Eğitimde Değerlendirmeye Özgün Bir Bakış: Okul Gelişimini Destekleyen Bir Okul Öz-Değerlendirme Modeli

Problem Durumu: Eğitimin niteliği, amaçlara ulaşma düzeyi ile belirlenmektedir. Bu amaçlara ulaşmak için eğitime ciddi kaynaklar ayrılmaktadır. Kaynakların etkili şekilde kullanılıp kullanılmadığı eğitim çıktılarının nitelik düzeyiyle belirlenebilir. Bu durumun ise okullarda sunulan eğitim-öğretim etkinliklerinin denetlenip değerlendirilmesi ile mümkün olduğu söylenebilir. Ancak eğitimde dış değerlendirmenin yetersiz kalması farklı denetim ve değerlendirme modellerinin geliştirilmesini sağlamıştır. Bu bağlamda okul öz-değerlendirme de bu arayışın bir ürünü olarak okulların paydaşlarıyla birlikte kendilerini tanımasını ve bilmesini sağlayıp dış değerlendirmeyi tamamlayan bir iç değerlendirme uygulaması olarak ele alınabilir.Öz-değerlendirme kapsamlı bir süreçtir. Bu süreçte MacBeath (2006, 62-65-111) öz-değerlendirme için amaç, hitap edilen kitle, çerçeve, ölçüt, süreç, araçlar ve ürün olmak üzere yedi faktör belirlemiştir. Öz-değerlendirme, okulların kendi hikâyelerini yazma süreci olduğu için okullar sadece ulusal ya da uluslararası test sonuçları gibi kolaylıkla erişilebilen standartları ölçüt olarak almak yerine okul paydaşları tarafından anlamlı bulunan ve değer verilen ölçütler geliştirip, onları temel alabilir.Dünyada eğitimde hesapverebilirlik, okul geliştirme ve iyileştirme, etkili okul gibi uygulamalar Türk Eğitim Sistemini de etkilemektedir. Bu gelişmeler ışığında Türkiye’de öz-değerlendirme ilköğretim, mesleki ortaöğretim ve yükseköğretim düzeyinde uygulanmaya başlanmıştır. İlköğretim düzeyinde MEB Temel Eğitim Genel Müdürlüğü, 05.11.2009 tarihli 2009/83 sayılı genelge ile “İlköğretim Kurumları Standartlarını (İKS)” yayınlamıştır (MEB, 2010). Türkiye’de okul öz-değerlendirme İKS bağlamında merkezden yürütülen zorunlu bir süreçtir. Türkiye’de öz-değerlendirmeye bir geçiş olduğunu göstermektedir. Bu doğrultuda okullarda kullanımı kolay, geçerli ve güvenilir araçlara sahip, paydaş katılımının belirgin rol ve görevlerle açıklandığı ve uygulamacılara esneklik tanıyan bir okul öz-değerlendirme modeline ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda araştırmanın problemini, okul gelişimini destekleyen bir okul öz-değerlendirme modelinin nasıl olması, bu süreçte kimlerin yer alması, kapsamının neler olması ve veri toplama sürecinin nasıl olması gerektiği oluşturmaktadır.Amaç: Bu araştırmanın genel amacı kamu ortaokulları için okul gelişimini destekleyen bir okul öz-değerlendirme modeli geliştirmektir. Çalışmada öğretim üyelerinin görüşlerine ve mevcut alan yazına göre okul gelişimini destekleyen bir okul öz-değerlendirme modelinin paydaşları, alanları, aşamaları ve veri toplama süreci belirlenmeye çalışılmıştır.Yöntem: Bu araştırma hem nicel hem de nitel araştırma yöntemlerinin birlikte kullanıldığı karma araştırma yöntemi (Teddlie ve Tashakkori, 2010, 11) ile gerçekleştirilmiştir. Ayrıca bu araştırmada özel programların geliştirilmesi, uyumlu hale getirilmesi ve değerlendirilmesine destek sağlamak amacıyla (Creswell ve Plano Clark, 2015, 108) nitel ve nicel yaklaşımların sıralı ya da eş zamanlı aşamalarının genel program hedefini karşılayacak şekilde birleştirildiği çok aşamalı karma desen kullanılmıştır. Çok aşamalı karma desen Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) yöntembilimindeki aşamalar doğrultusunda yapılandırılmıştır. Bu çalışmanın amacı doğrultusunda Borg (1987) ve Gall, Gall ve Borg (2003) tarafından formülleştirilen “(1)araştırma ve kavrama, (2)tasarlama ve geliştirme, (3)yansıma ve gözden geçirme, (4)uygulama ve değerlendirme aşamalarından oluşan dört basamaklı AR-GE modeli döngüsü kullanılmıştır. Ancak bu çalışma model geliştirme ile sınırlı tutulduğu için uygulama ve değerlendirme aşaması döngüden çıkarılmıştır. Bu araştırmanın çalışma grubu için Türkiye’de bulunan üniversitelerde görev yapan performans