1998-2018 DÖNEMİNDE TÜRKİYE’DE TURİZME YAPILAN YATIRIM İLE EKONOMİK BÜYÜME İLİŞKİSİNİN GRANGER NEDENSELLİK VE TODA-YAMAMOTO YÖNTEMLERİ İLE ANALİZİ

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde turizm endüstrisine yapılan yatırımların, ekonomik büyümeyi artıracağı beklentisi bu konuda yapılan araştırmalara yönelik ilgiyi artırmıştır. Çünkü Türkiye’nin büyüme hızındaki artış, turizm endüstrisine yapılan yatırımlar için motive edici bir durumu ortaya çıkarmıştır. Bu çalışma Türkiye’de 1998 ve sonrası yirmi yıllık dönemde turizme yapılan yatırımlar ve GSYH arasındaki nedensellik ilişkilerini yıllık veriler kullanarak bir Vektör Otoregresif Model (VAR) çerçevesinde ele almaktadır. Yöntem olarak Granger nedensellik ve Toda-Yamamoto nedensellik tahminleri kullanılmıştır. Granger nedensellik testi sonucuna göre, Türkiye’de turizme yapılan iç yatırımlar ekonomik büyümenin bir nedenidir. Ancak ekonomik büyüme Türkiye’de turizme yapılan iç yatırımların bir nedeni değildir. Toda-Yamamoto yöntemine göre de Türkiye’de turizme yapılan iç yatırımlar ekonomik büyümenin bir nedenidir. Fakat ekonomik büyüme, turizme yapılan iç yatırımların nedeni değildir. Her iki yöntemin sonuçları birbiri ile benzeşmektedir. Türkiye için ele alınan bu çalışmada turizme yapılan yatırımların ekonomik büyümeyi ve gelişmeyi olumlu yönde etkilediği ortaya konulmuştur. Bu bilgiler kapsamında sonuç kısmında çeşitli politika önerileri üretilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Turizm Yatırımları, Ekonomik Büyüme, Granger Nedensellik Testi, Toda-Yamamoto Nedensellik Testi

In the Period 1998-2018 Analysis of the Investment Made in Tourism and Economic Growth with Granger Causality and Toda-Yamamoto Method in Turkey

The expectation that the investments made in the tourism industry of developing countries such as Turkey will increase economic growth has increased the interest in research on this subject. Because the increase in Turkey's growth rate has created a motivating situation for investments in the tourism industry. This article deals with the causality relations between investments in tourism and GDP in Turkey in 1998 and later, within the framework of a Vector Autoregressive Model (VAR) using 12-month data. Granger causality and Toda-Yamamoto causality estimations have been preferred as method. According to Granger causality test results, inward investments made in tourism is a cause of economic growth. However, economic growth isn’t a cause of inward investments made in tourism in Turkey. According to Toda-Yamamoto method, inward investments made in tourism is a cause of economic growth, but, economic growth is not a cause of inward investments made in tourism in Turkey. The results of both methods are similar with each other. In this study, it has been determined that tourism investments have a positive effect on Turkey's economic growth and development. Within the scope of this information, various policy recommendations have been produced in the conclusion section.

Keywords:

Economic Growth, Tourism Investments, Granger Causality Test, Toda-Yamamoto Causality Test,

