski Türklerde dul kalan kadınlar bu şekilde koruma altına alınmıştır. Bu durum Çinliler tarafından garip karşılanmış ve ahlaka aykırı olarak gösterilmeye çalışılmıştır. Evlilik, bir aile kurmak için bir erkek ve bir kadının birleşmesidir. Türklerde evlilik geleneğinin ilk izleri Hunlara dayanmaktadır. Bu gelenek diğer Türk topluluklarında da görülmektedir. Eski Türklerde evlilik süreci kızın istenmesinden itibaren içinde birçok geleneği barındıran farklı merasimler yoluyla gerçekleşmektedir. Türklerde evlenme aynı zamanda yuva kurmadır. Türklerde aile hayatı töre yoluyla güvence altına alınmıştır. Aile hukuku töreye göre düzenlenmiştir. Miras, mülkiyet, ceza hukuku töreye göre belirlenmiştir. Türklerde devletin devamlılığının sağlanması amacıyla işlenen suçlar cezalandırılmıştır. Türklerde suçluların cezalandırılması devletin hak ve görevleri arasındadır.

Anahtar Kelimeler:

oguş (aile), urug (aileler birliği), bod (boy, kabile), bodun (boylar birliği), il (devlet), evlilik, levirat, hukuk

FAMILY IN ANCIENT TURKS AND CONCEPT OF MARRIAGE

This study covers the concepts of family, the formation of the family, family types, child-related issues and family law in Turks before İslam. The study includes the family life of Turks who have appeared on the stafe of history in Central Asia and Turkish communities who have immigrated to different regions. The aim of the study is to reveal the position of the old Turkish family in the form of socio-cultural history understanding. Many articles and boks have been written about the Turkish family before İslam. İn this study, it has been tried to evaluate the subject with a holistic approach and to add a new interpretation to the subject. Some issues are discussed within the confines of the article. In this context, some determinations have been made about the old Turkish family structure. In Turks, the family was seen as the foundation of society and the state. The family plays an important role in the establishment of society on solid foundations. The family also constitutes the power center of the Turkish nation. The family is the smallest example of the Turkish state and at the same time it is the beginning of statehood. Therefore, Turks have survived throughout history thanks to their strong armies and solid family structures. The Turkish family in the pre-İslamic period was in the form of a nuclear family consisting of husband, wife and children. From the old Turks, children are valuable to the family. While raising the son is the father’s duty in Turks, it is the mother’s duty to raise the daughter. It is controversial that there were different family types in Turkish society before Islam. Some scholars are of the opinion that the ancient Turks had an extended family type. This view gains importance in Turks on the basis of kinship. Family structure is mentioned as oguş in old sources. With the coming together of the families, the union of families called urug or oba, was formed. The union of the urugs formed il (state), bodun (union of tribes), bod (clan, tribe). Turks lived together with their relatives in a certain order. This shows that Turks are in unity and solidarity in their social life. There are gentlemen authorized to use armed force, protect the interests of the tribe, observe rights and justice, strengthen solidarity at the head of the tribes. The patriarchal family structure based on male authority is seen in the old Turkish society. However, the mother also has a say in the family. Turks have given great value to their women throughout history. The family was established on the basis of blood ties through marriage. It is known that ancient Turks made marriages for political reasons. In particular, it is mentioned in historical records that tha khans who ruled the state had political marriages. The first example of this situation is seen in a peace treaty in 198 BC. Monogamy is common among Turks. Levirate type marriages are seen in necessary situations. Levirate is a way of marrying a deceased brother’s widow. In ancient Turks widowed women are protected in this way. This situation was found strange by the Chinese and tried to be shown as immoral. Marriage is the union of a man and a woman in order to create a family. The first traces of the marriage tradition in the Turks are based on the Huns. This tradition is also seen in other Turkish communities. In the ancient Turks, the marriage process takes place through different ceremonies that contain many traditions, starting from the request of the girl. Marriage in Turks is at the same time establishing a home. Family life in Turks is secured by custom. Family law is regulated according to custom. Inheritance, property, criminal law are determined according to custom. The crimes committed in order to ensure the continuity of the state in the Turks were punished. Punishment of criminals in Turks among the rights and duties of the state.

Keywords:

ogush (family), urug (union of families), bod (clan, tribe), bodun (unity of tribes), il (state), levirate, law,