değerlendirme alanında çalışma yapmış/tez yürütmüş, öğretmen yeterlikleri belirlenmesi sürecinde yer almış, okul geliştirme üzerine çalışma yapmış ve ilköğretim kurum standartları belirleme sürecinde yer almış 30 öğretim üyesi belirlenmiştir. Sonrasında bu öğretim üyelerinin ilgili konularda yaptığı çalışmalar tekrar gözden geçirilerek bu araştırmanın model geliştirme aşaması için 17 öğretim üyesi seçilmiştir. Sonuç olarak bu çalışma katılmayı kabul eden dokuz öğretim üyesi ile yürütülmüştür. Veriler dokuman analizi ve Okul Öz-Değerlendirme Modeli Anketi aracılığıyla toplanmış, betimsel olarak analiz edilmiştir. Bulgular: Araştırmanın genel amacı doğrultusunda yıllık olarak uygulanması planlanan okul gelişimini destekleyen bir öz-değerlendirme modeli geliştirilmiştir. Bu model hazırlık, planlama, uygulama, değerlendirme, eyleme geçme, izleme ve değerlendirme olmak üzere altı aşamadan oluşmaktadır. İlk dört aşama öz-değerlendirme, son iki aşama geliştirme amacıyla kullanılmaktadır. Bu modelin içeriği “yönetim ve liderlik, eğitim-öğretim süreci, okul-aile-toplum işbirliği, okul sağlığı ve güvenliği, okulda ilişkiler ve iletişim, mesleki gelişim” olmak üzere altı alandan oluşmaktadır. Model okul öz-değerlendirme ekibi tarafından uygulanmaktadır. Ayrıca bu sürece kılavuzluk etmesi amacıyla danışma birimi de oluşturulmuştur. Danışma birimi okul yöneticisi, zümre başkanları, danışman (okul değerlendirme alanında uzman öğretim üyesi ya da lisansüstü eğitim almış uzman) ve dış değerlendirici olarak maarif müfettişinden oluşmaktadır. Diğer taraftan okul öz-değerlendirme ekibi; okul yöneticisi, zümre başkanları, öğrenci temsilcisi, veli temsilcisi ve uzmandan oluşmaktadır. Uzmanların görüşlerine göre nitel ve nicel veriler okul yöneticisi, öğretmen, öğrenci ve veliden anket/ölçek ve görüşme formu aracılığıyla toplanmalıdır. Diğer taraftan “Okul-Aile-Toplum İşbirliği” alanında okul yöneticisi, öğretmen ve veliden veri toplanmalıdır. Çünkü bu alanda uzmanlar öğrencilerin sadece kendilerini ilgilendiren alanlarda sürece dâhil olmaları gerektiğini düşünmektedir. Bu sebeple öğrencilerin okul-aile-toplum işbirliğine dolaylı olarak dâhil edildiği kabul edilmektedir. Bu kapsamda geçerli ve güvenilir paydaş ölçekleri, görüşme/anket ve okul genel bilgiler formu hazırlanmıştır. Ayrıca değerlendirme aşamasında kanıt olarak uygulama örnekleri, toplantı tutanakları, kayıtlar, yasal belgeler ve ürün dosyaları istenmiştir. Sonuç ve Öneriler: Bu çalışmada ortaokullar için altı aşamalı bir okul öz-değerlendirme modeli geliştirilmiştir. Okul öz-değerlendirme işbirlikli bir süreçtir. Ancak okul öz-değerlendirmenin genel olarak okul yöneticileri liderliğinde daha çok öğretmen, öğrenci ve veli katılımıyla gerçekleştiğini söylemek mümkündür. Bu sebeple bu araştırmada İl/İlçe MEM bünyesinde danışma birimi, okul bünyesinde okul öz-değerlendirme ekibi tasarlanmıştır ve her katılımcının ekip içindeki rolü tanımlanmıştır. Okul öz-değerlendirme modelinin içeriği “Yönetim ve Liderlik, Eğitim-Öğretim Süreci, Okul-Aile-Toplum İşbirliği, Okul Sağlığı ve Güvenliği, Okulda İlişkiler ve İletişim, Mesleki Gelişim” olmak üzere altı alandan oluşmaktadır. Ancak okulun ihtiyaçlarına göre bu alanlardaki paydaş ölçekleri bağımsız şekilde kullanılabilir ya da okul bölgesi, türü ve kademesine göre farklı alanlar (meslek liseleri için konaklama-gıda/beslenme gibi) eklenebilir. Diğer taraftan bu modelin uygulaması sürecinde okul yöneticileri ve öğretmenler temel istatistik, araştırma ve rapor yazma konusunda eğitime ihtiyaç duymaktadır. Bu doğrultuda eğitim yönetimi, denetimi/değerlendirmesi gibi alanlarda lisansüstü eğitim almış uzmanlardan destek sağlanmalıdır. Ayrıca geliştirilen modelin uygulanabilirliği ve benimsenebilirliğine ilişkin alan uzmanı öğretim üyelerinin, maarif müfettişlerinin, okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin görüşleri alınarak çeşitli araştırmalar yürütülmelidir.

