Covid-19 Pandemi Sürecinde Aşı Haberleri ve Haber Doğrulama Platformları: “Doğruluk Payı” ve “Teyit” Örnekleri

Dijital medya mecraları, “yanlış bilgi” ve/veya “sahte haber”in hızlı biçimde üretilerek kitlelere ulaşmasına aracılık etmektedir. İçinden geçtiğimiz Covid-19 pandemi süreci göz önüne alındığında, hastalıktan korunmada en etkin metot olarak görülen aşılar ile ilgili birçok sahte haberin üretilmesi, “infodemi” olarak da adlandırılan olgunun öne çıkan örneklerinden birini oluşturmaktadır. İnsanları doğru bilgilendirme misyonuyla hareket eden haber doğrulama platformları, yanlış bilgi ve/veya sahte haberlerin saptanması konusunda, “infodemi” ile mücadelede de önemli bir rol üstlenmektedir. Bu araştırmada, seçilen örnekler üzerinden, doğrulama platformlarının medyada yer bulmuş Covid-19 aşıları hakkındaki haberleri konu alan doğrulama faaliyetleri incelenmektedir. Covid-19 aşılarıyla ilgili haberlerin; Türkiye’de Covid-19 vakaları görülmeden önce başladığı, aşılarla ilgili iddiaların neredeyse tamamına yakınının sosyal medya kaynaklı olduğu ve doğrulama neticesinde %92’sinin “Yanlış” olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Covid-19 aşıları, dijital medya, sahte haber, infodemi, doğrulama platformları

PDF

___

Akkuş, T. (2020). İnfodemi: S”algı”n 2.0. TRT Akademi, Salgın Yayıncılığı, 1-249. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/trta/issue/56933/800818
Artvinli, F. (2020). Salgınların tarihi: Toplumsal ve siyasal açıdan kısa bir bakış. Covıd-19 pandemisi altıncı ay değerlendirme raporu içinde s.43-59. Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları
Brandtzaeg, P. & Folstad, A. (2017). Trust and distrust in online fact-checking services, Communication of the ACM, 65-71.
Castells, M. (2008). Enformasyon çağı: Ekonomi, toplum ve kültür. Birinci cilt ağ toplumunun yükselişi. (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2. Baskı
Creswell, J. W. (2016). Araştırma deseni nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. (S.B. Demir, Çev. Ed.) Ankara: Eğiten Kitap yayınları, 2. Baskı
Çavuş, G. (2020). Salgının en gözde yanlış bilgileri. https://teyit.org/salginin-en-gozde-yanlis-bilgileri 30.01.2022
Duke Reporters’ Lab (2022) Fact-checking https://reporterslab.org/fact-checking/ 20.01.2022
Fake News (2022). Cambridge Dictionary https://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/fake-news 25.01.2022
Gönenç, Ö. (2018). Medyada algı yönetimi. İstanbul: DER Yayınları
Kavaklı, N. (2019). Yalan haberle mücadele ve internet teyit/doğrulama platformları. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 663-682. DOI: 10.17680/453398
Kazaz, M. ve Akyüz, S. S. (2019). Sahte haber. Konya: Literatürk Yayınları
Keten, E. T. (25 Ağustos 2019). Doğruluk kontrolü (fact-checking) endüstrisi ve yalanla “mücadele”. https://t24.com.tr/yazarlar/emre-tansu-keten-sosyal-medya/dogruluk-kontrolu-fact-checking-endustrisi-ve-yalanla-mucadele,23552. 10.01.2022
Kırık, A.M. ve Özkoçak V. (2020). Yeni dünya düzeni bağlamında sosyal medya ve yeni koronavirüs (Covid-19) pandemisi. Sosyal Bilimler Dergisi/The Journal of Social Science, Yıl: 7, Sayı: 45, Nisan 2020, s. 133-154
Neuman, W. L. (2011). Toplumsal araştırma yöntemleri: nitel ve nicel yaklaşımlar, I. Cilt (Çev. Sedef Özge). İstanbul: Yayın Odası Yayınları, 7. Baskı
Resmi Gazete (1983). Sağlık Bakanlığının teşkilat ve görevleri hakkında kanun hükmünde kararname (181 Sayılı KHK). Resmi Gazete Sayısı; 18251
Soğukdere, Ş. ve Öztunç, M.(2020). Sosyal medyada koronavirüs dezenformasyonu. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi - Sayı 5 / Güz 2020 (s.59-85) Kastamonu Üniversitesi İletişim Fakültesi Süreli Elektronik Dergi Copyright - 2020 E-ISSN: 2667-727X
Türk Tabipleri Birliği -TTB. (2018). Birinci basamak sağlık çalışanları için aşı rehberi (Etiler N. Yayına Haz.) Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları
Ünal, R. ve Taylan, A. (2017). Sağlık iletişiminde yalan haber-yanlış enformasyon sorunu ve doğrulama platformları. Atatürk İletişim Dergisi Sayı 14, Sağlık İletişimi Özel Sayı (s.81-100).
Wardle, C. (2020). Bilgi düzensizliği çağı. (Doğrulama El Kitabı içinde s. 9-15, Ed. Craig Silverman) (Çev. Ed. Yılmaz, M.C.) European Journalism Centre (EJC) yayınları
Wardle, C.& Derakhshan, H. (2017). Information disorder: Toward an interdisciplinary framework for research and policy making. Strasbourg: Council of Europe report
Yegen, C. (2018). Doğru haber alma hakkı ve sosyal medya dezenformasyonunu doğruluk payı ve yalansavar ile tartışmak. Erciyes İletişim Dergisi, Sayı: 5 (4) , s. 101-121
Sağlık Bakanlığı (2019). Pandemik influenza ulusal hazırlık planı. Ankara
http://factcheckingturkey.com/about-us 14.07.2021.01.08.2021
https://covid19asi.saglik.gov.tr/TR-77694/sikca-sorulan-sorular.html 10.12.2021
https://who.int/pqweb/sites/default/files/documents/Status_COVID_VAX_23Dec2021.pdf 10.01.2022
https://teyit.org/analiz-fdanin-covid-19-asisinin-kalp-krizi-riskini-71-kat-artirdigini-soyledigi-iddiasi 30.01.2022
https://teyit.org/degerlerimiz; 01.07.2021 https://teyit.org/metodoloji 12.07.2021
https://twitter.com/teyitorg/status/1401084975773069314 30.07.2021
https://www.dogrulukpayi.com/dogruluk-kontrolu/asi-ve-ilaclarin-hastalik-urettigi-ve-bagisiklik-sistemini-cokerttigi-iddiasi 30.07.2021
https://www.dogrulukpayi.com/sayfa/hakkimizda 01.07.2021
https://www.dogrulukpayi.com/sayfa/metodoloji 25.06.2021
https://www.facebook.com/207787009653168/posts/1217778075320718/ 30.07.2021
https://www.ifcncodeofprinciples.poynter.org/know-more/the-commitments-of-the-code-of-principles 30.01.2022
https://www.ifcncodeofprinciples.poynter.org/signatories 30.01.2022
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019 05.06.2020 15.07.2021
https://www.who.int/health-topics/infodemic#tab=tab_1 10.12.2021 21.06.2021
https://www.who.int/teams/risk-communication/about-epi-win 20.12.2021
https://www.who.int/teams/risk-communication30.07.2021
https://yalansavar.org/yalansavar-sik-sorulan-sorular/ 20.06.2021