Fatin Rüştü Zorlu'nun Siyasi Mücadelesi (Mayıs 1954-Mayıs 1960)

Uzun yıllar Dışişlerinin çeşitli kademelerinde aldığı görevler sayesinde siyasilerin dikkatini çeken ve 42 yaşında NATO Daimi Delegeliğine atanan Fatin Rüştü Zorlunun hayatı 1950 yılında Demokrat Partinin iktidara gelmesiyle değişmiştir. Başbakan Adnan Menderesle eşleri akraba olan Zorlu, ailesi ve çevresinin baskısı sonucunda siyasete girmeye karar vermiş ve 1954 yılında Demokrat Partiden Çanakkale Milletvekili seçilerek Meclise girmiştir. Daha ilk döneminde Devlet Bakanlığı ve Başbakan yardımcılığı görevlerine layık görülen Zorlu, Fuat Köprülünün yerine Dışişleri Bakanlığı için en fazla adı geçen isim olmuştur. 1957 seçimlerinde de Çanakkaleden Milletvekili seçilen Zorlu, Menderes ta- rafından Dışişleri Bakanlığı koltuğuna oturtulmuştur. 27 Mayıs 1960 askeri darbesine kadar görevde kalan Zorlu, bu dönemde önemli işlere imza atmıştır. Kuşkusuz bunlar arasında Londra ve Zürih ant- laşmaları ilk sırada gelmektedir. 27 Mayısla birlikte diğer tüm DPliler gibi Yassıadada yargılanan Zorlu, idama mahkûm olmuş ve cezasının infazı 16 Eylül 1961de gerçekleştirilmiştir. Bu makalede Fatin Rüştü Zorlunun siyasete girişi, Dışişleri Bakanı olarak yaptığı işler, Yassıadada yargılanması arşiv belgeleri, dönemin yerli-yabancı basını ve diğer kaynaklar ışığında değerlendirilmiştir.

The Political Struggle of Fatin Rüştü Zorlu (May 1954- May 1960)

The life of Fatin Rüştü Zorlu, who has attracted attention of the politicians by undertaking many tasks at various levels in Ministry of Foreign Affairs for many years and assigned to NATO Permanent Delegation at his age of 42, has been changed by Democratic Party which has come to power in 1950. Zorlu was related to Prime Minister Adnan Menderes by their wives and he has decided to enter politics as result of the pressure put by his parents and environment. He has entered the Parliament after being elected as a deputy of Gallipoli. He has been appointed as the deputy Prime Minister and Minister of State in his first period and he was the most mentioned one, who has been expected to be the Minister of Foreign Affairs as a replacement of Fuat Köprülü. Zorlu has been elected as a deputy of Gallipoli in the 1957 elections again and chosen as the Minister of Foreign Affairs by Menderes. Zorlu has undertaken important works during this period and remained in power until the military coup of May 27th 1960. Certainly, the London and Zurich agreements come first among them. Zorlu has been put on trial in Yassıada with all other party members and sentenced to death. The execution of his sentence was carried out on September 16th 1961. In this article, the entry of Fatin Rüştü Zorlu into the politics, his work as a Minister of Foreign Affairs and his trial in Yassıada have been evaluated in consideration of the archival documents, local and international media of the period and other sources.

