Tanzimat Döneminden İtibaren Osmanlı Devletinde Sanayileşme Faaliyetleri

Osmanlı Devleti’nde Sanayi Devrimi öncesinde ekonomi, tarım, hayvancılık, el tezgâhlarında yapılan üretim ve ticarete dayanıyordu. XIX. yüzyıldan itibaren Osmanlı yöneticilerinin batılılaşma hareketleri çerçevesinde Avrupa’daki gibi fabrika üretimine dayanan bir sanayi politikası benimsediler. Bunun sonucu olarak sanayileşme faaliyetlerini yürütmek üzere sanayi komisyonları kurma, şirketleşme, uluslararası fuarlara katılma, fuar açma, sanayi mektepleri açma, ulaşım ağını geliştirmek için demiryolu yapma gibi geniş çaplı bir gayret içine girdiler. Fakat kapitülasyonlar, sermaye birikiminin bulunmaması, eğitimli insan gücünün azlığı gibi sebeplerle sanayileşmede istenilen sonuçlar elde edilemedi. Tanzimat’tan önce çoğu askerin ihtiyacını karşılamak üzere birtakım fabrikalar kuruldu. 1870’den sonra özel sektörün girişimi ile fabrikaların sayısı arttı ve şirketler kuruldu.1863 yılında sergiler açıp sanayii teşvik etmek, esnaf şirketleri kurmak ve sanayi okulları açmak üzere Islah-ı Sanayi komisyonu kuruldu. Yeni kurulan fabrikalarda çalışmak üzere Avrupa’dan teknik elemanlar ve yöneticiler getirildi. Yabancı uzmanlar vasıtasıyla bilgi transferi sağlanmaya çalışıldı. XIX. yüzyıl boyunca tarım, imalat ve hizmet sektöründe önemli gelişmeler oldu, fakat Osmanlı sanayisi Avrupa ile rekabet etmekten hala çok uzaktı.

