31926

Gerekçeleri ve Kıymeti Açısından Arap Belâgatinde Îcâzlı Anlatım

Kelâmın muktezâ-i hâle uygun olması ve zikredilen lafızlar ile mananın birbirine denk olması sözün beliğ olmasının bir gereğidir. Söz bazen muhatabın anlamasını kolaylaştırmak bazen de sözü zihne iyice yerleştirmek gibi sebeplerle uzatılabilmekte ve birçok lafızla daha az anlam ifade edilebilmektedir. Bazen de muhatabın durumu göz önünde bulundurularak etkili bir konuşma yapmak, muhatabı düşünmeye ve araştırmaya sevketmek gibi gayelerle söz kısa bir şekilde ifade edilebilmektedir. Dolayısıyla az sayıda lafız ile birçok mana elde edebilmek için îcâzlı bir anlatıma gidilebilmektedir. Bir sıkıntıyı arz, özür beyanı, taziye, korkutma, tehdit, teşekkür ve istirham yazılarda kendini gösteren îcâzlı anlatım edebî ve kutsal metinlerde de sıklıkla kullanılmıştır. Bu anlatım tarzı bazen cümlenin bazı unsurlarının cümleden çıkarılması yoluyla bazen de hazif yapılmadan elde edilebilmektedir. Kısa ve etkili olduğu için tercih edilen îcâzlı anlatımda vecîz ifadenin kast edilen manayı ifade etmekten yoksun olmaması, tam ve anlaşılır olması, güzel bir beyana sahip olması ve zikredilen lafızda hazfedilmiş olana yönelik bir delilin bulunması şart koşulmuştur. Bir karineye dayalı olarak hazif yapıldığında sözde bir kapalılık olmayacağı için hazif sözün kıymetine zarar vermez, aksine sözü muhatap nezdinde daha etkili hale getirip kalıcı olmasını sağlar. Makamın darlığı, muhatabın meseleye kolayca intibakının sağlanması, sözün ezberinin kolaylaştırılması, muhatap dışındakilerden durumun gizlenmesi, az lafızla çok mananın elde edilmesi, kıymeti ve önemi fazla olana dikkat çekilmesi veya ihtisâr gibi sebeple îcazlı anlatıma gidilebilmektedir. İbareyi yoğun hale getirmesi, güzelleştirip tatlılık vermesi, muhatabın his ve düşünce dünyasını harekete geçirmesi, dikkati asıl önemli olan noktaya çekmesi, bazı hususları dile getirmeden bunların anlaşılmasını muhatabın yorumuna bırakarak ifadelerde anlamsal genişlik meydana getirmesi ve bütün bunların yanı sıra lafza görsel bir güzellik katması îcazlı ifadelerin büyük bir kıymete sahip olduğunu göstermektedir. Bu sebeple itnâb, müsavât ve îcazlı anlatımlardan her birisi yerine göre bir değere sahipken insanlar üzerindeki inkâr edilemez etkisinden dolayı bunlardan en kıymetlisinin îcâzlı anlatım olduğu söylenebilir. Îcâzlı anlatımı bütün yönleriyle ele aldığımız bu çalışmayla Kur’ân âyetleri örnekliğinde mesele derinlemesine araştırılarak îcâzın farklı türleri, îcâzlı anlatımın sebepleri, şartları ve kıymetinin ortaya koyulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Belâgati, Muktezâ-i hâl, Îcâz, İtnâb, Musâvât

Ījāz Expression in Arabic Rhetoric in Terms of Its Reasons and Value

It is a requirement for the word to be eloquent that the sentence should be in accordance with the muqtadā al-hal (as occasion requires) and the words mentioned and the meaning should be equivalent to each other. Sometimes the word can be extended for reasons such as making it easier for the interlocutor to understand, and sometimes placing the word in the mind well, and many words may mean less. Sometimes, the word can be expressed in concisely, to make an effective speech, taking into account the situation of the collocutor, and prompting the collocutor to think and research. Therefore, an ījāz (concision) expression can be used to obtain many meanings with a few words. Expression with ījāz, which manifests itself in writings, apologizing, condolence, intimidation, threat, thanks and forgiveness, has also been frequently used in literary and sacred texts. This style of expression can sometimes be obtained by removing some elements of the sentence (hazf), and sometimes by without removing the sentence elements. In ījāz expression, which is preferred because it is short and effective, the ījāz expression should not be far from expressing the meaning to be given, it should be complete and understandable, and it should have a beautiful expression. Since there will be no complexity in the sentence when words are removed based on a clue, removing the words from the sentence does not harm the value of the sentence. It is possible to use ījāz narration for reasons such as ensuring the interlocutor's adaptation to the issue easily, hiding the situation from others, obtaining more meaning with few words, drawing attention to or briefly explaining what is more valuable and important. Intensifying the expression, beautifying it and giving it sweetness, activating the world of feeling and thought of the interlocutor, drawing attention to the issue that is most important, for semantics width in the expressions by leaving the understanding of them to the interpretation of the interlocutor without mentioning some points, and adding a visual beauty to the wording, besides all these, idiomatic sentences proves to be of great value. For this reason, while each of the expressions with the itnāb (prolixity), musāwāt (equating) and ījāz has a value according to its place, it can be said that the most valuable one is the one with ījāz due to its undeniable effect on people. In this study, in which we deal with all aspects of ījāz narration, it is aimed to reveal the different types of ījāz, the reasons, conditions and value of ījāz by examining the issue in the example of Qur'anic verses.