Anahtar Kelimeler:

Okul öz-değerlendirme, okul geliştirme, okul iyileştirme, model geliştirme, araştırma-geliştirme yöntembilimi

An Authentic Look at Evaluation in Education: A School Self- Evaluation Model Supporting School Development

Purpose: Inspection and evaluation in education gained a different dimension with the implementation of concepts such as accountability, transparency and effectiveness to educational organizations. School self-evaluation is put into practice based on evidence in cooperation with stakeholders in order to develop and improve schools accordingly. The overall objective of this research is to develop a school self-evaluation model supporting school development for public secondary schools. Methods: Among the mixed research methods, multi-stage mixed pattern is used for this purpose. The stages of this pattern are structured in accordance with the Research and Development (R&D) methodology. The documents are examined and the opinions of 9 experts are obtained by means of surveys in order to develop the model draft. Results: A school self-evaluation model supporting school development, which is planned to be implemented annually, is developed in line with the overall objective of this research. This model consists of the following six stages: preparation, planning, implementation, evaluation, taking action, monitoring and reviewing. The first four stages are used for self-evaluation, and the last two stages are for development. The content of the model consists of the following six areas: “administration and leadership, education-training process, school-family-community cooperation, school health and safety, relations and communication at school, professional development”.Implications for Research and Practice: In conclusion, a six-stage school self-evaluation model for secondary schools is developed. The model that is developed may be used by adapting it according to the type of school, teaching level and needs. However, the school administrators and teachers need training on basic statistics, research and report writing during the implementation of the model. Experts with postgraduate diploma in fields such as education administration, supervision/evaluation may provide support in this matter. Moreover, opinions may be obtained from field expert academic members, education inspectors, school administrators and teachers regarding the applicability and adoptability of the model that is developed.

Keywords:

School self-evaluation, school development, school improvement, model development, research-development methodology,

