KİLİS VOYVODASI EL-HAC MEHMED’İN ÖLDÜRÜLMESİ (M.1714/ H. 1126)

Osmanlı Taşra teşkilatında Voyvoda, “Has” gelir dilimine sahip kişilerin, kendi adlarına bugelirlerini kontrol ve tahsil etmek üzere görevlendirdikleri idarecilerdir. Kilis Hassı mukataagelirleri de valide sultan haslarından olup, voyvodalar tarafından idare edilmekteydi.Sultan III.Ahmed döneminde (1703-1730) Kilis hassı, bu padişahın annesi Gülnûş EmetullahSultan’ın tasarrufundaydı. Burası Kilis Ekrâdından Okcu İzzeddinli, Amiki ve Şeyhler aşiretlerinintehdidi altındaydı. Bu aşiret mensubu eşkıyaların hırsızlık, gasp, tecavüz, adam yaralama veöldürme gibi eylemleri yüzünden, şehirde huzur ve asayiş bozulmuş, halkın çoğu evlerini terketmiş, vergiler tahsil edilemez olmuştu. Kilis’i eşkıya tehdidinden kurtarıp kanun ve düzeniyeniden sağlamak için valide sultanın kethüdası el-Hac Mehmed Ağa, Kilis Voyvodası olarakatandı (Mart 1713).Mehmed bin İsmail, Nisan-Mayıs gibi Kilis’teki görevine başlamış ve üç ay gibi kısa birsürede eşkıyaya karşı önemli başarılar elde etmişti. Eşkıya reisleriyle yardımcılarından birçoğunuele geçirerek idam ettirmişti. İdam edilenlerin akraba ve yakınları, mensubu oldukları aşiretlerin de(Okçu İzzeddinli, Amiki ve Şeyhler) desteği ile intikam almak için eskisinden daha fazla eylemyapmaya başladılar. Kilis’i kuşatıp şehri yağmaladılar, voyvoda Mehmed’e suikasta teşebbüs ettiler(Temmuz 1713). Suikasttan kurtulan el-Hac Mehmed, bizzat hükûmet merkezine giderekyetkililerden yardım istemiştir. Merkezi devlet, nasihat ve tehditler içeren bir-iki emr-i şerifledurumu geçiştirmişti. Bu olaydan bir yıl sonra (Ağustos 1714) Kilis Ekrâdı eşkıyası; şehri genekuşatmış, voyvoda sarayını basarak voyvoda ve adamlarını katletmiş, saraydaki el_Hac Mehmed’inşahsi mallarıyla devlet için tahsil edilen mal ve paraları gasp etmişti. Devlet bu olaydan sonra,Maraş valisi Vezir Ali Paşa komutasında hazırlanan bir orduyu eşkıya üzerine göndermiştir.Eşkıyadan idamı gerekenler idam edilerek kesik başları başkente yollanmış, hapsi gerekeneler dehapsedilmek üzere Rakka Kalesi’ne gönderilmiştir. Eşkıyanın eş ve çocukları da Rakka’ya sürgünedilmiştir. Kilis Ekrâdı eşkıyasına şehrin Yeniçeri taifesinden bazı kişiler destek vermişti. Buişbirlikçiler de tespit edilerek eş ve çocuklarıyla, Tartus’un yanı başındaki Arvad Adası’na sürgünedilmişlerdir.

Killing of Voyvoda of Kilis al-Haj Mehmed (M.1714 / H. 1126)

In the Ottoman provincial organization, Voyvoda are the administrators assigned by the people with the Has income segment to control and collect these revenues on their behalf. The Mukataa income of Kilis Has was a Has of Valide Sutan and managed by Voyvodas. During the reign of Sultan Ahmed III (1703-1730), the Has of Kilis was Gülnuş Emetullah Sultan’s holding, mother of Sultan Ahmed III. This place was threatened by the tribes of Okcu Izzeddin, Amiki and Sheikhs which was Ekrads of Kilis. Due to the actions of these tribal bandits such as theft, extortion, rape, assault and murder, peace and public order were disturbed in the city, most of the people left their houses and taxes were not collected. Al-Haj Mehmed Ağa, the kethüda of the sultan, was appointed as the Voyvoda of Kilis (March 1713), in order to save Kilis from the threat of bandits and restore the law and order. Mehmed bin Ismail started his duty in Kilis in April-May and achieved significant successes against the bandit in a short period , in three months. The leaders of bandits and many of their subsidiaries were captured and executed. The family members and the relatives of those who were executed started to take more action than before to take revenge with the support of the tribes they belonged to (Archer Izzeddinli, Amiki and Sheikhs). They encircled Kilis and plundered the city, attempting to assassinate Voyvoda Mehmed (July 1713). Al-Haj Mehmed, who survived the assassination, went to the government center and asked for help from the authorities. The central state had overcome the situation with a few or two emr-i şerif that included advice and threats. One year after this incident (August 1714), the bandit of the Ekrads of Kilis; surrounded the city again, killing the voyvoda and his men by raiding the voyvoda palace, and seized the personal goods of al_Haj Mehmed in the palace and the goods and money collected for the state. After this incident, the state sent an army prepared under the command of Vizier Ali Pasha, the governor of Marash, onto the bandits. Those who needed to be executed from the bandits were executed and their cut heads were sent to the capital, and those who needed imprisonment were sent to Rakka Castle to be imprisoned. The bandits' spouses and children were also exiled to Raqqa. Some of the city's Janissaries supported the bandits of the Ekrads of Kilis. These collaborators were identified and exiled to Arvad Island next to Tartus with their spouse and children.