PDF

___

1- Arşiv Belgeleri ve Resmi Yayınlar BCA, 030.18.01/128.119.4. BCA, 030.01/19.109.11. BCA, 030.18.1.2/140.80.3. BCA, 030.01/1.8.19. BCA, 010.09/93.288.3. BCA, 030.18.01/151.62.11. BCA, 030.18.1.2/144.90.11. BCA, 30.18.1.2/150.53.19. BCA, 30.18.1.2/153.39.3. BCA, 030.01/38.227.17. BCA, 030.01/1.10.2. TC Resmî Gazete, 30 Mayıs 1960, S. 10515. TBMM Arşivi Sicil Dosyası, Defter No: 249. TBMM Arşivi Sicil Dosyası, Defter No: 281. TBMM Tercümeihal Varakası, Devre X. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: X, Cilt: 1, İçtima: F., Tarih: 17.V.1954. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: XI, Cilt: 1, İçtima: 1, Tarih: 1.XI.1957. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: XI, Cilt: 1, İçtima: 1, Tarih: 27.XI.1957. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: XI, Cilt: 1, İçtima 1, Tarih: 6.XII.1957. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: XI, Cilt: 6, İçtima: 2, Tarih: 4.III.1959. Milli Birlik Komitesi Genel Kurul Toplantısı Tutanak Dergisi, Cilt: 6, Tarih: 15.9.1961. Ayın Tarihi, Sayı: 257, Nisan 1955. Ayın Tarihi, Sayı: 261, Ağustos 1955. Ayın Tarihi, Sayı: 279, Şubat 1957. 2- Gazeteler118 Akşam Gazetesi Bozkurt Gazetesi Cumhuriyet Gazetesi Milliyet Gazetesi New York Times The Times Ulus Gazetesi Vatan Gazetesi Yeni Sabah Gazetesi Zafer Gazetesi Zaman Gazetesi 3- Telif-Tetkik Eserler, Makaleler ve Tezler AHMAD, Feroz; Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), 3. Baskı, Hil Yayınları, İstanbul 2007. AHMAD, Feroz ve Bedia Turgay; Türkiyede Çok Partili Politikanın Açıklamalı Krono- lojisi 1945-1971, Bilgi Yayınevi, Ankara 1976. ARCAYÜREK, Cüneyt; Yeni Demokrasi Yeni Arayışlar 1960-1965, 2. Baskı, Bilgi Ya- yınevi, İstanbul 1985. ARMAOĞLU, Fahir; 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (Cilt 1-2: 1914-1995), Genişletilmiş 15. Baskı, Alkım Yayınevi, İstanbul 2005. AYDEMİR, Şevket Süreyya; İkinci Adam (1950-1964), C. III, 7. Baskı, Remzi Kita- bevi, İstanbul 2006. BAĞCI, Hüseyin; Türk Dış Politikasında 1950li Yıllar, Genişletilmiş 2. Baskı, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayınları, Ankara 2001. BAŞAR, Ahmet Hamdi; Yaşadığımız Devrin İçyüzü, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1960. BURÇAK, Rıfkı Salim; On Yılın Anıları (1950-1960), Nurol Matbaacılık, Ankara 1998. ÇAVDAR, Tevfik; Türkiyenin Demokrasi Tarihi: 1950den Günümüze, 4. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara 2008. DAVUTOĞLU, Ahmet; Stratejik Derinlik: Türkiyenin Uluslararası Konumu, 45. Baskı, Küre Yayınları, İstanbul 2010. DİKERDEM, Mahmut; Hariciye Çarkı, Cem Yayınevi, İstanbul 1989. EKİNCİKLİ, Mustafa; İnönü-Bayar Dönemleri Türk Dış Siyaseti, 2. Baskı, Berikan Yayınları, Ankara 2010. ELTETİK, Havva; Fatin Rüştü Zorlu, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Süleyman De- mirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2009. EROĞUL, Cem; Demokrat parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Kitabevi, Ankara 2003. GAZİOĞLU, Ahmet; İngiliz Yönetiminde Kıbrıs III (1951-1959) Enosise Karşı Taksim ve Eşit Egemenlik: Bugünlere Gelmek Kolay Olmadı (2), Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi, Lefkoşa 1998. GÖKTEPE, Cihat; Demokrat Parti Dönemi İç ve Dış Siyasi Gelişmeler (1950- 1960), Adem Çaylak (vd.) (Ed.), Osmanlıdan İkibinli Yıllara Türkiyenin Politik Tari- hi: İç ve Dış Politika, Savaş Yayınevi, Ankara 2009, s. 379. GÖNLÜBOL, Mehmet (vd.); Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), 9. Baskı, Si- yasal Kitabevi, Ankara 1996. GÜNVER, Semih; Fatin Rüştü Zorlunun Öyküsü, Bilgi Yayınevi, Ankara 1985. GÜREL, Şükrü Sina; Kıbrıs Tarihi (1878-1960) Koloniyalizm, Ulusçuluk ve Uluslararası Politika 1-2, Kaynak Yayınları, İstanbul 1984. GÜVENÇ, Nazım; Kıbrıs Sorunu, Yunanistan ve Türkiye, Çağdaş Politika Yayınları, İstanbul 1984. HALE, William; Türk Dış Politikası 1774-2000, (çev. Petek Demir), Mart Matbaası, İstanbul 2003. İNAN, Kâmran; Dış Politika, 3. Baskı Ötüken Yayınları, İstanbul 1994. İNAN, Kâmran; Bir Ömür, Berikan Yayınevi, Ankara 2010. İNAN, Kâmran, Dış Politika, Yeni Türkiye, Yıl:1991, Sayı: 3, s. 95-97. İNÖNÜ, İsmet; Defterler (1919-1973), 1. Cilt, Yay. Haz. Ahmet Demirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008. İNÖNÜ, İsmet; Defterler(1919-1973), 2. Cilt, Yay. Haz. Ahmet Demirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008. KISAKÜREK, Necip Fazıl; Benim Gözümde Menderes, 5. Baskı, Büyük Doğu Yayın- ları, İstanbul 2002. KOÇ, Rasim; Fatin Rüştü Zorlunun Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2009. MARAŞLI, Erol, Balans Ayarları: Cumhuriyet Döneminde Askeri Muhtıralar, Metropol Yayınları, İstanbul 2008. MÜTERCİMLER, Erol-ÖKE, Mim Kemal; Düşler ve Entrikalar, Demokrat Parti Döne- mi Türk Dış Politikası, Alfa Basım Yayım Dağıtım, İstanbul 2004. ÖZDAĞ, Ümit; Atatürk ve İnönü Dönemlerinde Ordu-Siyaset İlişkisi, Bilgeoğuz Yayı- nevi, İstanbul 2006. POYRAZ, Faruk; Atatürkün Dava Arkadaşı, Türkiyenin İlk Başbakanı İsmet İnönü, Nokta Kitap, İstanbul 2008, TOKER, Metin; Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, Bilgi Yayınevi, Anlara 1992. TUNÇAY, Mete (vd.); Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-2000, C. 2/1941-1960, 5. Bas- kı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005. TURAN, Ahmet; Darbe Arası Türkiye: 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül Anılar Gözlemler Tanıklıklar, Resital Yayınları, İstanbul 2007. TURGUT, Hulusi; Türkeşin Anıları: Şahinlerin Dansı, ABC Yayınları, İstanbul 1995. Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C. 1: 1919-1980, Ed. Baskın Oran, İletişim yayınları, İstanbul 2001. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1989, C. 2 Türkiye İstatistik Enstitüsü, İstatistik Göstergeler 1923-2011, Türkiye İstatistik Ku- rumu Matbaası, Ankara 2012. UÇAROL, Rifat; Siyasi Tarih (1789-2001), 7. Baskı, Der Yayınları, İstanbul 2008. YÜCEL, Serhan; Demokrat Parti, Ülke Kitapları, İstanbul 2001. 4- Elektronik Kaynaklar http://www.mfa.gov.tr/garanti-antlasmasi-_zurich_11-subat-1959_.tr.mfa 4 Ey- lül 2014 tarihinde alınmıştır.