PDF

___

Alba, F. (2015). How good is our school?. Report on Education scotland. Livingston. Retrieved from https://education.gov.scot/improvement/Documents/Frameworks_SelfEvaluation/FRWK2_NIHeditHGIOS/FRWK2_HGIOS4.pdf
Aydın, İ. ve Toptaş, B. (2017). Cumhuriyet Döneminde Eğitim Denetimine İlişkin Paradigmalar ve Uygulanan Politikalar [Paradigms and Policies Related to Educational Supervision in the Republican Era]. F. Bıkmaz (Edt.). Cumhuriyetimizin Kültür ve Eğitim Politikaları içinde (ss.145-172). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Borg, W. R. (1987). The educational R&D process: some insights. Journal of Experimental Education, 55(4), 181-188. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/20151696.
Bowen, G. A. (2009) Document analysis as a qualitative research method. Qualitative research journal, 9 (2), 27- 40. Retrieved from http://ngsuniversity.com/pluginfile.php/134/mod_resource/content/1/DocumentAnalysis.pdf.
Brown, M., McNamara, G., O'Hara, J., O'Brien, S., & Skerritt, C. (2017). Country background report Ireland on distributed evaluation and planning in schools. Dublin City University. Dublin, Republic of Ireland. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/325145164_Distributed_Evaluation_and_Planning_in_Irish_Schools/comments.
Creswell, J. W., & Plano Clark, V. L. (2015). Karma Yöntem Araştırmaları: Tasarımı ve Yürütülmesi. (2. Baskı). (Y. Dede ve S. B. Demir, Çev. Edt.). Ankara: Anı Yayıncılık.
Department for Education and Skills. (2016a). School self-evaluation guidelines 2016-2020: Post-primary. Dublin: Department of Education and Skills. Retrieved from https://www.education.ie/en/Publications/Inspection-Reports-Publications/Evaluation-Reports-Guidelines/School-Self-Evaluation-Guidelines-2016-2020-Post-Primary.pdf
Department for Education and Skills. (2016b). Looking at our schools: A quality framework for post-primary schools. Dublin: The Inspectorate Department of Education and Skills. Retrieved from https://www.education.ie/en/Publications/Inspection-Reports-Publications/Evaluation-Reports-Guidelines/Looking-at-Our-School-2016-A-Quality-Framework-for-Post-Primary-schools.pdf.
Education Bureau. (2013). School self-evaluation manual. Hong Kong Quality Assurance & School Based Support Division Education Bureau Publication.
Education Bureau. (2016). Performance indicators for Hong Kong schools. Hong Kong Education Bureau Publication.
Education Review Office. (2016). School evaluation indicators. New Zealand: Crown Publication.
Excellence Framework for Quality Management. (2013). Assessing for excellence: A practical guide. European Commission Publication.
Faddar, J., & Vanhoof, J. (2017). Country background report Belgium (Flemish community) on distributed evaluation and planning in schools. University of Antwerp, Antwerp, Belgium. Retrieved from https://www.deaps.net/deapsbl.
Figueiredo, M., Ramalho, H., & Rocha, J. (2017). Country background report on distributed evaluation and planning in Portuguese schools. Instituto Politecnico De Viseu. Viseu, Portugal. Retrieved from https://www.deaps.net/deapsbl.
Gall, M.D., Gall, J.P., & Borg, W.R. (2003). Educational research: An introduction (7th ed.). Boston, MA: Pearson Education, Inc.
HMIE. (2007). How good is our school? The journey to excellence. Scotland: HMIE publication.
Kurum, G., Çınkır, Ş., Brown, M., Faddar J. ve Figueiredo, M. (2018, 06-08 Aralık). Okullarda dağıtımcı değerlendirme ve planlama kapsamında veli/öğrenci katılımı: dört avrupa ülkesi çapında karşılaştırmalı bir çalışma [Parent / student participation in the distributed evaluation and planning at school: A comparative study across four European countries]. X. Uluslararası Eğitim Denetimi Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı. Antalya.
Ladden, B. (2015). School evaluation: an exploration of the impact of evaluation processes on the staff ın an Irish post-primary school. (The unpublished dissertation). Dublin City University, Ireland.
MacBeath, J. (1999). Schools must speak for themselves: The case for school-self evaluation. London: Routledge.
MacBeath, J., Schratz, M., Jakobsen, L. & Meuret, D. (2000). Self evaluation in European schools. NewYork: Routledge.
MacBeath, J. (2006).School inspection and self-evaluation: Working with the new relationship. London: Routledge.
MoNE. (2010). İlköğretim Kurumları Standartları Eğitim Dokümanı. Ankara: MEB İlköğretim Genel Müdürlüğü.
MoNE. (2015a). İlköğretim Kurum Standartları Kılavuzu [Guideline for Standards of the Primary Education Institutions]. Ankara: MEB Yayını.
MoNE. (2015b). Performans Yönetim Sistemi Kılavuz Taslağ [Guideline Draft for Perfomance Management System]ı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları
MoNE. (2018a). Millî Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2017-2018 [National Education Statistics]. MEB Resmi İstatistik Yayını. 20 September 2018 retrieved from http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_09/06123056_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2017_2018.pdf.
