Fıkıh Usulü Tarihinde Dört Temel Şer‘î Delil Tertibinin Gelişimi

Sünnî fıkıh usulünde yaygın bir kabul olan kitap, sünnet, icmā‘ ve kıyas şeklindeki dörtlü şer‘î deliltertibini bir fıkıh usulü tarihi incelemesi çerçevesinde ele alan bu çalışma bu kabulün hangi evrelerdeve ne gibi değişikliklerle ortaya çıktığını tespit etmeyi amaçlamaktadır. Farklı te’lif gelenekleri içerisinde üretilmiş ve günümüze kadar ulaşmış fıkıh usulü eserlerinin büyük bir bölümünü ve fıkıh usulüeseri olmasa da bu konuya değinen çeşitli alanlardaki kaynaklar makalenin araştırma evreni olaraktanımlanmış bunlardan temsil kabiliyeti olanlar da çalışmada atfa değer kabul edilerek zikredilmiştir.Tarihsel tespit ve değerlendirme çalışması olarak kurgulandığından makalede konunun hukuk felsefesi ve teorisi bakımından ilgi çekici olabilecek boyutları bir kısmı zaten yapılmış olan başka araştırmalara havale edilerek analiz kapsamına alınmamıştır.Bu makalede iki temel soru cevaplanmaya çalışılmıştır: Birincisi, kitap, sünnet, icmā‘ ve kıyas şeklindedeliller tertibinin kabul görmesinde tarihsel olarak hangi aktörler ne oranda katkı sağlamıştır sorusudur. Bu noktada kimi çağdaş araştırmalarda iddia edilenin aksine Şāfi‘ī’nin bu delil tertibinde belirleyici otoriteye sahip olduğu yönündeki tezin isabetli olmadığı ortaya konmuştur. Hicrî ikinci ilâ dördüncü asırlarda yaşayan usulcülerin bu dört delili akıl, açık istinbat, duyu, dil, haber, meşhur rivayetler gibi farklı delillerle bir arada zikrettikleri görülmektedir. Bunlar arasında Ceṣṣāṣ’ın sonraki dönemlerin temel tartışma konusu olan kıyasın kitap, sünnet ve icmā‘ gibi bir delil sayılıp sayılamayacağına ilişkin yaptığı izah, kıyasın bu dörtlü delil tertibinde yerini almasındaki rasyonel zeminiönemli ölçüde aydınlatmıştır. Zira hicrî beşinci asırla birlikte başlayan delil kavramını kat‘î delile hasretme eğilimi kıyası deliller tertibinin dışına çıkarma yönünde bir sonucu doğurmuş; delillerin kitap,sünnet ve icmā‘şeklinde sınırlanması genel kabul görür hale gelmiştir. Ancak aynı asrında sonlarındafakih-usulcülerin kıyasın bu üç delile dâhil edilmesi gerektiği noktasındaki iddiaları makes bulmuşgörünmektedir. Bu noktada özellikle Pezdevī ve Seraḥsī başta olmak üzere Hanefî usulcülerin üç delilikitap, sünnet ve icmā‘ şeklinde zikredip hemen ardından kıyasın da dördüncü delil olduğunu iddiaetmeleriyle bu üç delil kabulünü genişletmenin önemli adımını attıklarını göstermektedir. Onlarınbir akranı sayılabilecek olan ve önceleri Hanefî iken Şâfi‘î mezhebine intisap eden Sem‘ānī bize bugeçişin en belirgin tanıklığını yapmaktadır. Sem‘ānī kendi döneminde şöhret bulan ve Baġdādī veŞirāzī gibi bazı Şâfi‘î fakih-usulcülerin geliştirdiği anlaşılan üç delili aṣl şeklinde sıralayarak bunundışındakileri ise ma‘ḳūlu’l-aṣl şeklinde ayıran tasnife işaret eder. Ancak bu tasnif yerine fakihlerin kitap, sünnet, icmā‘ ve kıyas şeklindeki sıralamalarının daha isabetli olduğunu ifade eder. Cuveynī,Ġazālī gibi Eş‘arî kelamcı-usulcüler de kitap, sünnet ve icmā‘ şeklinde üç delili deliller başlığında zikrederek kıyasın bunlar arasında sayılmasına karşıt bir tutumu savunurlar. Ġazālīsonrasında mantıkyönelimli fıkıh usulü eserlerinin fıkıh usulü te’lif geleneklerini önemli ölçüde şekillendirmesi nedeniyle kelamcı-usulcülerin kıyası deliller dışında tutan ve üç temel delili öne çıkaran anlayışı hicrî altıncı ve yedinci asırlarda etkisini sürdürmeye devam etmiş görünmektedir. Ancak dönemin önemliusul âlimi Faḫreddīn er-Rāzī dört delil tertibinin etkisini iyiden iyiye arttırdığı noktasında güçlü birdelil sunmaktadır. Rāzī, kendi usul eserinde kelamcı-usulcülerin üç delil tertibini muhafaza ederkentefsir eserinde fakih usulcülerin şeriatın asıllarını kitap, sünnet, icmā‘ ve kıyas şeklinde dörtlü tertibikabul ettiklerini söyler. Aynı zamanda açıkça bu tertibi esas alarak te’lif etmemiş olsa da usul eserindehükümlerin kaynaklarını zikrederken bu dört delili sıralar. Nitekim Rāzī açıkça zikretmekten kaçınsada onun etkilediği isimlerin başlarında gelen takipçilerinden Beyḍāvī eserinin başında bu dörtlü tertibi kabul eder. Āmidī’nin ise selefi olankelamcı-usulcülerin aksine kıyası şer‘î delil kapsamına almaktan çekinmediği ancak aslî ve fer‘î ayrımı üzerinden kıyası yine de fer‘î deliller kapsamında değerlendirerek aynı çekinceyi sürdüğü görülür. Hicrî altıncı asırda Hanefî usulcüler cephesinde Pezdevī veSeraḥsī’nin başlattığı üç artı bir şeklindeki tasnifin Lāmişī, Semerḳandī, Usmendī gibi usulcüler tarafından korunduğu anlaşılmaktadır. Ancak hicrî yedinci asırda İbnu’s-Sā‘ātī ile birlikte üç artı bir şeklindeki tasnife de ihtiyaç duymaksızın dört delil şeklinde doğrudan bu tertibe işaret edilmeye başlandığı görülmektedir. Hicrî sekizinci asra gelindiğinde ise bu dört delile artık el-edilletu’l-erba‘a şeklinde

