II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE HALİFELİĞİN SİYASİ MÂNADA KULLANILMASI

II. Abdülhamid için halifelik İslamcı siyasetin odak noktasıydı ve halifeliği daha önce hiç karşılaşılmamış yoğun şekilde uygulayarak Düvel-i Muazzama idaresindeki milyonlarca Müslümanın saygısını kazanmıştır. Bu Müslümanlar ile manevi ve kültürel ilişkiler kurmuş ancak bu Müslümanlar arasında herhangi bir isyan meydana geldiğinde Düvel-i Muazzama tarafından bundan Osmanlı halifesinin sorumlu olduğu söylenince bunları kesin bir dille reddederek gazetelere bu şekilde bilgiler vermiştir. Daha sonra II. Abdülhamid, halifeliği etkili bir araç olarak kullanarak Düvel-i Muazzama’ya Osmanlı Devleti’nin ölmeyip hala ayakta olduğunu göstermek istemiştir. Bu amaçla halifeliğin kışkırtıcı bir gücü olduğunu, halifenin tek bir sözüyle sömürge altındaki Müslümanların Düvel-i Muazzama’ya cihad ilan edeceklerini her ne kadar ilişkilerin kesilmesini istemese de sezdirmek istemiş ve kendisine sulh zamanları yaratmak istemiştir. Bu durumu belli etmek için de Müslümanlar ile kültürel ilişkiler kurmuştur. II. Abdülhamid’in yapmış olduğu faaliyetler ve halifeliğin dünya Müslümanları üzerindeki etkisi Düvel-i Muazzama tarafından halifeliğin papalık konumuna benzer bir duruma gelmesine yol açmıştır. Bu çalışmada halifeliğin siyasi anlamda gün yüzüne çıkmasından ve II. Abdülhamid’in yeni bir siyaset aramaya yönelik halifeliğe bakışına değinilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Halifelik, İslamcılık, II. Abdülhamid, Müslümanlar, Düvel-i Muazzama

THE POLİTİCAL USE OF THE CALİPHATE IN THE REİGN OF ABDULHAMİD II

For II. Abdulhamid, the caliphate was the focal point of Islamist politics, and by exercising the caliphate in an unprecedented way, he gained the respect of millions of Muslims under the rule of Great Powers. He established spiritual and cultural relations with these Muslims, when it was said by the Great Powers that the Ottoman caliph was responsible for it, he flatly rejected them and gave information to the newspapers in this way. Later Abdulhamid II wanted to show the Great Powers that the Ottoman Empire was still standing by using the caliphate as an effective tool. For this purpose, he wanted to make him feel that the caliphate had a provocative power and that with a single word of the caliph, the Muslims under the colony would declare jihad against the Great Powers, although he did not want the relations to be cut, and he wanted to create times of peace for himself. In order to show this situation, he established cultural relations with Muslims. The activities of Abdulhamid II and the influence of the caliphate on the Muslims of the world caused the caliphate to become similar to the papal position by the Great Powers. In this study, the political emergence of the caliphate and Abdulhamid II’s view of the caliphate towards seeking a new policy will be discussed.

Keywords:

