ÇERKEZ BİRLİĞİ VE ONUN YAYIN ORGANI “İTTİHAD GAZETESİ” (KAHİRE)

Ekim 1899’da İngiliz işgali altındaki Mısır’da II. Abdülhamid’in mutlakiyetçi rejimine muhalif bir gurup aydın tarafından kurulan ‘Cemiyet-i İttihadiye-i Çerakise’, bir yandan Osmanlı meşrutiyetçi ve hürriyetçi (Jön Türk) hareketinin düşüncelerini Yakın va Orta Doğu’daki Kuzey Kafkas asıllı (Çerkes) diaspora ahalisi arasında yaymayı, diğer yandan da soydaşlarını etnik ve kültürel açılardan aydınlatmak yoluyla onların ulusal bilinçlerini pekiştirmeyi kendine amaç edinmiştir. Cemiyetin yayın organı olan ‘İttihad Gazetesi’, dikkatini esas itibarıyla Babıali’nin Kuzey Kafkasyalı göçmenlere yönelik politikalarının eleştirilmesi ve onların Osmanlı sınırları içerisinde ‘milli’ gelişmelerinin perspektiflerinin değerlendirilmesi üstüne yoğunlaştırmıştır. Gerek cemiyetin ve gerekse gazetenin faaliyet sürelerinin çok kısa olmasına karşın, her ikisi de diasporada oluşmuş ve Yakın ve Orta Doğu Çerkeslerinin özgül çıkarlarını Osmanlılık doktrini çerçevesinde dile getirmeye çalışan yeni etnik aydın kesiminin belirli bir olgunluk düzeyini belgelemişlerdir. Makalede ayrıca, 1899’da Kahire’de oluşturulan ve Orta Doğu’da Kuzey Kafkas diasporasının ilk yasal örgütü olan ‘Cemiyet-i İttihadiye-i Çerakise’nin kuruluş koşulları, ideolojik görüşleri ve başlıca faaliyetleri incelenmekte, program hedeflerinin gerçekleştirilmesi sürecinde uğradığı başarısızlığın nedenleri ortaya çıkarılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı İmparatorluğu, Kuzey Kafkas diasporası, Jön Türk hareketi, Çerkes cemiyetleri

CAUCASIAN NEWSPAPER IN THE LATE-19TH-CENTURY CAIRO: ‘İTTİHAD GAZETESİ’

The ‘Society of the Circassian Unity’ established in October 1899 in British-occupied Egypt by a group of antagonists of the Abdülhamid II’s absolutist regime, set itself as an object, on the one hand, spreading the ideas of Ottoman constitutional-liberal (Young Turk) movement among the North Caucasian (Circassian) diaspora population of the Middle East, and, on the other hand, consolidating the national identity of its fellow-countrymen through their ethno-cultural enlightenment. The society’s periodical – ‘İttihad Gazetesi’ – focused its attention on criticism of the Porte’s policies regarding the North Caucasian immigrants and on appraisal of perspectives of their ‘national’ advance in the Ottoman domains. Despite very short duration of the period of activities of both the society and the newspaper, they witnessed certain level of maturity of new ethnic intelligentsia formed in diaspora that was seeking to articulate the specific interests of Middle Eastern Circassians within the framework of the doctrine of Ottomanism. The article examines the conditions of formation, ideological attitudes and major activities of the first legal association of the North Caucasian diaspora in the Middle East – the ‘Society of the Circassian Unity’, established in Cairo in 1899. The reasons of its failure to implement its program objectives are analyzed.

Keywords:

Ottoman Empire, North Caucasian diaspora, Young Turk movement, Circassian organizations,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti, İdare, no 124.1/61, 26 Zi-l-kade 1326.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti, Mektûbi Kalemi, no 2258/65, 13 Cemazi- el-ahir 1317.
Aydemir İ. (1988), Göç. Kuzey Kafkasyalıların Göç Tarihi, Ankara.
Aydemir İ. (1991), Muhacerette Çerkes Aydınları, Ankara.
Berzeg S. E. (1995), Kafkasya Diasporasında Yazarlar ve Edebiyatçılar Sözlüğü, Samsun.
Berzeg S. E. (1996), Kafkasya ve Çerkesler Bibliyografyası, Samsun.
Chochiev, G. (2007), “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nda Kuzey Kafkas Göçmenlerinin Toplumsal Uyarlanmasına Dair Bazı Görüşler (Göçmenlerin Otoriteye Başvuruları)”, Kebikeç, 2007, no 23, Ankara.
Çelik B. (2003), “Jön Türk Hareketi İçinde Arnavut Aydınlarının Rolü ve Arnavutların Meşrutiyet’e Katkısı”, Toplumsal Tarih, no 115, pp. 58-61, Istanbul.
Hanioğlu M. Ş. (1985), Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), Istanbul.
İttihad Gazetesi (1899), no 1, Cairo.
Karal E. Z. (1995), Osmanlı Tarihi, VIII, Ankara.
Loh–Burak Ailesi, compiled by Dilek Burak (unpublished family chronicle).
Petrosyan Y. A. (1971), Mladoturetskoye dvizheniye (vtoraya polovina XIX – nachalo XX v.) (The Young Turk Movement (Second Half of the 19th Century – Beginning of the 20th Century)), Moscow.
Ramsaur E. E. (1957), The Young Turks. Prelude to the Revolution of 1908, Princeton.
Shaw S. J. & Shaw E. K (1977), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, II, Cambridge.
Yıldız C. (1977), “Adığe Dili ve Edebiyatı”, Kafkasya Üzerine Beş Konferans, pp. 39-94, İstanbul.