Es’ad Erbilî Divân’ında Vahdet-i Vücûd Düşüncesine İşâret Eden Şiirler

Es’ad Erbilî, son dönem mutasavvıfları içinde, en etkili ve en bilinen Kadirî şeyhlerinden biridir. Onun mânevi etkisi geniş bir çevreye yayılmış, binlerce insan için bir cazibe odağı olmuştur. Erbilî’nin aynı zamanda bir sûfi şair olduğunu söylemek mümkündür . Bu çalışmanın konusu, Erbilî’nin Farsça ve Türkçe şiirlerinin yer aldığı divânında vahdet-i vücûd düşüncesinin izlerini aramaktır. Erbilî’nin divânı, ilahi aşkın merkezde olduğu bir çok şiir ile doludur. Ve bu divânda, aynı zamanda Hz. Muhammed’e duyulan aşkın ve sevginin anlatıldığı pek çok şiir bulunmaktadır. İlahi aşkın merkezde olduğu şiirlerde vahdet-i vücûd düşüncesinin temel mertebelerine göndermeler yapıldığını görmek mümkündür. Örneğin vahdet konusu ele alınırken, vücûd mertebelerinden biri olan vahdâniyyet mertebesine de atıfta bulunulmuştur. Ve bazı şiirlerde, insanın manevi yolcuğunda kendi özüne ve birlik haline dönmek için hasretle yandığı belirtilmiştir . Hz. Muhammed’e yönelik aşkın ifade edildiği şiirlerde ise, yine vahdet-i vücûd düşüncesinin bir mertebesi ve anahtar kavramlarından olan hakikat-ı Muhammediyye’den hareketle duygu ve düşüncelerin anlatıldığı anlaşılmaktadır . Biz bu çalışmamızda, Erbilî’nin şiirlerinde kullanılan terimlerin, vahdet-i vücûd düşüncesindeki vücûd mertebelerine atıfta bulunduğunu ortaya koymaya çalıştık. Ayrıca divândaki pek çok şiirin pek çok mısra’ının; yine vahdet-i vücûd ekolünün, varoluşun hakikatine dair yaklaşımına özdeş bir düşünceyle, bu kaynaktan hareketle ifade edildiğinin altını çizmeye çalıştık. Erbilî’nin şiirlerine kaynaklık eden düşünce biçiminin, vahdet-i vücûd ehli sûfilerin esas aldığı vücûd mertebelerine uygun olması ve şiirlerinin bir vahdet neş’esiyle, coşkusuyla söylenmiş olması, bize bu çalışmamızda aradığımız, vahdet-i vücûd düşüncesine dair izleri açıkça göstermektedir .

The Poems In Es’ad Erbilî’s Diwan' That Point To Wahdat Al-Wujud

Es’ad Erbilî was one of the most influential and well-known Qadiri sheikhs among recent Sufis. His spiritual influence spread far and wide, becoming a center of attraction for thousands. It is also possible to talk about Erbilî as a Sufi poet. This study aims to trace wahdat al-wujud in Erbilî's Diwan, which includes Persian and Turkish poems. Erbilî's diwan is filled with many poems where divine love is a central theme. Also, there are many poems about the love for the Prophet Muhammad. It is possible to see references to the levels of being (divine presences) as suggested by wahdat al-wujud in these poems centering on divine love. For example, a part about oneness (wahdah) contains a reference to the term affirmative oneness (wahidiya), which is one of the levels of being. And some poems state that human longs to return to his own essence and unity in his spiritual journey. The poems that express the love for the Prophet explain the feelings and thoughts based on the Muhammadan reality, a key concept, and a level of being. This study attempted to show that the terms used in Erbilî's poems point to the levels of being in wahdat al-wujud. In addition, it is seen that the ideas expressed in many poems in the diwan are in parallel with wahdat al-wujud school’s approach to the reality of existence. The parallels between the underlying way of thinking in Erbilî's p oems a nd t he idea of divine presences in the works of the Sufis who follow wahdat al-wujud school, as well as the spirit of unity and enthusiasm observed in Erbilî’s poems clearly show us the traces of wahdat al-wujud that this study sought.

PDF

___

Ateş, Süleyman “Hazarât-i Hams”, DİA, İstanbul: İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998), c.17.
Cebecioğlu, Ethem “Tasavvuf Terimleri Ve Deyimleri Sözlüğü”, İstanbul: Anka Yayınları, 2005.
Cebecioğlu, Ethem-Göktaş, Vahit “Muhammed Es’ad Erbilî” İstanbul: Erkam Yayınları, 2018.
Demirli, Ekrem “Vahdet-i Vücûd”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: 2012, c.42.
Demirtaş; Ahmet Tunç, İbn-i Arabi’de Varlığın Birliği (Vahdet-i Vücûd) Felsefesi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
Erbilî, Muhammed Es’ad, “Divân-ı Es’ad”, (Farsça çeviri: Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan/ Osmanlıca çeviri: Cemal Bayak), İstanbul: Erkam Yayınları, 1991.
Erbili, Muhammed Es’ad, Tevhid Risâlesi Tercümesi, İstanbul: 1337.
Göktaş, Vahit “Es'ad Efendi (1847/1931) Ve Tevhid Risâlesi’ndeki Vahdet-İ Vücûd Görüşü”, Tasavvuf İlmi Ve Akademik Araştırma Dergisi, İstanbul: 2008, s.21, 427-445.
İbn-i Manzur, “Lisanü’l Arab”; “Âdem”, Beyrut; 1414, s.12/392.
Kılıç, Mahmut Erol, “İbnu’l-Arabî Muhyiddin”, DİA, İstanbul: İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,1999, c.20.
Muhyiddin İbnü’l Arabi, Fusûsu’l- Hikem Tercüme ve Şerhi, Tercüme ve şerh: Ahmet Avni Konuk, çeviri: M. Tahralı, S. Eraydın, ( İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Vakfı Yayınları, 1987), c. II.
Nablusî, Abdulgani “Gerçek Varlık”, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
Nablusî, Abdulgani, “Âriflerin Tevhidi”, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
Uludağ, Süleyman, “Hallacı-ı Mansur”, DİA, İstanbul: İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997, c.15.
Uludağ, Süleyman, “Şathiye”, DİA, İstanbul: İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010, c.38.
Yavuz, Şevki, “Âdem”, DİA, İstanbul: İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988, c.1.
Tahralı, Mustafa, “Fusus’ul-Hikemde Tezadlı İfâdeler ve Vahdet-i Vücûd”, Muhyiddin
İbnü’l Arabi, Fusûsu’l- Hikem Tercüme ve Şerhi, tercüme ve şerh: Ahmet Avni Konuk, çeviri: M. Tahralı, S. Eraydın, İstanbul: Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları,1987, c. II.
Vassaf, Hüseyin, “Sefîne-i Evliyâ”, Süleymaniye Ktp. Yazma Bağışlar Bl. No: 2306.
Yılmaz, Hasan Kamil, “Altın Silsile”, İstanbul: Erkam Yayınları, 1994.
Yılmaz, Hasan Kamil, “Es’ad Erbilî”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1995.