PDF

___

Adeleke, B. (2005). Historical Development of Tourism. Ogun State, Redeemer’s University Press.
Akan, Y. and Işık, C. (2009). Yabancı Ziyaretçi Harcamalarının Ekonomik Büyümeye Etkisi (1970 – 2007), Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 20 (2), 197-203.
Akar, G. (2021). Doğrudan Yabancı Yatırımlar ve Turizm Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (43), 191-204.
Akdağ, S. and Seçilmiş, C. (2018). OECD Ülkelerinde Turizm Gelirleri ile GSYH Arasındaki İlişki: Dinamik Panel ve Panel Nedensellik Analizi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(4), 2960-2977.
Aksoy,M. (2020). Konaklama Sektöründe Müşteri Katılımının Çalışanların İş Davranışları ve İletişimleri Üzerindeki Etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bandırma.
Aksoy, M. and Hatipoğlu, S. (2021). Konaklama İşletmelerinde Müşterinin Rolü: Müşteri Katılımının Hizmet Kalitesi, Algılanan Değer Ve Müşteri Memnuniyeti Üzerindeki Etkisi. Journal of Management and Economics Research, 19(4), 105-132.
Alcan, Ö. (2014). Hatay İlinde Yabancı Sermayeli Turizm Yatırımlarının Olabilirlik Analizi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
Altınay, G. and Karagöl, E. (2005). Electricity Consumption and Economic Growth: Evidence From Turkey, Energy Economics, 27, 849-856.
Altıner, A. (2019). Turizm ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneği (1969-2018). Anadolu İktisat ve İşletme Dergisi, 3(2), 114-133.
Arslantürk, Y. and Atan, S. (2012). Dynamic Relation Between Economic Growth, Foreign Exchange and Tourism Incomes: An Econometric Perspective On Turkey, Journal of Business, Economics and Finance, 1(1), 30-37.
Ayaydın, H., Çam, A.V., Barut, A. and Pala, F. (2019). Turizm Yatırımının Turizm Gelişimi ve Çevre Kalitesi Üzerindeki Dinamik Rolü. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 10, 1-10.
Aynalem, S., Birhanu, K. and Tesefay, S. (2016). Employment Opportunities and Challenges in Tourism and Hospitality Sectors. Journal of Tourism & Hospitality, 5(6), 1-5.
Bahar, O. (2007). Bölgesel Kalkınmada Turizm Sektörünün Ekonomik Açıdan Yeri ve Önemi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19, 1-19.
Bahar, O. (2010). Turizm Sektörüne Sağlanan Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının (DYSY) Ekonomik Büyüme Üzerine Olan Olası Etkisi: Türkiye Örneği (1986–2006). Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 21(1), 27-40.
Bahar, O. and Bozkurt, K. (2010). Gelişmekte Olan Ülkelerde Turizm-Ekonomik Büyüme İlişkisi: Dinamik Panel Veri Analizi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 21(2), 255-265.
Balıkçıoğlu, E. and Oktay, K. (2015). Türkiye’de Turizm Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Kamu Politikaları Doğrultusunda Değerlendirilmesi. Sosyoekonomi, 23(25), 113-126.
Bozgeyik, Y. and Yoloğlu, Y. (2015). Türkiye’de Turizm Gelirleri ile GSYH Arasındaki İlişki: 2002-2014 Dönemi, Journal of International Social Research, 8 (40).
Büyükakın, F., Bozkurt, H. and Cengiz, V. (2009). Türkiye’de Parasal Aktarımın Faiz Kanalının Granger Nedensellik ve Toda-Yamamoto Yöntemleri ile Analizi, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33, 101-118.
Büyükipekçi, S. and İs, N. (2020). Türkiye’nin İthalat ve İhracat Yaptığı İlk 10 Ülke Bağlamında Turizm Sektörünün Ülke Ekonomisine Etkisinin Değerlendirilmesi. Çatalhöyük Uluslararası Turizm ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (5), 12-26.
Chen, C. and Chiou-Wei, S.Z. (2009). Tourism Expansion, Tourism Uncertainty and Economic Growth: New Evidence from Taiwan and Korea, Tourism Management, 30, 812-818.
Çoban, B., Firuzan, E. and Oğuzhan, A. (2018). Farklı Varyanslık ve Yapısal Kırılmalar Altında Ekonomik Büyüme ile Turizm İlişkisinin İncelenmesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 319-337.
Çoban, O. and Özcan, C.C. (2013). Türkiye’de Turizm Gelirleri-Ekonomik Büyüme İlişkisi: Nedensellik Analizi (1963-2010), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(1), 243-261.