Keywords:

Arabic Language and Rhetoric, Muqtadā al-hal, Ījāz, Prolongation, Equivalence,

PDF

___

‘Akûb, İsa Ali. el-Mufassal fi ‘ulûmi’l-belâgati’l-‘Arabiyye. Haleb: Câmiatu Haleb, 2000.
‘Atîk, Abdulaziz. fi’l-Belâgati’l-‘Arabiyye, ‘ilmu’l-meânî. Beyrût: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 2009.
Abdirabbihi, Fevzî es-Seyyîd. el-Mekâyisu’l-belâgiyye ‘inde’l-Câhiz. Kahire: Mekte-betu'l-Encelû el-Mısriyye, 2005.
Adûs, Yûsuf. Medhal ila’l-belâgati’l-‘Arabiyye, ‘ilmu’l-meânî, ‘ilmu’l-beyân, ‘ilmu’l-bedi‘. Ürdün: Dâru’l-Mesîre, 2007.
Alevî, Yahya b. Hamza b. Ali b. İbrahim. et-Tırâz. 3 Cilt. Mısır: Matbaatu Muktadab, 1914.
Atiyye, Muhtar. el-Îcâz fi-kelâmi’l-‘Arab ve nassu’l-îcâz. İskenderiye: Dâru'l-Ma'rifeti'l-Câmii‘, ts.
Bekrî, Şeyh Emîn. el-Belâgatü'l-‘Arabiyye fi sevbiha'l-cedîd ‘ilmu’l-meânî. Beyrut: Dârü'l-‘İlmî li'l-Melayîn, 1999.
Besyûnî, Abdulfettah Feyyûd.‘İlmu’l-beyân. Kahire: Müessesetu’l-Muhtâr, 2015.
Cürcânî, Abulkahir. Delâilü’l-îcâz. çev. Osman Güman. İstanbul: Yazma Eserler Ku-rumu Başkanlığı, 2015.
Cüveynî, Mustafa es-Sâvî. el-Belâgatu’l-‘Arabiyye te’sîlun ve tecdîdun. İskenderiye: Men-şeetu’l-Maa‘rif, 1985.
Hafâcî, İbn Sinân. Sirru'l-fesâha, thk. Abdulmüteâl es-Sa‘dî. Mısır: Mektebetu Lisâni’l-‘Arab, 1952.
Hâşidî, Feysel b. Abduh Kâid. Teshîlu’l-belâga, İskenderiyye: Dâru’l-Kımme, 2006.
Hâşîmî, Ahmed. Cevâhiru’l-belâga. Beyrût: Mektebetu’l-‘Asriyye, 1999.
İbnu'l-Esîr, Ziyâeddin. el-Meselü's-sâir fî edebi'l-kâtib ve'ş-şâir. 4 Cilt. Kahire: Dâru'n-Nehda, ts.
İbnu'l-Esîr, Ziyâeddin. el-Câmi‘u’l-kebîr fî ṣınâ‘ati’l-manẓûm mine’l-kelâm ve’l-mensûr, thk. Mustafa Cevad - Cemil Saîd. Irak: Mektebetu Mecme‘u’l-‘İlmî, 1906.
Kaçar, Halil İbrahim. “Hazif Üslubu Açısından Meallerin Değerlendirilmesi”. D.İ.B Kur’ân Sempozyumu. Ankara: Gurup Matbaacılık, 2007.
Kasım, M. - Dîb, M. ‘Ulûmu’l-belâga el-bedî‘- el-beyân -el-meâ‘nî. Trablus: el-Müessesetu’l-Hâdîse li’l-Kitâb, 2003.
Kazvînî, Celâlüddîn el-Hatîb. el-Îdâh fi ‘ulumi’l-belâga. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmîyye, 2003.
Meydânî, Abdurrahman Hasan el-Habenneke. el-Belâgatu’l‘Arabiyye ususuhâ ve ulûmuhâ ve fünûnuhâ. Beyrût: Dâru’l-Kalem, 1996.
Özli, Muzaffer. “Arap Dilinde îcâz'ın Tarihi Seyri ve Önemi”. Fırat Üniversitesi İlahi-yat Fakültesi Dergisi 16/1 (Haziran 2011), 177-187.
Özübek, Yakup. Elmalılı’nın Hak Dini Kur’an Dili Tefsirinde Takvâ Kavramı. İdrak Dini Araştırmalar Dergisi 2/1 (Haziran 2022), 165-190.
Saraç, M. A. Yekta. “Îcâz”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 21/292-293. İstanbul: TDV Yayın-ları, 2000.
Sekkâkî, Ebû Yakub. Miftâḥu‘l-‘ulûm. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1983.
Suyûtî, Celâlüddîn. Mu'tereku'l-akrân fi îcâzi'l-Kur'ân. thk. Ahmed Şemsuddin. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmî, 1988.
Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. Muhtasaru’l-me‘ânî. 2 Cilt. Pakistan: Mektebe-tu’l-Büşra, 2010.
Ziyâd, Ahmed Hasan. Difâun ‘ani’l-belâga. Beyrut: Matbaa‘tu’r-Risâle, 1945.