Caliphate, İslamism, Abdulhamid II, Muslims, Great Powers,

PDF

___

Ahmet Cevdet Paşa, 19. Yüzyılda Osmanlı Devlet Yönetimi, Haz. Seyit Ali Kahraman, c. I, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2019.
BARLAK, Hasan, ‘’Esad Efendi’nin ‘İttihad-ı İslam’ Risalesinde İslam Birliği ve Osmanlı Halifesine Bağlılık Düşüncesi’’, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2016, s. 598-615.
BUZPINAR, Tufan, Hilafet ve Saltanat, Alfa Yayınları, İstanbul 2016.
ÇİÇEK, Ragıp, II. Abdülhamid Döneminde Şiilik, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi), Kastamonu 2019.
DEMİRCAN, Ahmet Misbah, II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Hilafetine Aykırı Bakışlar, İşaret Yayınları, İstanbul 2017.
DERİNGİL, Selim, ‘’II. Abdülhamid’in Dış Politikası’’, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. II, İstanbul 1985, s. 304-307.
DERİNGİL, Selim, Simgeden Millete – II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet, İletişim Yayınları, İstanbul 2017.
DURSUN, A. Haluk, ‘’Akabe Meselesi’’, Türkler Ansiklopedisi, C. XIII, Ankara 2002, s. 118-132.
EL HUMEYDİ, Sa’d Samir, ‘’İslam Birliği Fikri ve Sultan II. Abdülhamid’in Rolü: Söylemde Başarı, Eylemde Çöküş’’, TBMM Milli Saraylar - Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi Sempozyum Bildirileri, İstanbul 2018, s. 68-79.
EFE, Adem, ÖZAY, Mehmet vd., Basiret ve Direniş – Basiret Gazetesinde Açe’deki Hollanda Savaşı’nın (1873-1904) İlk İki Yılını Ele Alan Metinlere Dair, İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2018.
ERASLAN, Cezmi, ‘’II. Abdülhamid ve İslam Birliği Siyaseti Üzerine Değerlendirmeler’’, TBMM Milli Saraylar - Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi Sempozyum Bildirileri, İstanbul 2018, s. 62-67.
ERASLAN, Cezmi, II. Abdülhamid ve İslam Birliği, Ötüken Yayınları, İstanbul 2019.
FINDLEY, Carter V., Modern Türkiye Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul 2019.
GEORGEON, François, Sultan Abdülhamid, Çev. Ali Berktay, İletişim Yayınları, İstanbul 2018.
İNALCIK, Halil, ‘’Sultanizm Üzerine Yorumlar: Max Weber’in Osmanlı Siyasal Tiplemesi’’, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, C. VII, İstanbul 1994, s. 5-26.
KARA, İsmail, İslamcıların Siyasi Görüşleri I – Hilafet ve Meşrutiyet, Dergâh Yayınları, İstanbul 2020.
KARPAT, Kemal H., İslamın Siyasallaşması, Timaş Yayınları, İstanbul 2019.
MARDİN, Şerif, ‘’19. Yy’da Düşünce Akımları ve Osmanlı Devleti’’, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. II, İstanbul 1985, s. 342-351.
OSMANOĞLU, Ayşe, Babam Sultan Abdülhamid, Timaş Yayınları, İstanbul 2018.
ÖZCAN, Azmi, Pan-İslamizm, İsam Yayınları, Ankara 1997.
ÖZCAN, Azmi, ‘’İttihad-ı İslam’’, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XXIII, İstanbul 2001, s. 470-475.
ÖZCAN, Azmi, ‘’Sultan II. Abdülhamid Dönemi Dış Politika Uygulamaları Üzerine Tespitler’’, TBMM Milli Saraylar - Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi Sempozyum Bildirileri, İstanbul 2018, s. 92-101.
Tahsin Paşa, Sultan Abdülhamid’in Sırdaşı, Haz. Emre Taş, Yakın Plan Yayınları, İstanbul 2017.
TUNAYA, Tarık Zafer, ‘’1876 Kanun-u Esasisi ve Türkiye’de Anayasa Geleneği’’, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. I, İstanbul 1985, s. 27-39.
TURAN, Namık Sinan, Hilafetin Tarihsel Gelişimi ve Kaldırılması, Altın Kitaplar Yayınları, İstanbul 2004.
YERLİKAYA, İlhan, ‘’Basiret’’, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. V, İstanbul 1992, s. 103-105.
COA, Y.A.HUS: 238\45, (10 M 1308\26 Ağustos 1890).
COA, Y.A.HUS: 238\45, (12 Temmuz 1306\24 Temmuz 1890).
COA, Y.PRK.MŞ: 4\91, (H. 1310\1892-1893).
COA, Y.PRK.AZJ: 31\17. (12 Zilhicce 1312\6 Haziran 1895).