PDF

___

AKSOY, İlhan, “Türklerde Aile ve Çocuk Eğitimi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, S. 16, Kış 2011, ss. 11-19.
ARSAL, Sadri Maksudi, “Eski Türklerin Hususi Hukuku”, Türkler, edt. Hasan Celal Güzel, Salim Koca, vd., C. III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 88-96.
ARSAL, Sadri Maksudi, Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1947.
ATAMAN, Sadi Yaver, Eski Türk Düğünleri ve Evlenme Rit’leri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
AYDEMİR, Adem, “Türk Dünyasında Bazı Düğün Terimleri ve ‘Al Duvak’ Geleneği Üzerine”, Turkish Studies, 8/9, 2013, ss. 619-655.
BERBER, Oktay, “Türk Kültüründe Eğlence ve Birlik Unsuru Olarak Düğünler”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 10, 2009, ss. 1-11.
CAFEROĞLU, Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1968.
ÇOBANOĞLU, Özkul “Kağanlık ve Kamlık Kurumları Arasındaki Çekişmenin Türk Mitolojisine Yansıması Problematiğinde Yöntem Sorunları”, Bilig, S. 27, 2003, ss. 19-49.
DOĞAN, İsmail, Sosyoloji Kavramlar ve Sorunlar, Sistem Yayınları, İstanbul 2000.
DONUK, Abdülkadir, “Çeşitli Topluluklarda ve Eski Türklerde Aile”, Tarih Dergisi, S. 33, 1982, ss. 147-168-9
DONUK, Abdülkadir, “Eski Türk Ailesi ve Vasıfları”, Türk Yurdu, C. IX, S. 16, 1988, ss. 5-9.
DURMUŞ, İlhami, Türk Kültürüne Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara 2016.
EBERHARD, Wolfram, Çin Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1947.
EBERHARD, Wolfram, Çin’in Şimal Komşuları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1996.
ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2018.
ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1983.
ERKUL, Ali, “Eski Türklerde Evlenme Gelenekleri”, Türkler, edt. Hasan Celal Güzel, Salim Koca, vd., C. III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 58-66.
GÖKALP, Ziya, Türk Medeniyeti Tarihi, haz: Kazım Yaşar Kopraman-İsmail Aka, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1976.
GÖKALP, Ziya, Türk Töresi, İnkılâp Yayıncılık, İstanbul 1977.
GÖMEÇ, Saadettin Yağmur, “Türklerde Aile”, Düşünce ve Tarih Dergisi, Yıl 4, S. 49, 2018a, ss. 4-15.
GÖMEÇ, Saadettin Yağmur, Türk Kültürünün Ana Hatları, Berikan Yayınevi, Ankara 2018b.
GUMİLEV, Lev Nikoloyeviç, Eski Türkler, çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2003.
GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, C. I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, C. II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
GÜLER, Ali, “İlk Yazılı Türkçe Metinlerde Aile ve Unsurları”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C. I, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını, Ankara 1992, ss. 39-53.
İNAN, Abdulkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
İNAN, Abdülkadir, “Göçebe Türk Boylarında Evlatlık Müesseseleriyle İlgili Gelenekler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. VI, S. 3, Mart 1948, ss. 127-137.
İZGİ, Özkan, Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020.
KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993.
KARADOĞAN, Umut, “‘Çocuk ve Çocukluk’ Kavramının Tarihsel Süreçte Değerlendirilmesi”, Çocuk ve Medeniyet Dergisi, 1, 2019, ss. 195-226.
KAŞGARLI MAHMUD, Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi, I-IV, çev: Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1992.
KOCA, Salim, “Eski Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat”, Türkler, edt. Hasan Celal Güzel, Salim Koca, vd., C. III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 15-37.
KÖKSAL, Hasan, “Türk Düğünlerinde “Saçı” Geleneği, Buna Bağlı Ritler-Pratikler”, Bilig, S. 1, 1996, ss. 75-81.
KÖYMEN, Mehmet Altay, “Alp Arslan Zamanı Türk Toplum Hayatı”, Selçuklu Araştırmaları Dergisinin Dördüncü Sayısından Ayrı Basım, Güven Matbaası, Ankara 1973.
KURTOĞLU, Yasemin, Eski Orta Asya Türk Devletleri’nde Aile, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2021.
LİN GAN, “Göktürklerde Gelenekler ve Dinî İnançlar”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, çev: Eyüp Sarıtaş, İzmir 1999, ss. 219-223.
ÖGEL, Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 2001.
ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Kömen Yayın Dağıtım, Ankara 1979.
RASONYI, Laszlo, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1971.
SARITAŞ, Eyüp, “Çin Kaynaklarına Göre Hunlarda Evlilik İle İlgili Gelenekler”, Doğu Araştırmaları, S. 5, 2010, ss. 33-42.
SCHMİEDE, H.Achmed, Kitab-ı Dedem Korkut Destanlarının Dresden Nüshası, Ankara 2000.
SELÇUK, Hava, Selenge’den Tuna’ya Türk Kültür Tarihine Dair Notlar, Çizgi Kitabevi, Konya 2020.
SEVİNÇ, Necdet, Eski Türkler’de Kadın ve Aile, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1987.
TAŞAĞIL, Ahmet, Bozkırın Kağanlıkları Hunlar, Tabgaçlar, Göktürkler, Uygurlar, Kronik Kitap, İstanbul 2021a.
TAŞAĞIL, Ahmet, İlk Türkler Bozkırdan Dünyaya Yayılanlar, Kronik Kitap, İstanbul 2021b.
TEKİN, Talat, Orhon Yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan Tunyukuk, BilgeSu Yayıncılık, İstanbul 2018.
TUNA, Sibel Turhan, “Türk Dünyasındaki Düğünlerde Koltuklama ve Kırmızı Kuşak Bağlama Geleneği”, Bilig, S. 38, 2006, ss. 149-158.
TURAN, Ahmet, “Törelerimizde Kalın (Başlık) Âdeti”, Millî Folklor, S. 12, 1991, ss. 39-42.
TÜRKDOĞAN, Orhan, “Türk Ailesinin Genel Yapısı”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C. I, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını, Ankara 1992, ss. 29-66.
UYDU, Mualla, Türk-İslâm Bütünleşmesi, Hamle Basın-Yayıncılık, İstanbul 1995.
ÜNALAN, Sıddık-ÖZTÜRK Hakan, “İslamiyet’ten Önce Türklerde Eğitim ve Öğretim”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13: 2, 2008, ss. 89-109.
YUVALI, Abdülkadir-DEMİRCİ, Hikmet, Türk Dünyası’nın Ortak Kültür Tarihinde Aile ve Kadın, Selenge Yayınları, İstanbul 2021.