ORHUN YAZITLARINDAKİ İÇ CÜMLELERİN MUKAYESESİ

Çoğu araştırmacı tarafından “iç içe birleşik cümle” kapsamında değerlendirilen iç cümleler, tek başına var olabilen bağımsız bir cümlenin başka bir temel cümlenin ögesi veya temel cümleye ait bir ögenin tamamlayıcısı olduğu yapılardır. Türkçede bağımsız bir cümle yeri geldiğinde bir isim gibi işlem görebilmektedir. Bu cümleler tıpkı isim gibi temel cümle içinde değişik görevler üstlenirler ve temel cümleye doğrudan veya değişik ek ve edatlar alarak bağlanırlar. İç cümlelerin çözümü ve yorumu temel cümleninki kadar önemlidir. Bu cümle yapılarının tercih edilmesinin birden fazla sebebi olabilir. İç cümlenin temel cümle içindeki kullanım özellikleri anlatıcının fikir dünyası, karakteri ve konuşma üslubundan izler taşır. Bu çalışmada, Orhun Yazıtlarındaki iç cümleler incelenmiştir. Bu iç cümlelerin temel cümle içindeki görevleri sınıflandırılmıştır. İç cümleler, temel cümleye bağlanış şekillerine göre gruplandırılmıştır. İç cümlelerin öge dizilişleri, zaman değerleri tespit edilmiştir. Kullandıkları iç cümlelerden hareketle Bilge Kağan ve Tonyukuk’un üslupları hakkında bazı çıkarımlarda bulunulmuştur.

Comparison of Reported Speech in Orkhon Inscriptions

Internal sentences, which most academics refer to as "nested compound sentences," are structures in which a self-contained, independent sentence is an element of another fundamental phrase or a complement to an aspect of the main sentence. These clauses take charge just as a noun in main clauses, and these clauses are taken part in directly or by taking different affixes and postpositions. Analysis of reported speech has been as crucial as the main clause, and there can be various reasons for being chosen these sentence structures. The features of direct-indirect clauses into the main clause have the reporter’s World view, character and style. In this study, it has been examined reported speech of Orkhon Inscriptions. The tasks of these inner sentences in the main sentence are classified. Inner sentences are grouped according to how they are connected to the main sentence. The item sequences and time values of the inner sentences have been determined. Based on the inner sentences they used, some inferences were made about the styles of Bilge Kagan and Tonyukuk.

PDF

___

AKSAN, Doğan (2003). En Eski Türkçenin İzlerinde, Following the Traces of Ore-Turkic, İstanbul: Multilingual Yay.
ALYILMAZ, Cengiz (1994), Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fak. Yay.
ALYILMAZ, Cengiz (2005), Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Ankara: Kurmay Yay.
ALYILMAZ, Semra (2015), “Türkçenin Söz Diziminde Seslenmeler ve Seslenme Öbekler”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 54, Erzurum, 21-50.
AYDIN, Erhan (2020), Türklerin Bilge Atası Tonyukuk, 3. Baskı, İstanbul: Kronik Yayınları. AYDIN, İlker (2004), “Türkçede Yan Tümce Türleri ve İşlevleri”, TÖMER Dil Dergisi, S. 126, Ankara, 29-55.
BANGUOĞLU, Tahsin (2005), Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BATUR, Zekerya; YILDIRIM, Gülbike (2013), “Orhun Yazıtlarında Anlama ve Anlatma Becerileri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/4 Spring, 313-333.
DAŞDEMİR, Muharrem (2015), Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal-İşlevsel Söz Dizimi, Erzurum: Fenomen Yayınları.
ERCİLASUN, Ahmet B. (2016), Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul: Dergâh Yayınları.
ERCİLASUN, Ahmet B. (2008), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, (6. bs.) Ankara: Akçağ Yay.
ERCİLASUN, Ahmet B. (2009), “Kelime Grubundan Cümleye”, İstanbul Kültür Ünv. Uluslararası Türk Edebiyatı Kongresi: Türkçe’nin Söz Dizimi ve Türk Edebiyatında Üslup Arayışları, 27-28 Ağustos 2007, 169-175.
ERGİN, Muharrem (2000), Orhun Abideleri, (26. bs.), İstanbul: Boğaziçi Yay.
GABAİN, A.V. (2007), Eski Türkçenin Grameri. (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: TDK Yayınları.
GEMALMAZ, Efrasiyap (1992), Standart Türkiye Türkçesi (STT)’nin Formanlarının Enformatif Değerleri ve Bu Değerlerin İhtiyaç Hâlinde Bu Dilin Gelişimine Muhtemel Etkileri, Erzurum.
GEMALMAZ, Efrasiyap (2010), “STT’de İşaretsiz (/Ø/ Görev Ögeleri Üzerine”, Türkçenin Derin Yapısı, (haz.: Cengiz Alyılmaz, Osman Mert), Ankara: Belen Yayıncılık, 275-279.