SİVİL TOPLUM-DEVLET İLİŞKİSİ TARTIŞMALARINDA SÜREKLİLİK VE KOPUŞLAR: HEGEL, MARX VE GRAMSCI

Bu çalışma, sivil toplum ve devlet ilişkisini, Hegel, Marx ve Gramsci’nin ontolojik, epistemolojik, metodolojik ve politik düşünceleri ekseninde, birbirleriyle olan felsefi süreklilik ve kopuşları ortaya koyarak tartışmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, ontolojisinin odağına, tarihin ruhu olarak açığa çıktığını söylediği “Geist”ı yerleştiren Hegel’e göre, tüm evren ve insani var oluşa ilişkin her şey, Geist’ın kendini sonsuzca açması ile ortaya çıkmıştır. Hegel’e göre, aile ve sivil toplum, Geist’ın hapsolduğu zorunluluk ve çatışma alanlarıyken, devlet Geist’ın en yetkin tezahürü olarak, etik, evrensel ve aşkın bir nitelik taşımaktadır. Bu kavrayışa Hegel, diyalektik yöntemiyle ulaşmıştır. Marx’a göre ise, tarihi yapan Geist değil, sosyal ve ekonomik koşullarla şekillenen insan etkinlikleridir. Metodolojik açıdan Hegel’i izleyen Marx, ontolojik açıdan Hegel’den kopmakta, onun idealizminin yerine materyalizmi koymaktadır. Maddi üretim ilişkilerini merkezine alan Marx için devlet, ekonomik ilişkiler alanı olan sivil toplumdaki çatışmaların yansıması olarak etik ve evrensel değil, egemen sınıfın bir aracıdır. Gramsci ise, altyapı ve üstyapının organik ve bütüncül birliği olan tarihsel blok ile marksizmin içine düştüğü ekonomik determinizm problemini aşarak, üstyapının devindirici rolünü Hegelyen sürekliliklerle ortaya koymuştur. Hegemonya kuramını bu tarihsel bloğa dayandıran Gramsci için sivil toplum, ekonomik, siyasi ve ideolojik hegemonya mücadelelerinin alanına, devlet ise, basit bir baskı aracından ziyade, hegemonya ile donatılan zor ve rızanın birleşimine dönüşmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Sivil Toplum, Devlet, Hegel, Marx, Gramsci

CONTINUITY AND BREAKS IN DEBATES ON CIVIL SOCIETY AND STATE RELATIONS: HEGEL, MARX AND GRAMSCI

This study aims to debate relation between civil society and state, in axis of ontological, epistemological, methodological and political opinion of Hegel, Marx and Gramsci by revealing philosophical continuity and breaks with each other. In this context, according to Hegel who placed Geist which he said to be revealed as spirit of history, at the center of his ontology, the whole universe and everything related to the existence of man has come to being with “Geist’s” opening of itself in an infinite manner. According to Hegel, while family and civil society are the obligation and conflict fields where Geist imprisoned, state as the most competent manifestation of Geist, has an ethical, universal and transandantal quality. Hegel have reached this understanding with dialectic method. According to Marx, what makes history is not “Geist” but human activities which are shaped with social and economic conditions. Marx who followed Hegel in methodological terms has broken away from Hegel ontologically and replaced his idealism with materialism. According to Marx who put material relations of production at the center, state is not ethical and universal, but an instrument of the ruling class as a reflection of conflicts in civil society that is field of economic relations. Gramsci has revealed motive role of superstructure with Hegelian continuities by exceeding with historical block which is organic and holistic unity of structure and superstructure, economic determinism problem that Marxism fell into. According to Gramsci who based on his hegemony theory this historical block, civil society turn into field of economic, political and ideological hegemonic struggle and the state turn into unity of force and consent equipped with hegemony, rather than a simple pressure instrument.

Keywords:

