Hatice KAPLANOĞLU, Veysel KAPLANOĞLU

Sfenoid Sinüs Anatomik Varyasyonlarının Çok Kesitli Bilgisayarlı Tomografi ile Değerlendirilmesi

Amaç: Sfenoid sinüs (SS) kafatasının derinliklerinde sfenoid kemiğin içine yerleştirilmiş, çok sayıda vital nöral ve vasküler yapılarla etrafı çevrili, ulaşılması en zor paranazal sinüstür (PNS). Sfenoid sinüs ve ilgili nörovasküler yapıların radyolojik olarak değerlendirilmesi operasyondan önce kaçınılmazdır. Bu çalışmanın amacı, SS ve çevresindeki nörovasküler yapılar ile ilişkili anatomik varyasyonları çok kesitli bilgisayarlı tomografiyi (BT) kullanarak analiz etmek ve elde edinilen bilgileri benzer çalışmalarla karşılaştırarak literatüre katkı sağlamaktır. Gereç ve Yöntem: Çalışmaya son bir yıl içinde çeşitli rinolojik hastalıklar nedeniyle paranazal sinüs BT çekilen toplam 100 olgu (50 kadın, 50 erkek) dahil edildi. SS varyasyonları BT'de kemik anomalileri ve yumuşak doku patolojileri olarak değerlendirildi. Bulgular: Sfenoid sinüsün çevresinde nörovasküler yapıların varyasyonları çalışmada sık görülen bir bulguydu. Vidian kanal ile ilgili varyasyonlar çalışmamızda en sık görülenlerdi, olguların %73’ünde saptandı; %55 ile optik sinir, %53 ile maksiller sinir, %52 ile internal karotid arter kemik kanal varyasyonları takip ediyordu. Olgularımızın %59’unda pterigoid plate, % 41’inde anterior klinoid, %13’ünde sfenoid büyük kan at pnömatizasyonu saptandı; %15’in de onodi hücresi, %46’sında multiple septasyon, %20’sinde mukozal kalınlaşma, %0,4’ünde polip ve %0,3’ünde retansiyon kisti olduğu saptandı. Sonuç: Sfenoid sinüsün yapısı oldukça değişkendir; PNS BT sinonazal ve transsfenoidal cerrahiler öncesinde anatomik varyasyonları belirleme ve cerrahi sırasında olası komplikasyonların önlenmesinde önemlidir. Çalışmamızda SS’e ait varyasyonlar önceki çalışmalara göre daha yüksek oranda bulunmuştur. Etnik grupların, BT çekim tekniğinin veya anatomik değerlendirme kriterlerinin farklılığından kaynaklanıyor olabilir.

Evaluation of Sphenoid Sinus Anatomic Variations Using Multislice Computed Tomography

Objective: The sphenoid sinus is a paranasal sinus that is extremely difficult to reach, being located deep in the skull and surrounded by a large number of vital neural and vascular structures. Additional radiological evaluation of the sphenoid sinus and related neurovascular structures is essential before surgery. This study aimed to analyze the anatomical variations associated with the neurovascular structures in and around the sphenoid sinus using multislice computed tomography (CT) and contribute to the literature by comparing the obtained data with previous studies. Material and Method: A total of 100 patients (50 females, 50 males) who underwent paranasal sinus CT for various rhinologic diseases were included in the study. Sphenoid sinus variations were evaluated as bone tissue anomalies and soft tissue pathologies on CT. Results: In this study, variations in the neurovascular borders of the sphenoid sinus were the most common findings. The variations related to the Vidian canal were most frequent with an incidence of approximately 73%, followed by those related to the optic nerve 55%, maxillary nerve 53%, and internal carotid artery 52%. Pneumatization of the pterygoid plate was observed in 59% of cases, pneumatization of the anterior clinoid process in 41%, and that of the greater wing of the sphenoid in 13%. Furthermore, 15% of the patients had onodi cells, 46% had multiple septations, 20% had mucosal thickening, 0.4% had polyps, and 0.3% had retention cysts. Conclusion: The structure of the sphenoid sinus is highly variable, and paranasal sinus CT is important in determining anatomic variations before sinonasal and transsphenoidal surgery and predicting possible complications during surgery. In this study, the variations of the sphenoid sinus were found at a higher rate compared to previous studies, which may be due to the differences in ethnic groups, CT imaging technique, or anatomical evaluation criteria.