MoNE. (2018b). 2023 Eğitim Vizyonu[2023 Educational Vision]. Ankara: MEB Yayını Ministry of Education. (2010). Quality indicators. Maldives: UNICEF Publication.
Ministery of Education. (2013). School effectiveness framework. Toronto: Ministery of Education Publication. Retrieved from http://www.edu.gov.on.ca/eng/literacynumeracy/framework.html
Nusche, D., Laveault, D., MacBeath, J. & Santiago, P. (2012). OECD Reviews of evaluation and assessment in education: New Zealand 2011. OECD Publishing.
Ofsted. (2015). School inspection handbook. Retrieved from https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/391531/School_inspection_handbook.pdf.
Organization for Economic Co-operation and Development. (2009). School evaluation, teacher appraisal and feedback and the ımpact on schools and teachers. In Creating Effective Teaching and Learning Environments: First Results from TALIS (137-189). Paris: OECD Publishing.
Organization for Economic Co-operation and Development. (2013). Synergies for better learning: an international perspective on evaluation and assessment. OECD Reviews of Evaluation and Assessment in Education. Paris: OECD Publishing.
Patton, M. Q. (2014). Nitel Araştırma Ve Değerlendirme Yöntemleri. (M. Bütün ve S. B. Demir, Çev. Edt.). Ankara: Pegem Akademi.
Resmi Gazete. 9 Aralık 2016. Sayı 6764 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. 20 April 2017 retrieved from http://resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/12/20161209-5.htm.
Resmi Gazete. 20 Ağustos 2017. Sayı 30160 sayılı Millî Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu Yönetmeliği. 20 November 2018 retrieved from http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/08/20170820-1.htm.
Saban, A. (2006). Okul Teknoloji Planlaması: İlköğretim Okulları İçin Uygulamalı Bir Model Önerisi Ve Öğretmen Yetiştirme Sistemi Açısından Sonuçları [School Technology Planning: A Proposed Model for Primary Schools and Results in terms of Teacher Training System]. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, Türkiye.
Sammons, P., Hillman, J. & Mortimore, P. (1995). Key characteristics of effective chools: A review of school effectiveness research. London: Ofsted.
SICI. (2003). Effective school self-evaluation. Effective School Self Evaluation Project Report. European Commission: Directorate-General for Education and Culture Publication.
Simons, H. (2013). Enhancing the quality of education through school self-evaluation. In A developmental and negotiated approach to school self-evaluation .(ss. 1-18). (Edt. M. Lai ve S. Kushner). United Kingdom: Emerald.
Sönmez, V. ve Alacapınar, F. G. (2017). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri [Sampled scientific research methods] (5. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
Şahin, S. ve Çeper B. A. (2013). İlköğretim Kurumları Standartları (İKS) Etkililiği Üzerine[Primary Education Institutions Standards Effectiveness]. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(46), 84-111. 17 October 2018 retrieved from http://dergipark.ulakbim.gov.tr/esosder/article/view/5000068611
Şimşek, M. (2016). Afyonkarahisar İli İlköğretim Okullarının 1930-1940 Ve 2000-2010 Yıllarına Ait Teftiş Raporlarına Göre Eğitim Öğretim Sorunları [According to 1930-1940&200-2010 Afyonkarahisar Primary Schools’ inspection reports educational problems] . (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye.
Taubman, D. (2015). An overview of school evaluation (self and central) and school development plans in the EU countries. Education and Training 2020 Working Group Paper for School Policy
Tanrıöğen, Z. ve Ergun, F. (2018). İlköğretim Kurum Standartlarına İlişkin Yönetici Ve Öğretmen Görüşleri: Denizli Serinhisar İlçe Örneği[Principals’ and Teachers’ views on Primary Education Institutions Standards: Denizli Sample]. X. Uluslararası Eğitim Denetimi Kongresi. 6-8 Aralık Antalya, Türkiye.
Teddlie, C., & Tashakkori, A. (2010). Overview of contemporary issues in mixed methods research. In A. Tashakkori, & C. Teddlie (Eds.). Handbook of mixed methods in social & behavioral research (pp 1-41). Thousand Oaks, CA: Sage.
Tee, N. P. (2003). The Singapore school and the school excellence model. Educational Research for Policy and Practice, 2, 27–39. doi: 10.1023/A:102446530.
Tolofari, S. (2005). New public management and education. Policy Futures in Education, 3, (1), 75-89. doi: 10.2304/pfie.2005.3.1.11.
Zıngıl, G. (2012). İlköğretim Kurumları Standartlarına Dayalı Öz-Değerlendirme Faaliyetinin Tasarımına İlişkin Okul Yöneticilerinin Görüşleri[Opinions of School Administrators on the Design of Self-Evaluation Activity Based on the Standards of Primary Education Institutions]. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir, Türkiye.