Dayananda, K. (2014). Tourism and Employment: Opportunities and Challenges in Karnataka - Special Reference To Kodagu District. IOSR Journal of Humanities and Social Science (IOSR-JHSS) 19, 11.
Demir, E. and Bahar, O. (2021). Turizm Gelirlerinin Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Türkiye Üzerine Ampirik Analiz. International Journal of Social Sciences and Education Research, 7(2), 140-150.
Dickey, D. A. and Fuller, W. A. (1981). Likelihood Ratio Statistics for Autoregressive Time Series with a Unit Root, Econometrica, 49(4), 1057-1072.
Dücan, E., Şit, M. and Şentürk, M. (2016). Ekonomik Büyümeye Bir Katkı Bağlamında Turizm Gelirleri: Bir Panel Veri Uygulaması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 1-14.
Eğilmez, M. and Kumcu, E. (2006). Ekonomi Politikası, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Felek, Ş. (2016). Türkiye’de AB Doğrudan Yatırımları, Finansal Gelişme ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Ekonometrik Analizi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Furmoly, H. (2015). Doğrudan Yabancı Yatırımların Ekonomik Büyümeye Etkileri: Hindistan Ekonomisi Üzerine Ampirik Bir Çalışma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Gerçeker, M. (2010). Vektör Otoregresif Model Yardımıyla Türkiye Ekonomisinde Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Gövdeli, T. (2018). Ekonomik Özgürlük, Turizm ve Ekonomik Büyüme: BRICST Ülkelerinde Kónya Bootstrap Nedensellik Analizi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (Prof. Dr. Harun Terzi Özel Sayısı), 379-390.
Göymen, K., (2000). Tourism and Governance in Turkey. Annals of Tourism Research, 27 (4).
Granger, C.W. and Newbold, P. (1974). Spurious Regression in Econometrics. Journal of Econometrics, 2(2), 111-120.
Granger, C.W. (1969). Investigating Causal Relations by Econometric Models and Cross-Spectral Methods, Econometrica: Journal of the Econometric Society, (37), 424-438.
Gujarati, D. N (2006). Temel Ekonometri. (Çev: Ümit Senesen, Gülay Günlük Senesen). İstanbul: Literatür Yayıncılık.
Hepaktan, C., Çınar, E. and Çınar, S. (2010). Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri, Celal Bayar Üniversitesi S.B.E. Dergisi, 8 (2), 135-154.
Işık, C. (2016). Türkiye’de Turizm Harcamaları, Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Sınır Testi Yaklaşımıyla Analizi. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-8.
Kahraman, N. (2010). Turizm Yatırım Projeleri Analizi. Ankara: Siyasal Kitapevi.
Kanca, O. C. (2015). Turizm Gelirleri ve Ekonomik Büyüme: Türkiye Örneği. Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8, 1-14.
Kızılkaya, O. (2007). Türkiye’de Yabancı Sermeye Yatırımları ve Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi (1980-2006). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Koc, E. (2020). Cross-Cultural Aspects of Tourism and Hospitality: A Services Marketing and Management Perspective. Routledge: Abingdon, Oxford.
Koç, E. (2018). Hizmet Pazarlaması ve Yönetimi, Seçkin Yayıncılık.
Kutlar, A. and Sarıkaya, M. (2012). Türkiye’ye 1964-2007 Döneminde Gelen Turist Sayısı ile İlgili Ekonometrik Bir Çalışma, Sakarya İktisat Dergisi, 1(1), 1-22.
Lin, V. S., Yang, Y. and Li, G. (2019). Where can Tourism-led Growth and Economy-driven Tourism Growth Occur?. Journal of Travel Research, 58(5), 760-773. https://doi.org/10.1177/0047287518773919.
Liu, H. and Song, H. (2018). New Evidence of Dynamic Links Between Tourism and Economic Growth Based on Mixed-frequency Granger Causality Tests. Journal of Travel Research, 57(7), 899-907. https://doi.org/10.1177/0047287517723531.
Marcouiller,D.W., Kim, K.K. and Deller, S.C. (2004). Natural Amenities, Tourism and Income Distribution, Annals of Tourism Research, 31 (4).
Olalı, H. and Timur, A. (1988). Turizm Ekonomisi. İzmir: Ofis Ticaret.
Özcan, C. C. (2015). Turizm Gelirleri-Ekonomik Büyüme İlişkisinin Simetrik ve Asimetrik Nedensellik Yaklaşımı ile Analizi: Türkiye Örneği. Erciyes Üniversitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakültesi Dergisi, (46), 177.
