Türkiye'de sivil alanın darlığının tarihsel nedenleri üzerine bir değerlendirme

Siyasal partilerin büyük çoğunluğunun çoklu çıkarları savunur duruma geldiği siyasal sistemlerde farklı kimliklere, farklı çıkar gruplarına ilişkin toplumsal talepler, beklentiler yönetsel politikalara çok fazla yansıyamaz. Böyle sistemlerde, bir siyasal katılım davranışı olarak seçimlerde oy kullanmak, kendi başına fazla bir değer ifade etmez ve bir siyasal temsil krizi kaçınılmaz olur. 12 Eylül Askeri Darbesi’nin ardından Türkiye’de yaşanan böyle bir siyasal temsil krizi, sivil toplum tartışmalarını gündeme getirmiş, siyasal katılım açısından sivil toplum örgütlerinin önemli roller üstlenebileceği öne sürülmüştür. Ancak, geçen süre içerisinde sivil toplum örgütlerinin faaliyet göstereceği alanın son derece dar bir alan olduğu, yapılan birçok yasal düzenlemeye rağmen bu alanın gelişemediği, kendisini siyasi toplumun etkisinden, baskısından kurtaramadığı gözlenmiştir. Araştırıldığında, bu durumun Osmanlı’nın toplumsal ve iktisadi yapısına dayanan, uzun bir tarihsel geçmişi olduğu görülür. Weber’in tanımladığı anlamda patrimonyal bir devlet olan Osmanlı İmparatorluğu, sahip olduğu güçlü merkezi otoriteyi sınırlandıracak, sorgulayacak hiçbir oluşuma izin vermemiştir. Bunun yanı sıra, Osmanlı’nın iktisadi yapısı, sermaye birikimine ve buna bağlı olarak sivil bir alanı oluşturup, geliştirecek bir burjuva sınıfının varlığına olanak tanımamıştır. Toplumsal yaşamın her alanını kuşatan, belirlemeye çalışan bu bürokratik yönetim anlayışı, cumhuriyet döneminde de varlığını sürdürmüş, sivil alanın gelişimine katkı sağlayacak her türlü oluşum, faaliyet devlet için tehdit olarak algılanmıştır. Bu tespitlerden yola çıkılarak tasarlanan çalışmamızda, sivil topluma ilişkin genel bir kuramsal çerçeve çizilmiş ve bu çerçeve içerisinde Osmanlıdan günümüze kadar geçen süre içerisinde sivil alanın yeterince genişleyemeyişinin siyasal, sosyal, ekonomik nedenleri Batı ile karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir.

PDF

___

ARİSTOTELES (2000), Politika, (Çev. Mete Tunçay), Remzi Kitabevi, İstanbul.
BEETHAM, David ve BOYLE, Kevin (1998), Demokrasinin Temelleri, (Çev. Vahit Bıçak),Liberte Yayınları, Ankara.
BOBBIO, Norberto ve TEXIER, Jacques (1982), Gramsci ve Sivil Toplum, (Çev. A. İpek ve K. Somer), Sevinç Matbaası, Ankara.
CEM, İsmail (1986), Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, Cem Yayınevi, İstanbul.
CEVİZCİ, Ahmet (1999), Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul.
CİHAN, Ahmet ve DOĞAN, İlyas (2007), Osmanlı Toplum Yapısı ve Sivil Toplum, 3F Yayınevi, İstanbul.
ÇAHA, Ömer (2000), Aşkın Devletten Sivil Topluma, Gendaş A.Ş., İstanbul.
ERDOĞAN, Mustafa (1998), Liberal Toplum Liberal Siyaset, Siyasal Kitapevi, Ankara.
HABERMAS, Jürgen (1984) “Siyasal Katılım Kendi Başına Bir Değer mi?”, (Çev. Tanıl Bora),Toplum Bilim Sayı: 27.
HALL, Stuart - LUMLEY, Bob v - McLENNAN, Gregory (1985), Siyaset ve İdeoloji “Gramsci”, (Çev. Sadun Emrealp), Birey ve Toplum Yayınları, Ankara.
HEGEL, Georg Wilhelm Friedrich (2005), Grundlinien der Philosophie des Rechts, Akademie Verlag GmbH, Berlin.
HEPER, Metin (1994), “Bureaucracy in the Ottoman-Turkish Polity”. Handbook of Bureaucracy, (Ed.), Ali Farazmand and Marcel Dekker, Inc, USA.
HOBBES, Thomas (1992), Leviathan, (Çev. Semih Lim), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
İNALCIK, Halil (1998), “Tarihsel Bağlamda Sivil Toplum ve Tarikatlar”, Küreselleşme Sivil Toplum ve İslam, (Ed.), SARIBAY, Ali Yaşar, Keyman FUAT, Alfa Basım Yayım Dağıtım, İstanbul.
İNALCIK, Halil (2006), “Türkiye ve Avrupa: Dün Bugün”, Doğu Batı Makaleler I, Doğu Batı Yayınları, Ankara.
KEANE, John (1994), Demokrasi ve Sivil Toplum, (Çev. Necmi ERDOĞAN), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
MARDİN, Şerif (1995), Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul.
MARX, Karl (1976), Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, (Çev. Sevim Belli), Sol Yayınları, Ankara.
PIRENNE, Henri (2005), Ortaçağ Avrupa’sının Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (Çev. Uygur Kocabaşoğlu), İletişim Yayıncılık, İstanbul.
SABINE, George (2000), Yakınçağ Siyasal Düşünceler Tarihi, (Çev. Özer Ozankaya), Cem Yayınevi, İstanbul.
SARIBAY, Ali Yaşar (2001), Postmodernite Sivil Toplum ve İslam, Alfa Basım Yayım Dağıtım,İstanbul:
SARIBAY, Ali Yaşar (1998), Türkiye’de Demokrasi ve Sivil Toplum, Küreselleşme Sivil Toplum ve İslam, Der. SARIBAY, Ali Yaşar, Keyman FUAT Alfa Basım Yayım Dağıtım, İstanbul.
SEVİNÇ, Necdet (2007), Osmanlı’nın Yükselişi ve Çöküşü, Bilge Karınca Yayınevi, İstanbul.
ŞAYLAN, Gencay (1995), Değişim Küreselleşme ve Devletin Yeni İşlevi, İmge Yayınları, Ankara.
TEKİN, Serdar (2000), “Sivil Toplumun Devletiyle Bölünmez Bütünlüğü”, Birikim, Şubat - 130.
YAŞIN, Yeal Navaro (1998), “Bir İktidar Söylemi Olarak Sivil Toplum”, Birikim Ocak-Şubat Sayı 105-106.
YILMAZ, Aytekin (2001), Çağdaş Siyasal Akımlar: Modern Demokraside Yeni Arayışlar, Vadi Yayınları, Ankara.
YÜCEKÖK, Ahmet N. (1998) “19. Yüzyıl Osmanlı Toplumundan Günümüz Türkiye’sine Sivil Toplum Kuruluşları ve Siyaset Sosyolojisi İlişkileri”, Tazimattan Günümüze İstanbul’da STK’lar, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.