PDF

___

Ali Emiri Sultan Ahmed III (AE. SAMD. III), 44-4419.
İbnülemin Adliye (İE. ADL.), 10-650; İE. ADL., 10-647
İbnülemin Dahiliye (İE. DH), 27-2408.
Mühimme Defteri (MD) 108, Sayfa (s.) 219, 220, Hüküm (Hük.) 937.
MD 120, s. 10, Hük.19; s.16, Hük. 40; s.216, Hük.836; s.217, Hük.837; s.260, Hük.963; s.260, Hük.964.
MD 114/1, s.283, Hük. 1348,1349; s.300, Hük. 1413; s.301 Hük.1414; s.302, Hük.1415; 1416, 1417, s.320, Hük.1486.
MD 122, s.146, Hük.426, s.147, Hük. 428
Gaziantep Şer’iyye Sicili (GŞS) 65, Sayfa (s.), 243-236.
ALİ SAİB, Coğrafya-yı mufasssal, Memâlik-i Devlet-i Osmaniyye, İstanbul 1304, s.520.
ÇADIRCI Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu (TTK), Ankara 1991.
ÇELİKDEMİR Murat (Danışman Rifat Özdemir), Osmanlı Döneminde Aşiretlerin Rakka’ya İskânı (1690- 1840), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Elazığ-2001.
ÇELİKDEMİR Murat; Osmanlı Devleti’nin Anadolu Aşiretlerini Rakka’ya İskân Etme Gerekçeleri, İnternational Academic Studies on Social and Education Sciences, (Editör:Mehmet Dalkılıç), Gece Akademi, Ankara 2020, s.456-468.
HALAÇOĞLU Yusuf, Anadolu’da Aşiretler,cemaatler, oymaklar (1453-1650), TTK, C.I-VI, Ankara 2009.
HALAÇOĞLU,Yusuf “Osmanlı Belgelerine Göre Türk-Etrak, Kürd Ekrad Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Belleten, C. LX, Sayı (S.) 227, TTK, Ankara 1996, s.139-154.
HALAÇOĞLU Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, TTK, Ankara 1991.
İNALCIK Halil, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar IV Ayanlar Tanzimat Meşrutiyet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016.
İPŞİRLİ Mehmet, “Gülnûş Emetullah Sultan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Cilt (C.) 14, İstanbul 1996, s.248.
KARS Rümeysa, “Mühimme Defterlerine Göre 18.Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Uygulanan Sürgün Cezaları”, VIII. UMTEB İnternational Congress on Vocational- Technical Sciiences, 11-13 October 2019, Sivas, s.332-350.
ORHONLU Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayıncılık, İstanbul 1987.
ÖZKAYA Yücel, 18.Yüzyılda Osmanlı Toplumu, Yapı Kredi yayınları, İstanbul 2010.
ÖZKAYA Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlık, TTK, Ankara 2014.
ÖZVAR Erol, “voyvoda”, DİA, C. 43, Ankara, 2013, s.129-130.
ÖZTÜRK Mustafa, 16. Yüzyılda Kilis, Urfa ve Adıyaman Çevresinde Cemaatler/ Oymaklar, Berikan Yayınevi, Ankara 2018.
ÖZTÜRK Mustafa, “İzziye Kazasının Kuruluşu ve Milli Mücadeledeki Yeri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara 2005, s.29-45.
POLAT Ü.Gülsüm, “Arvad: Doğu Akdenizde Bir Osmanlı Adası ve I.Dünya Savaşındaki Fonksiyonları”, Belleten, C. LXXVII, S.278, TTK, Ankara 2013, s.219-238.
ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmusu’l-Alâm, C.2, İstanbul 1306 (1389), s.842.
TABAKOĞLU Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1985.
TÜRKAY Cevdet, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İşaret yayınları, İstanbul, 2001.
ÜNLÜ Mucize - ÇERİBAŞ Volkan, “Kalebend Defterlerine Göre Osmanlı’da Kadın Mahkûmlar (1800- 1815), Osmanlı Mirası Araştırmaları dergisi, 6/16, 2019, s.535-553.