Industrialization Activities In The Ottoman Empire After The Tanzimat Reform Era

The economy in the Ottoman Empire before the industrial revolution depended on the production and trade in farming, livestock, and handcrafts. Starting from the 19th century, leaders of the Ottoman Empire embraced an industrial policy based on factory production as in Europe within the westernization movement. As a result, they engaged in an extensive effort such as forming industrial commissions, corporatization, attending international fairs, opening fairs, opening children’s homes, and building railways to improve transportation networks. However, due to capitulations, lack of capital stock, and lack of qualified work force, the desired results could not be achieved in industrialization. Several factories were built to provide for the needs of most soldiers before the Tanzimat reforms. The number of factories increased and companies were opened after 1870 with the ventures of private sector. To incentivize industry, establish crafts companies, and to open industrial schools, the Commission for Industrial Improvement was founded in 1863. Technical workers and managers were brought from Europe to work in the newly established factories. Through foreign experts, information transfer was done. There were important developments in farming production, and service sectors during the 19th century, however, the Ottoman Industry was far from competing with Europe.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
A.DVNSN.ZA.d. No:1
BOA, C.A.T. 46667, 1796
BOA, A.MKT.NZD.74.48;
BOA, MTV.15/7
A.MKT.MVL.73/22;
İ.DH.00628.043672.001.001
İ.D.H, 497/ 33809-2
İ.M.M.S, 33/ 1364-5
BALCI, Ramazan - SIRMA, İbrahim, Memalik-i Osmaniye’de Osmanlı Anonim Şirketleri, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul, 2012
BAYTOP Turhan, Türk Eczacılık Tarihi Araştırmaları, Abdi İbrahim İlaç Sanayii, Sinangin Matbaası, İstanbul, 2000
BEAUD, Michel, A History of Capitalism 1500-1980, Monthly Review Press, New York, 1983
BOZDEMİR, Mustafa Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Endüstriyel Mirasımız, İstanbul Ziraat odası yayınları, İstanbul, 2011.
ELDEM, Vedat, Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1970
ELMACI, İrfan, Tanzimat’tan Günümüze Türkiye Teknoloji Tarihi (İlaç, Gübre, Petrol Teknolojileri), Orion, Ankara, 2015
ENGİN, Vahdettin, Osmanlı Ticaret ve Sanayi Albümü, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul, 2011.
ERDEM, Ekrem, Para Banka ve Finansal Sistem, Detay Yayıncılık, Ankara, 2014
KAZGAN, Gülten, Tanzimat’tan XXI. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 1999
KAZGAN, Haydar - ATEŞ, Toktamış - KORALTAN, Murat, Osmanlı’dan Günümüze Türk Finans Tarihi, 2. Cilt: Cumhuriyet’ten Günümüze, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, İstanbul, 1999
KAZGAN, Haydar, Galata Bankerleri, I. Cilt, Orion Yayınevi, Ankara, 2005,
KAZGAN, Haydar, Galata Bankerleri, II. Cilt, Orion Yayınevi, Ankara, 2006
KODAMAN, Bayram, “Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Kadar Sanayi Mektepleri” Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), Ankara, 1980
KOLAY, Arif – HIZAL, Dündar - DURAK Burkay - ARSLAN Murat, İlan-ı Ticaret, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul, 2011
KÜTÜKOĞLU, Mübühat S., “Osmanlı İktisadi Yapısı”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, C.1, İstanbul, 1994.
MAZAK, Mehmet, Türkiye’nin ve İstanbul’un Asırlık Şirketleri, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul, 2013
MURPHEY, Rhoads, Osmanlıların Batı Teknolojisini Benimsemedeki Tutumları: Efrenci Teknisyenlerin Sivil ve Askeri Uygulamalardaki Rolü, Osmanlılar ve Batı Teknolojisi Yeni Araştırmalara Yeni Görüşler, İstanbul: İÜ. Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1992
ÖNSOY, Rıfat, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1988
ÖZBAY, Rahmi Deniz - BÜLBÜL, Yaşar, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir Teknoloji Transfer Yöntemi Olarak Yabancı İş gücü İstihdamı”, Tülin Aren Armağanı, Pamuk Yayıncılık, İstanbul, 2009
PAMUK, Şevket, 19. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti, DİE (TÜİ K) Yayını, Ankara, 1995 QUATAERT, Donald ve Zürcher, Erik Jan, Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne İşç iler 1839-1950, İletişim, İstanbul, 2011
QUATAERT, Donald, Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, İletişim, İstanbul, 2011
QUATAERT,, Donald, “19. Yüzyıl’a Genel Bakış”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C.2, İstanbul, 2004
SKOUSEN, Mark, The Making of Modern Economics: The Lives and Ideas of the Great Thinkers, M.E. Sharpe, New York, 2001
ŞİŞMAN, Adnan, Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Osmanlı Öğ rencileri (1839-1876), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004
TABAKOĞLU, Ahmet, “Yenileşme Dönemi Osmanlı Ekonomisi” Genel Türk Tarihi, c.7, Ankara, 2002
UNAT, Ekrem Kadri, Osmanlı İmparatorluğunda Bakteriyoloji ve Viroloji, İ.Ü.CTF (Cerrahpaşa Tıp Fakültesi) Yayınları, İstanbul, 1970
ÜLGENER, Sabri F., İktisadi Çö zülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası, Derin Yayınları, İstanbul, 2006
Süreli Yayınlar
BULUŞ Abdülkadir, “Ann Binns’in Türkiye Günlüğü ’nden Seçmeler: Dindar bir İngiliz Kadının Gözlemleri ve 19. Yüzyıl Osmanlı Sanayileşmesinden Manzaralar”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, Denizli, 2012
BULUŞ, Abdülkadir - ARICIOĞLU, Atilla, “Başkaları AracılığIyla İş Gördürmeye İlişkin Tarihsel Bir Örneklem: Hereke Fabrikası’nda Yönetim ve Örgütlenme Anlayışı”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 2005, Konya
CLARK, Edward C.; “Ottoman Industrial Revolution”, International Journal of Middle East Studies, 5, pp. London, 2000
ERDEM, Ekrem, “Osmanlı Para Sistemi ve Tağşiş Politikası: Dönemsel Bir Analiz”, Bankacılar Dergisi, 56, İstanbul, 2006
ERDEM, Ekrem, “Sanayi Devriminin Ardından Osmanlı Sanayileşme Hamleleri: Sanayi Politikalarının Dinamikleri ve Zafiyetleri”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 48, Temmuz-Aralık 2016
ERDEM, Ekrem; “İslam ve Piyasa Üzerine Düşü nceler”, İslam ve Çalışma Hayatı Ulusal Sempozyumu, 25-27 Kasım 2005, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve Türkiye Diyanet Vakfı, İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İzmir, 2008
KURT, Mustafa - ÇAKIR, Baki – DEMİR, Kemal, “Türkiye’de Modern Yönetimin Erken Dönemleri: Geç-Osmanlı Döneminde Fabrikalar, Sanayi Mektepleri ve Yabancı Uzmanlar”, IUJSB 45, Special Issue/Özel Sayı, İstanbul, 2016
SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii (1839-1876)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 28(46), Ankara, 2009
ŞENER, Sefer, “Osmanlı Sanayileşme Süreci ve Bu Süreçte Özel Girişimin Rolü”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(3), İzmir, 2007