İSLAM AHLAK FELSEFESİ BAKIMINDAN ADALET-MUHABBET İLİŞKİSİ: MÜLK MERKEZLİ BİR İNCELEME

İbn Miskeveyh’ten Tusî’ye, ondan Devvânî ve Kınalızâde’ye kadar, İslam ahlak filozoflarının toplumsal-siyasal tezlerinin temelini birlik düşüncesi oluşturur. Adı geçen filozofların temsil ettiği düşünce geleneğine göre, toplumsal-siyasal yaşam, çatışma, çekişme ve sürtüşme anlamlarına gelen farklılık ve çokluk yerine düzen, uyum, ahenk ve istikrarın işareti olan birlik ilkesine ulaşmak ister. Filozoflar, doğası gereği toplumsal ve medeni olan insanın, kendi türüyle birlikte yaşaması gerektiğini, bu birlikteliğin de davranış, eylem ve düşünce bakımından birlikle sağlanacağını ifade ederler. Ancak insani arzular farklı ve çeşitli olduğu için yetkinlik amacıyla bir araya gelen insanlar arasında rekabet ve üstünlük (galebe çalma) yarışı ortaya çıkar. Bu durum, insani toplanmanın toplumsallık ve medeniyet seviyesine ulaşmasına engel olur. Dolayısıyla, insanın birlik içerisinde toplumsallık ve medeniyetine seviyesine ulaşmasına engel olan rekabet ve üstünlük yarışını ortadan kaldırmak gerekir. Filozoflar, toplumsal nizam ve birliği yok eden rekabet ve üstünlük yarışının adalet ve muhabbet erdemleriyle ortadan kaldıracağını ileri sürerler. Onlara göre, toplumsal birlik ya adalet erdemiyle ya da muhabbet erdemiyle sağlanabilir. Ne var ki, bu iki erdemin de uygulanabilmesi için insani toplanmanın doğal uzantısı olan mülke ihtiyaç vardır. Bu çalışma, kendilerine özgü tarzlarla toplumsal birliği tesis eden adalet ve muhabbet erdemlerini, mülk kavram ve olgusunu merkeze alarak inceleme iddiasındadır.

Anahtar Kelimeler:

Ahlak, Siyaset, Mülk, Adalet, Muhabbet

The Relationship Between Justice and Friendship in Terms of Islamic Ethics Thought: A Political Administration Centered Research

Keywords:

Ethics, Politics, Political Administration, Justice, Friendship,

PDF

___

Akhisârî, H. K. (2020). Usûlü’l-Hikem fî Nizâmi’l-âlem, çev. Ömer Mahir Alper, İstanbul: Klasik Yayınları.
Amâsî, (2016). Mirâtu’l-Mülûk, çev. Mehmet Şakir Yılmaz, İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
Anay, H. (1994). Celâleddin Devvâni hayatı, Eserleri, Ahlâk ve Siyaset düşüncesi (Yayınlanmamış doktora tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aristoteles, (2018). Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ankara: BilgeSu.
Aristoteles, (2019). Magna Moralia, çev. Y. Gurur Sev, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
Aristoteles, (2020). Eudemos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ankara: BilgeSu.
Arslan, A. (2018). İlkçağ Felsefe Tarihi 2: Sofistlerden Platon’a, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Badawi, A. (1963). “Miskawaih”, A History of Muslim Philosophy, Sharif, M. M. (ed.), ss. 469-479, Kempten: Allgauer Heimatverlag GmbH.
Bircan, H. H. (2020). İslâm Felsefesinde Mutluluk, Konya: Çizgi Kitabevi
Câbirî, M. (2016). Arap Ahlaki Aklı, çev. Muhammet Çelik, İstanbul: Mana Yayınları.
Çağrıcı, M. (1988). “Adalet”, İslam Ansiklopedisi, c. 1. Ankara: TDV Yayınları
Çağrıcı, M. (2017). Def’u’l-ahzân Hakkında Bilimsel İnceleme, Ankara: TDV Yayınları.
Demirkol, M. (2014). “İslam Âhlak Düşüncesinin Gelişiminde Filozoflarının Katkısı”, Eskiyeni, 28, Bahar, ss. 67-95.
Devvânî, C. (2020). Ahlâk-ı Celâlî, çev. Ejder Okumuş, Ankara: Fecr Yayınları.
Fârâbî, (2017). “Fusûlü’l-Medenî”, Fârâbî’nin İki Eseri, Özcan, H. (ed. ve çev.), ss. 45-127, İstanbul: M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Fârâbî, (2019). İhsâu’l-Ulûm, çev. Mevlüt Uyanık ve Aygün Akyol, Ankara: Elis Yayınları.
Gafarov, A. (2009). Nasîruddin et-Tûsî’nin Ahlâk Felsefesi (Yayınlanmamış doktora tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Gazâlî, (2019). İhyâu Ulûmi’d-dîn 4, çev. Ahmet Serdaroğlu, İstanbul: Bedir Yayınevi.
Hadduri, M. (1999). İslam’da Adalet Kavramı, çev. Selahattin Ayaz, İstanbul: Yöneliş Yayınları.
İbn Bâcce, (2019). Tedbîru’l-mütevahhid, çev. Mevlüt Uyanık ve Aygün Akyol, Ankara: Elis Yayınları.
İbn Miskeveyh, (2017). Tehzîbu’l-ahlâk, çev. Abdülkadir Şener, İsmet Kayaoğlu ve Cihat Tunç, İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
İbnu’l-Mukaffa, (2018). “Ed-dürretü’l-yetîme”, İslam Siyaset Uslûbu, Akyüz, V. ( ed.), ss. 121- 127, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Karagözoğlu, H. (2009). “Ahlak Düşüncesinde Siyaseti Aramak: İbn Miskeveyh’te “Adalet” Kavramının Siyasî Yansımaları”, Dîvân, cilt 14, sayı 27, ss. 93-118.
Kâtip Çelebi, (2020). Düstûru’l-amel li Islâhi’l-halel, çev. Ensar Köse, İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
Keskintaş, O. (2017). Adalet, Ahlâk ve Nizam, İstanbul: İletişim Yayınları.
Kınalızâde, A. Ç. (2020). Ahlâk-ı Alâî, çev. Murat Demirkol, Ankara: Fecr Yayınları.
Kindî, (2017). Risâle fî el-hîle li-def’i’l-ahzân, çev. Mustafa Çağrıcı, Ankara: TDV Yayınları.
Kutluer, İ. (2005). “Muhabbet”, İslam ansiklopedisi, c. 30. Ankara: TDV Yayınları.
Mâverdî, (2018). Edebü’d-dünya ve’d-din, çev. Ersan Urcan, İstanbul: İlk Harf Yayınevi.
Platon, (2001). Lysis, çev. Sabahattin Eyüpoğlu, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
Platon, (2007). Yasalar, çev. Candan Şentuna ve Saffet Babür, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Rosenthal, F. (1992). The Classical Heritage in Islam, London/New York: Routledge.
Tusî, N. (2021). Ahlâk-ı Nâsırî, çev. Anar Gafarov ve Zaur Şükürov, İstanbul: Litera Yayıncılık.
Türkeri, M. (2004). “Aristoteles, Fârâbî ve İbn Miskeveyh’in Ahlak Kuramlarında “Dostluk”un Önemi”, D.E.Ü İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. XIX, ss. 79-101.
Uludağ, S. (2005). “Muhabbet”. İslam Ansiklopedisi, c. 30. Ankara: TDV Yayınları.
Walzer, R. (1962). Greek into Arabic, Cambridge/Massachusetts: Harvard University Press.