Civil Society, State, Hegel, Marx, Gramsci,

PDF

___

Avineri, Shlomo, “The Hegelian Origins of Marx's Political Thought”, The Review of Metaphysics, 1967, 33-56.
Bobbio, Norberto, “Gramsci ve Sivil Toplum Kavramı”, Ed. N. Bobbio, J. Texier Gramsci ve Sivil Toplum, (Çev. Arda İpek, Kenan Somer), Savaş Yayınları, Ankara, 1982, 3-43.
Bottomore, Tom, Seçkinler ve Toplum, (Çev. Erol Mutlu), Gündoğan Yayınları, Ankara, 1997.
Bozkurt, Nejat, Hegel, Say Yayınları, İstanbul, 2005.
Bravo, Hamdi, “Hegel’in Tarih Tasarımında Özgürlük ve İlerleme”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2004, 21 (1), 153-164.
Bumin, Tülin, Hegel, Bilinç Problemi, Köle Efendi Diyalektiği, Praksis Felsefesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
Carnoy, Martin, Devlet ve Siyaset Teorisi, (Çev. S. Coşar, A. Örküp, M. Pamir, M. Yetiş), Dipnot Yayınları, Ankara, 2014.
Cevizci, Ahmet, Felsefe Tarihi: Thales’ten Baudrillard’a, Say Yayınları, İstanbul, 2017.
Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul, 1999.
Cevizci, Ahmet, İlkçağ Felsefesi, Say Yayınları, İstanbul, 2016.
Cohen, Jean & Arato, Andrew, Sivil Toplum ve Siyasal Teori, (Çev. A. Akdoğan, U. Bayraktar, B. Yılmaz, A. Zengin, B. Kurt), Efil Yayınevi, Ankara, 2013.
Copleston, Frederick, Felsefe Tarihi: Hegel, (Çev. Aziz Yardımlı), İdea Yayınları, İstanbul, 1996.
Duman, Fatih, “Sivil Toplum”, Ed. Mümtaz’er Türköne, Siyaset, Opus Yayınları, İstanbul, 2010, 347-377.
Engels, Friedrich, “Karl Marx’ın Ekonomi Politiğin Eleştirisi”, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, (Çev. Sevim Belli), Sol Yayınları, Ankara, 1979, 29-41.
Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Yayınları, İstanbul, 1990.
Gramsci, Antonio, Selections From Prison Notebooks, Ed. ve Çev. Quintin Hoare ve Geoffrey Nowell Smith, International Publishers, New York, 1992.
Gramsci, Antonio, Hapishane Defterleri, (Çev. Adnan Cemgil), Belge Yayınları, İstanbul, 2007.
Hall, Stuart & Lumley, Bob & McLennan, Gregor, Siyaset ve İdeoloji: “Gramsci”, (Çev. Sadun Emrealp), Birey ve Toplum Yayınları, Ankara, 1985.
Hegel, Georg Wilhelm Friedrich, Tinin Görüngübilimi, (Çev. Aziz Yardımlı), İdea Yayınları, İstanbul, 1986.
Hegel, Georg Wilhelm Friedrich, Hukuk Felsefesinin Prensipleri, (Çev. Cenap Karakaya), Sosyal Yayınları, İstanbul, 1991.
Hegel, Georg Wilhelm Friedrich, Tarihte Akıl, (Çev. Önay Sözer), Kabalcı Yayınları, İstanbul, 1995.
Hegel, Georg Wilhelm Friedrich, Tarih Felsefesi I: Giriş, (Çev. Aziz Yardımlı), İdea Yayınları, İstanbul, 2011.
Hegel, Georg Wilhelm Friedrich, Mantık Bilimi (Büyük Mantık), (Çev. Aziz Yardımlı), İdea Yayınları, İstanbul, 2014.
Kervégan, Jean-François, Hegel ve Hegelcilik, (Çev. İsmail Yerguz), Dost Yayınları, Ankara, 2011.
Kojevé, Alexandre, Hegel Felsefesine Giriş, (Çev. Selahattin Hilav), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
Korsch, Karl, Marksizm ve Felsefe, (Çev. Yılmaz Öner), Belge Yayınları, İstanbul, 1991.
Küçükalp, Derda, “Siyaset Olgusunun Doğası,” Ed. Ali Yaşar Sarıbay, Siyaset Sosyolojisi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2012, 20-50.
Locke, John, Yönetim Üzerine İkinci İnceleme, (Çev. Fahri Bakırcı), Ebabil Yayınları, Ankara, 2012.
Marx, Karl, “Önsöz”, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, (Çev. Sevim Belli), Sol Yayınları, Ankara, 1979, 23-29.
Marx, Karl & Engels, Friedrich, Alman İdeolojisi (Feuerbach), (Çev. Sevim Belli), Sol Yayınları, Ankara, 1992.
Marx, Karl & Engels, Friedrich, Komünist Manifesto, (Çev. Nail Satlıgan), Yordam Kitap, İstanbul, 2014.
Marx, Karl, Louis Bonaparte’in 18 Brumaire’i, (Çev. Ahmet Acar), Yorum Yayınları, İstanbul, 1993.
Morera, Esteve, Gramsci’s Historicism: A Realist Interpretation, Routledge, London, 1990.
Morton, Adam David, Gramsci’yi Çözümlemek: Küresel Politik İktisatta Hegemonya ve Pasif Devrim, (Çev. Barış Baysal), Kalkedon Yayınları, İstanbul, 2011.
Neocleous, Mark, Administering Civil Society: Towards a Theory of State Power, Macmillan Pressed, London, 1996.
Ollman, Bertell, Diyalektiğin Dansı: Marx’ın Yönteminde Adımlar, (Çev. Cenk Saraçoğlu), Yordam Kitap, İstanbul, 2015.
Özgüden, Mehmet, Hegemonya ve Politik Toplum: Bir Gramsci Okuması, Phoenix Yayınları, Ankara, 2015.
Portelli, Hugues, Gramsci ve Tarihsel Blok, (Çev. Kenan Somer), Savaş Yayınları, Ankara, 1982.
Ransome, Paul, Antonio Gramsci: Yeni Bir Giriş, (Çev. Ali İhsan Başgül), Dipnot Yayınları, Ankara, 2011.
Sassoon, Anne Showstack, “Hegemonya, Mevzi Savaşı ve Politik Müdahale”, Der. A. S. Sassoon, Gramsci’ye Farklı Yaklaşımlar, Dipnot Yayınları, Ankara, 2012, 97-121.
Thomas, Peter, Gramsci Çağı: Felsefe, Hegemonya, Marksizm, (Çev. Ekrem Ekici, İlker Akçay), Dipnot Yayınları, Ankara, 2013.
Yetiş, Mehmet, “Hegemonya”, Ed. Gökhan Atılgan ve E. Atilla Aytekin, Siyaset Bilimi: Kavramlar, İdeolojiler ve Disiplinler Arası İlişkiler, Yordam Kitap, İstanbul, 2017, 329-345.
Yetiş, Mehmet, “Marx ve Sivil Toplum”, Praksis, 2003, 10, 35-72.