PDF

___

1. Güldner C, Pistorius SM, Diogo I, Bien S, Sester-henn A, Werner JA. Analysis of pneumatization and neurovascular structures ofhe sphenoid sinus using cone-beam tomography (CBT). Acta Radiol 2012; 53: 214-9.
2. Leunig A, Betz CS, Sommer B, Sommer F. Ana-tomic variations of the sinuses; multiplanar CT-analysis in 641 patients. Laryngorhinootologie 2008; 87: 4829.
3. Sandulescu M, Rusu MC, Ciobanu IC, Ilie A, Jianu AM. More actors, different play: spheno-ethmoid cell intimately related to the maxillary nerve canal and cavernous sinus apex. Rom J Morphol Embryol 2011; 52: 931-5.
4. Hewaidi GH, Omami GM. Anatomic variation of sphenoid sinus & related structures in libyan popu-lation: CT scan study. Libyan J Med 2008; 3: 128-33.
5. Heskova G, Mellova Y, Holomanova A et al. As-sessment of the relation of the optic nerve to the posterior ethmoid and the sphenoid sinuses by computed tomography. Biomed Pap Med Fac Univ Palacky Olomouc Czech Repub 2009; 53: 149152.
6. Davoodi M, Saki N, Saki G, Rahim F. Anatomical variations of neurovascular structures adjacent sphenoid sinus using CT. Pakistan Journal of Bio-logical Sciences 2009; 12: 522-5.
7. Hamid O, Fiky LE, Hassan O, Kotb A, Fiky SE. Anatomic variations of the sphenoid sinus and their impact on transsphenoid pituitary surgery. Skull Base 2008; 18: 9-15.
8. Bademci G, Unal B. Surgical importance of neu-rovascular relationships of paranasal sinus region. Turk Neurosurg 2005; 15: 93-6.
9. Erdoğan S, Keskin G, Topdağ M, Sarı F, Öztürk M, İşeri M. Bilgisayarlı tomografide sfenoid sinüs anatomik varyasyonları. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi 2015; 6: 55-8.
10. Evans JJ, Hwang YS, Lee JH. Pre-versus post-anterior clinoidectomymeasurements of the optic nerve, internal carotid artery, and opticocarotid tri-angle: a cadaveric morphometric study. Neurosur-gery 2000; 46: 1018-21.
11. Sirikci A, Bayazıt YA, Bayram M. Variations of sphenoid and related structures. Eur Radiol 2000; 10: 8448.
12. 12-Turkdogan FT, Turkdogan KA, Dogan M, Atalar MH. Assessment of sphenoid sinus related anatomic variations with computed tomography. Pan African Med J 2017; 27: 109.
13. Birsen U, Gulsah B, Yasemin K et al. Risky ana-tomic variations of sphenoid sinus for surgery. Surg Radil Anat 2006; 28: 195-201.
14. Tomovic S, Esmaeili A, Chan NJ et al. High-resolution computed tomography analysis of varia-tions of the sphenoid sinus. J Neurol Surg B Skull Base 2013; 74: 82-90.
15. D P, Prabhu LV, Kumar A, Pai MM, Kvn D. The anatomical variations in the neurovascular relations of the sphenoid sinus: an evaluation by coronal computed tomography. Turk Neurosurg 2015; 25: 289-93.
16. Dündar R, Kulduk E, Soy FK et al. Sfenoid sinüs-teki septum varyasyonlarının radyolojik incelen-mesi. Med Updates 2014; 4: 6-10.
17. Turna1 O, Aybar MD, Karagoz Y, Tuzcu G. Ana-tomic Variations of the Paranasal Sinus Region: Evaluation with Multidetector CT. İstanbul Med J 2014; 15: 104-9.
18. Nitinavakarn B, Thanaviratananich S, Sangsilp N. Anatomical variations of the lateral nasal wall and paranasal sinuses: A CT study for endoscopic si-nus surgery (ESS) in Thai patients. J Med Assoc Thai 2005; 88: 763-8.