Özdemir, A. R. and Öksüzler, O. (2006). Türkiye’de Turizm bir Ekonomik Büyüme Politikası Aracı Olabilir mi? Bir Granger Nedensellik Analizi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(16), 107-126.
Özdemir, M. and Kervankıran, İ. (2011). Turizm ve Turizmin Etkileri Konusunda Yerel Halkın Yaklaşımlarının Belirlenmesi: Afyonkarahisar Örneği, Marmara Coğrafya Dergisi, 24, 1-25.
Özdemir, Y. (2009). Turizm Yatırımlarının Bulanık Çok Amaçlı Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Pata, U. K. (2020). Türkiye’de Turizm ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Bootstrap ARDL Yaklaşımı ve Asimetrik Nedensellik Testi ile Sektörel Bir Analiz. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2), 590-611.
Perron, P. (1990). Testing for a Unit Root in a Time Series with a Changing Mean. Journal of Business and Economic Statistics, 8, 153-162.
Phillips, P. C.B. and Perron, P. (1988). Testing for a Unit Root in Time Series Regressions. Biometrika, 75, 335-346.
Samimi, A.J., Sadeghi, S. and Sadeghi, S. (2011). Tourism and Economic Growth in Developing Countries: P-VAR Approach. Middle-East Journal of Scientific Research, 10(1), 28-32.
Selek, D.(2009). Turizm Sektöründe Yabancı Sermaye Yatırımları: 1980 Dönemi Sonrası Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
Seviğ, V. (1995). Yatırımların ve İhracatın Özendirilmesi, Yeni Yüzyıl Dergisi (34), 8-15.
Sey, N. (2019), İnşaat, Turizm ve Doğrudan Yabancı Yatırımların Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri: SVAR Yöntemi (1980-2017), Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9, 90-114.
Srinivasan, P., Santhosh, P.K. and Ganesh, L. (2012). Tourism and Economic Growth in Sri Lanka: An ARDL Bounds Testing Approach. The Romanian Economic Journal, 45, September, 211-226.
Şenel, S. A. (2007). Turizm Sektöründe Yatırım Kararları. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2007(1), 1-12.
Tari, R. (2002). Ekonometri (2.Basım). İstanbul: Alfa.
Tekeli, S. (2007). Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri: Polonya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Türkiye Örneği (1996-2006). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Toda, H. Y. and Yamamoto, T. (1995). Statistical Inference in Vector Autoregressions with Possibly Integrated Processes. Journal of Econometrics, 66, 225-250.
Topçuoğlu, Ö. and Bozkurt, E. (2013). Türkiye’de Ekonomik Büyüme ve Turizm İlişkisi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 4(7), 91-105.
Tugcu, C. T. (2014). Tourism and Economic Growth Nexus Revisited: A Panel Causality Analysis for the Case of the Mediterranean Region. Tourism Management, 42, 207-212.
Turgut, E., Uçan, O. and Başaran, N. (2021). Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisine Etkisi: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (45), 144-159.
Tursab (2020). TURSAB Koronavirüs Raporu. Erişim adresi https://www.tursab.org.tr/duyurular/tursabkoronavirus-raporu.
TÜİK (2021, Aralık). Dönemsel Gayrisafi Yurt İçi Hasıla İstatistikleri [Basın bülteni]. Erişim adresi https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=ulusal-hesaplar-113
United Nations World Tourism Organization (UNWTO). (2015). Understanding Tourism: Basic Glossary [Basın Bülteni]. Erişim adresi http://media.unwto.org/en/content/ understanding-tourism-basic-glossary.
United Nations World Tourism Organization (UNWTO). (2018). Report on Tourism and Culture Synergies; UNWTO: Madrid, Spain.
WWTC, (2019). Travel and Tourism Economic Impact 2019 World [Basın Bülteni]. Erişim adresi https://wttc.org/Research/Economic-Impact.
Yamak, N., Tanrıöver, B. and Güneysu, F. (2012). Turizm–Ekonomik Büyüme İlişkisi: Sektör Bazında bir İnceleme. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26(2), 205-220.
Zakızade, T. (2019). Azerbaycan Ekonomisinde Doğrudan Yabancı Yatırım Potansiyeli ve Ekonomik Etkileri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.