Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Reformlarını Düzenleyici Bir Kurum Olarak Şura-yı Devlet

Osmanlı Devleti’nin modern-merkezi devlet araçlarını inşa etme süreci II. Mahmud dönemiyle özellikle 1830’lu yıllardan itibaren resmi devlet politikası halinde ortaya çıkmıştır. Onun başlattığı modernleş-me projesi Tanzimat Fermanı adı altında formülleştirilmiştir. Tanzimat’ın getirdiği reformların bürok-ratik kurumlar üzerindeki ilk etkisi, ana yönetme aygıtı olan Bab-ı Âli’ye danışmanlık ve uzmanlık desteği sağlama amacıyla çeşitli meclislerin kurulmasıdır. Tanzimat’tan hemen evvel kurulan hatta Tanzimat ilkelerinin tespitinde önemli katkıları olan Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliye bu anlayışın ilk ürünüdür. Tanzimat bürokrasisinin rasyonel, hızlı, etkili yönetim sistemi kurma çabaları çerçevesinde bu kurumsal yapı da sürekli dönüşümlere, reformlara tabi tutulmuştur. Nihayetinde 1868 yılında modernleşme sürecinin tek bir çatı altında yürütülmesinin faydalı olmadığı görülerek meclis ikili yapı sistemine evrilmiştir. Bir bakıma kuvvetler ayrılığı prensibi üzerinden gerçekleştirilen bu bölünme so-nunda idari işlerin tasarrufuyla mükellef Şura-yı Devlet ve adli konulardan sorumlu Divan-ı Ahkam-ı Adliye ortaya çıkmıştır.

Council of State as a Regulatory Institution of the Tanzimat Reforms in Ottoman State (1868-1876)

The process of building modern-central state instruments of the Ottoman State emerged as an official state policy, especially from the 1830s, with the period of Sultan Mahmud II. The modernization project he initiated was formulated under the name of Tanzimat Firman. The first effect of the reforms brought by the Tanzimat on bureaucratic institutions is the establishment of various councils to provide council-lor and expertise support to Sublime Porte/Bab-ı Âli, the main administrative apparatus. The Supreme Council of Judicial Ordinances/Meclis-i Vâlâ-yı Ahkam-ı Adliye, which was established just before the Tanzimat and even contributed to the determination of the principles of the Tanzimat, is the first product of this perceptive. Within the framework of the efforts of the Tanzimat bureaucracy to establish a rational, fast and effective management system, this institutional structure has also been subjected to continuous transformations and reforms. In the end, in 1868, it was seen that the modernization process was not beneficial to carry out under a single roof and the Supreme Council evolved into a dual structure system. At the end of this division, which was carried out on the principle of separation of powers in a sense, the Council of State responsible for administrative affairs and the Divan-ı Ahkam-ı Adliye, which was responsible for dealing with judicial matters, emerged.

PDF

___

İ.DH, Nr. 8/380, 29 Zilhicce 1255 (4 Mart 1840)
İ.DH, Nr. 3/120, 27 Receb 1255 (6 Ekim 1839)
İ.DH, Nr. 306/19484, 14 Zilhicce 1270 (7 Eylül 1854)
İ.DH, Nr. 474/31803, 6 Muharrem 1278 (14 Temmuz 1861)
İ.DH, Nr. 572/39852, 11 Zilkade 1284 (5 Mart 1868)
İ.ŞD, Nr. 10/487, 4 Cemadiyelevvel 1284 (3 Eylül 1867)
İ.ŞD, 1/1, 24 Zilkade 1284 (18 Mart 1868)
İ.ŞD, Nr. 13/613, 25 Ramazan 1285 (9 Ocak 1869)
İ.MMS, Nr. 2/79, 3 Muharrem 1271 (26 Eylül 1854)
İ.MMS, Nr. 4/130, 21 Safer 1271 (13 Kasım 1854)
İ.MMS, Nr. 37/1541, 8 Cemadiyelevvel 1286 (16 Ağustos 1869)
İ.MMS., 36-1505, 26 Şevval 1285 (9 Şubat 1869)
İ.MMS, 36/1479, 27 Rebiülevvel 1285 (18 Temmuz 1868)
İ.DUİT, 58-51/4, 8 Zilhicce 1284 (1 Nisan 1868)
İ.DUİT, Nr. 58/45, 30 Zilkade 1288 (10 Şubat 1872)
HAT, Nr. 1648/54, 8 Zilhicce 1284 (1 Nisan 1868)
HAT, 1648/55, 2 Muharrem 1285 (25 Nisan 1868)
HAT, 1648/54, 8 Zilhicce 1284 (1 Nisan 1868)
ŞD, Nr. 2390/8, 4 Şaban 1285 (20 Kasım 1868)
Y.E.E, Nr. 41/133, 14 Şevval 1285 (28 Ocak 1869)
Meclis-i Tanzimat Defteri, C. I, C. II
Takvim-i Vekayi
Ahmed Cevdet Paşa, Tezakir(13-20), haz. Cavid Baysun, TTK Ankara 1986.
Ahmed Lûtfî Efendi, Vakanüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, haz. Münir Aktepe, C. IV-V, İÜEF Yayınları, İstanbul 1984.
AKYILDIZ Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.
DEMİREL, Fatmagül, Adliye Nezareti Kuruluşu ve Faaliyetleri (1876-1914), Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2007.
DREYFUS, François, Bürokrasinin İcadı Fransa, Büyük Britanya ve ABD’de Devlete Hizmet Etmek (18.-20. Yüzyıl), İletişim Yayınları, çev. Işık Ergüden, İstanbul 2007.
DÜSTUR, Tertip I, C.I, Matbaa-yı Amire, İstanbul 1289.
FİNDLEY, Carter V., Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform Bâbıâli (1789 - 1922), İz Yayınları, (çev. Latif Boyacı – İzzet Akyol), , İstanbul 1994.
GÖRELİ, İsmail Hakkı, Devlet Şurası, Yeni Matbaa, Ankara 1953.
İNAL, İbnülemin Mahmud Kemal, Son Sadrazamlar, İşbankası, İstanbul 2013.
KAYNAR, Reşat, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK, Ankara 1991.
Mehmed Süreyya, Nuhbetü’l-Vekayi, C. I, İstanbul Tarihsiz.
ÖNEN, Nizam, REYHAN Cenk, Mülkten Ülkeye Türkiye’de Taşra İdaresinin Dönüşümü (1839-1929), İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
REYHAN, Cenk, “Türkiye’de Modernleşmenin Kökenleri: Kalemiyye Sınıfı”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 31, Sayı 4, Aralık 1998, s. 3-16.
SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vala, TTK yayınları, An-kara 1999.
TAŞTEKİN, Serap, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Sermaye, İmtiyaz ve Rekabet: Batı Anadolu Krom Madeni İmtiyazları (1848-1914), Gazi Üniversitesi SBE, 2020 Ankara (basılmamış doktora tezi).