El-Cezeri ve Tasarladığı Su Saatleri

Bu çalışmada Ortaçağda yaşamış ünlü bir Türk mühendisi olan el-Cezeri ve onun tasarladığı su saatleri incelenmiştir. el-Cezeri, Artuklu hükümranlığı zamanında devletin de desteğini alarak mühendislik alanında çok önemli mekanik düzenekler hazırlamıştır. Su saatleri de bunlardan bir tanesidir. Bilindiği üzere, saat, Ortaçağın mükemmel icatlarından sayılmaktadır. Saat, insan hayatını da sosyal açıdan etkileyen bir faktördür. Su saatlari de saatin ilk şeklidir. Bu nedenle el-Cezeri gibi önemli bir mühendis ve tasarladığı su saatleri hakkında bir değerlendirme yapmaya çalıştım

Anahtar Kelimeler:

Ortaçağ, Türk, el-Cezeri, Saat, Su saatleri, Artuklu, Mühendis

Al-Jazary and The Water That He Made

In this study, al-Jazary who was a Turkish engineer and lived in the Middle Ages and water clocks that he made are examined. Al-Jazary took the support of the state in the period of Artuqy Rule. And he made very important mechanisms. The water clocks are one of these mechanisms. As known, clock is accepted one of the perfect inventions of the middle age. Because clock is a factor that affected the human life point of social view and the water clocks are the first form of the clock. For this reason, I studied to make an evaluation about al-Jazary who is an importanat engineer and water clocks that he made

Keywords:

Middle Ages, Turkish, Al-Jazary, Clock, Water Clocks, Artuqy, Engineer,

PDF

___

Bayraktar, Mehmet; İslamda Bilim ve Teknoloji Tarihi, TDV yay., Ankara, 1985.
Mehmet Bayraktar, “Diyarbakır Bir makine ve Otomat Mühendisi Ebu’l-izz El- Cezeri”, I. Uluslar arası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu 20-22 Mayıs 2004, Diyarbakır, 2004.
Bedi’üz-Zaman Ebu’l-‘İzz İsmail b. Er-Razzaz el-Cezeri, El- Cami ‘Beyne’l- İlm ve’l-‘Amel en Nafi eş-Şınaa’ti’-Hiyel, (Çev. Sevim Tekeli-Melek Dosay-Yavuz onat), TTK yay.,Ankara, 2002.
Bir, Atilla; “Al-Cazari Medieval Engineer at Artuki Capital Diyarbakır”, Turkish Review Quarterly Digest, 1987.
Bir, Atilla; “Ebul İz El-Cezeri’nin Otomatlar Kitabı”, Bilim ve Teknik, S. 110, 1977.
Bir, Atilla; “Cezeri’nin Döneminin Doruğu Olan Mekanik Düzenekler”, Bilim ve Ütopya, S. 91, İstanbul, 2001.
Brockelmann, C., Geschichte der Arabischen Lİtteratu, Suppl. I.
Cippola, Carlo M.; Zaman Makinesi, (Çev. Tülin Altınova), Kitap yay., İstanbul, 2002.
Çeçen, Kazım; “el-Cezeri’nin İstanbul Teknik Üniversitesinde yapılan ve Çalıştırılan Su Saati”, Bilim ve Ütopya, İstanbul, 2001.
Çeçen, Kazım; “El-Cezeri’nin Su Saatinin Rekonstrüksiyonu”, I. Uluslar arası Türk-İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, İTÜ yay., İstanbul, 1981.
Gimpel, Jean; Ortaçağda Endüstri Devrimi, (Çev. Nazım Özüaydın), Tübitak yay., Ankara, 1973.
Hill, Donald R. ; Arabic Water Clocks, Halep üniversitesi yay., Suriye, 1981.
Hill, Donald R. ; “Arabic Mechanical Engineering”: Survey of the Hİstorical Sources”, Arabic Science and Philopshy, c. I, 1991.
Hill, Donald R.; The Book of Knowledge of Indigenious Mechanical Devices, Dordrecht-Boston, 1974.
Holmes, George; Europe: Hierarchy and Revolt 1320-1450, Fontana Collins, 1975.
Karadeniz, Fazıl; “Artuklullar Döneminde Otomat ve Sibernetik Alanında Yazılmış Bir Kitap: “El- Cami ‘Beyne’l-İlm ve’l-‘Amel en Nafi fi-Sınaa’ti’-Hiyel el-Cezeri”, I. Uluslar arası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, (Ed. İbrahim Özcoşar), c. II, Mardin Valiliği yay., Mardin, 2008.
Kurz, Otto; Sultan İçin Bir Saat, (Çev. Ali Özdamar), Kitap yay., İstanbul, 2005.
Mahsereci, Nalan; “XII. Yüzyılda Yaşamış Otomasyonun ve robotun Atası, Türk bİlgini Ebu’l-İzz el-Cezeri”, Bilim ve Ütopya, S. 91, İstanbul, 2001.
Needham, J.; Heavanly Clockwork, Cambridge, 1960.
Nemlioğlu, Candan; “el- Cezeri’nin “El- Cami ‘Beyne’l-İlm ve’l-‘Amel en Nafi fi-Sınaa’ti’-Hiyel” Adlı Kitabının Türkiye’deki Nüshalarından ikisinin Sanatsal Değeri”, I. Uluslar arası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, (Ed. İbrahim Özcoşar), c. II, Mardin Valiliği Kültür yay., Mardin, 2008.
Olağanüstü Mekanik Araçların Bilgisi Hakkında Kitab, Tıpkı basım, Kültür Bakanlığı yay., 1207, bilim ve Teknoloji Dizisi 2, Ankara, 1990.
Ökten, Saadettin; “Cezeri”, T.A.,c. VII, İstanbul, 1993.
Sawage-Smith (E.), Islamicate Celestial Globes, Washington, 1985.
Sezgin, Fuat; İslamda Bilim ve Teknik, (Çev.Abdurrahman Aliy), Ankara, 2007.
Suter, H.; “Die Mathemaiken und astronom der Arabes und Ihre Werke”, Abhanl.zur. Gesch. Mathematischen, Wissenschaften, 1900.
Unat, Yavuz; “Cezeri Üzerine Türkçe ve Yabancı kaynaklar”, Bilim ve Ütopya, S. 91( Ocak, 2001), İstanbul, 2001.
Unat, Yavuz; “Cezeri’nin yapıtı”, Bilim ve Ütopya, S. 91, İstanbul, 2001.
Unat, Yavuz; “Teknoloji Tarihinde Cezeri’nin Öncülleri”, Bilim ve Ütopya, S. 91, İstanbul, 2001.
Unat, Yavuz; “Artuklular Döneminde Bir Türk mühendisi Cezeri”, I. Uluslar arası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, (Ed. İbrahim Özcoşar- Hüseyin H. Güneş), İstanbul, 2006.
Uzun, Abdullah; Cizreli Eb-Ül-İz ve Otomatik Makineleri, Esra yay., İstanbul, 1997.
Ülgen, Pınar; “Artuklu Dönemindeki Teknolojik Gelişmelerin Aynı Dönemde avrupa’daki Teknolojik Gelişmeler Üzerine Etkileri”, I. Uluslar arası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, (Ed. İbrahim Özcoşar), c. II, Mardin Valiliği yay., Mardin, 2008.
Unat, Yavuz; “Cezeri üzeri Yapılan Bazı Çalışmalar”, Bilim ve Ütopya, S. 91 (Ocak 2001), İstanbul, 2001.
Tez , Zeki; Bilim ve Teknikte Ortaçağ Müslümanları, Nobel yay., Ankara, 2001.