Osmanlı Bursa’sında İpek Sektörünün Gelişimi: Dönemsel Bir Analiz

Osmanlı iktisat tarihi yazınında tek bir sektörün tarihsel gelişiminin dönemsel analizine yönelik sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmada, Osmanlı Bursa ipek sektörünün ekonomik gelişme özelliklerini ortaya koymak için sektöre dönük dönemsel analiz gerçekleştirilmiştir. Çalışmada üretim ilişkileri ve koşulları bakımından dönüşümün gerçekleştiği dört dönüm noktası tespit edilmiş ve dönemsel analiz bu dört dönem üzerine odaklanmıştır. Bursa şehri, Osmanlı hâkimiyetine girdikten sonra bir ipek üretim ve ticaret merkezi haline gelmiştir. XVI. yüzyılın ikinci yarısı ile XIX. yüzyılın ilk çeyreği arasında Avrupa ülkelerinin ipekli kumaşlara yönelik talep düzeyinde meydana gelen dalgalanmalar, ipekli sektörünün ticari bakımdan önemini korumakla birlikte istikrasız bir sürece girmesine neden olmuştur. İmparatorluğun 1830 sonrasında merkez-çevre ilişkisine dâhil olmasıyla sektördeki mevcut üretim ilişkilerinde bir dönüşüm sürecinin koşulları oluşmuştur. Meydana gelen dönüşümün yönü, teknolojik gelişmenin bir sonucu olarak ipekli dokumada sanayisizleşme, ham ipek üretiminde ise artan uzmanlaşma olarak gözlenmiş ve ham ipek üretimi ile sınırlı olmak kaydıyla sektörde kapitalist aşamaya geçilmiştir. İpek sektöründeki son kırılma noktası ise ham ipek vergisi gelirlerinin Düyun-u Umumiye İdaresi’ne devredilmesi olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Bursa, İpek, Dönemsel Analiz, Ticaret

The Development of the Silk Industry in the Ottoman Bursa: An Analysis of Periodization

There are a limited number of studies on the periodization analysis of the historical development of a single sector in Ottoman economic history literature. This study puts forward a periodic analysis of the sector in order to reveal the economic development characteristics of the Ottoman Bursa silk industry. In the study, four turning points where the transformation took place in terms of roduction relations and conditions were determined and the periodic analysis focused on these four periods. The city of Bursa became a silk production and trade center after it came under Ottoman rule. The fluctuations in the demand level of European countries for fabrics between the second half of the XVIth century and the first quarter of the XIXth century caused the silk industry to enter an unstable process, despite maintaining its commercial importance. With the inclusion of the Ottoman country in the center-periphery relationship after 1830, the existing production relations in the sector underwent a process of transformation. The transformation aspect in this century was deindustrialization in silk weaving and increased specialization in raw silk production as a result of technological development and the sector passed to the capitalist stage, provided that it was limited to raw silk production. The last breaking point in silk sector was the transfer of raw silk tax revenues to the Ottoman Public Debt Administration (Düyun-ı Umumiye Administration).

Keywords:

Ottoman, Bursa, Silk, Periodization, Trade,

PDF

___

AKTAR, Ayhan, Kapitalizm, Az Gelişmişlik ve Türkiye’de Küçük Sanayi, Afa Yayınları, İstanbul 1990.
ALTUN, Dilek, XIX. Yüzyılda Bursa’da İpek Böcekçiliği, Gazi University Graduate School of Social Sciences, Ankara 2013 (Unpublished Master’s Thesis).
ARMAĞAN, Mustafa (ed), Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak: Gerileme Paradigmasının Sonu, Timaş Yayınları, İstanbul 2011.
ASLAN, Demo, “Modern Türkiye Tarihini Dönemlendirme Meselesi”, Turkish History Education Journal, Vol. 3, No. 2, 2014, pp.65-81.
BLAISDELL, D. C., Düyûn-ı Umûmiyye: Osmanlı İmparatorluğu’nda Avrupa Mali Denetimi (tr. A. İ. Dalgıç), Nesnel Yayınları, İstanbul 2008.
BOZPİNAR, Cumali, Osmanlı Devleti’nde İktisadi Zihniyet ve Sanayileşme Sorunsalı: Bursa İpek Sektörü Örneği, Hacettepe University Graduate School of Social Sciences, Ankara 2018 (Unpublished Doctoral Thesis).
ÇİZAKÇA, Murat, “A Short History of the Bursa Silk Industry (1500-1900)”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 23, No. 1/2, 1980.
DALSAR, Fahri, Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde Bursa’da İpekçilik, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1960.
ERDER, Leila Thayer, The Making of Industrial Bursa: Economic Activity and Population in a Turkish City: 1835-1975, Princeton University, Princeton 1976 (Unpublished Doctoral Thesis).
ERGENÇ, Özer, XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa: Yerleşimi, Yönetimi, Ekonomik ve Sosyal Durumu Üzerine Bir Araştırma, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
GENÇ, Mehmet, “İltizam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 22), 2000, pp.154-158, https://islamansiklopedisi.org.tr/iltizam--vergi (various dates).
GENÇ, Mehmet, “Mâlikâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 27), 2003, pp.516-518, https://islamansiklopedisi.org.tr/malikane (various dates).