The Development of the Four Fundamental Sources Order in the History of Islamic Legal Theory

This study deals with the four-source order, which is commonly accepted in the Sunni legal theory, within the limits of a historical investigation of Islamic legal theory. This article aims to determine in which phases this recognition has occurred and with what sort of changes. The majority of extant uṣūl works that have been produced in different traditions and some other sources in different disciplines have been defined as the research universe of this study. Among them, those which could represent these works have been cited in this article. Since it was designed as a historical investigation and evaluation study, some dimensions of the subject that may be of interest in terms of legal philosophy and theory are not included in the analysis. These topics some of which have already been studied in certain works are suggested for further research. In this article, two main questions are addressed: First, the question of which actors have historically contributed to the acceptance of the four-source order in the form of kitāb, sunna, ijmā‘ and qiyās. On this point, contrary to what is claimed in some contemporary scholarship, it has been revealed that the thesis that al-Shāfi‘ī was the responsible authority for this four-source order is not accurate. It is seen that the scholars living in the second to fourth centuries A.H. mentioned these four sources together with different sources such as reason, definite deduction, sense, language, recurrent reports and famous narrations. Among these, al-Jaṣṣāṣ’s explanation as to whether qiyās can be counted as a source together with kitāb, sunna, and ijmā‘, which is the main subject of discussion in the next periods, has significantly illuminated the rational ground for qiyās to take place in this four-source order. Beginning with the fifth century, the tendency to restrict the notion of dalīl to definitive sources, had a consequence in the direction of excluding qiyās from the apparatus of source order; hence it was generally accepted that the sources were limited to kitāb, sunna, and ijmā‘ during that time. However, in the same century, it seems that jurist-theoreticians made the claims that qiyās should be recognized together with these three sources. At this point, it seems that the Hanafi theoreticians, especially al-Pazdawī and al-Saraḥsī, took an important step of expanding their acceptance of the main sources by claiming qiyās as the fourth source after mentioning the three main sources as kitāb, sunna, and ijmā‘. Al-Sam‘ānī, who could be regarded as a contemporary of them and who had been once in the Ḥanafīschool before shifting to the Shāfi‘īschool, gives us the most obvious testimony of this transition. He lists the three sources as aṣl and others as ma‘qūl al-aṣl, a classification developed by some Shāfi‘ī jurist-uṣūl scholars including al-Baghdādī and al-Shirāzī. However, instead of this classification, he states that the order of the sources developed by jurists in the form of kitāb, sunna, ijmā‘, and qiyās is more accurate. The Ash‘arī theologian-theoreticians of the time including al-Juwaynī, al-Ghazālī also defend an attitude against counting qiyās among main sources by limiting three sources as kitāb, sunna, and ijmā‘. Since the logic-oriented uṣūl works marked the style of uṣūl traditions to a great extent afterwards, the understanding of the theologian-theoreticians who excluded qiyās from the sources and highlighted the three main sources continued to be effective in the sixth and seventh centuries A.H.. However, Fakhr al-Dīn al-Rāzī, the important uṣūl scholar of the period, provides strong evidence that the four-source order have increased its effect during that time. In his famous tafsīr work, al-Rāzī states that “the jurists accepted the sources of the sharī‘a in the form of kitāb, sunna, ijmā‘, and qiyās”, while he retains the three-source order in his uṣūl work. Even though he does not explicitly promote four-source order in his uṣūl work, he does list these four sources when mentioning the sources of the judgments in a topic. As a matter of fact, although alRāzī refrains from mentioning four-source order clearly, one of his leading followers al-Bayḍāwī does explicitly state this four-source order at the beginning of his work. Unlike his theologian-theoretician predecessors, al-Āmidī does not hesitate to include qiyās in the scope of shar‘ī dalīl, but he maintains the same reservation by classifying three sources as primary and qiyās and istidlāl as secondary. It is understood that the “three plus one classification” initiated by al-Pazdawī and al-Saraḥsī was preserved by the Hanafī uṣūl scholars of the sixth century A.H. such as al-Lāmishī, al-Samarqandī, alUsmandī. However, it is seen that in the seventh century A.H., beginning with Ibn al-Sā‘ātī, this order started to be pointed out directly in the form of four sources without the need

PDF

___

Āmidī, Ebû’l-Hasen Seyfuddīn ‘Alī b. Muḥammed b. Sālim es-Sa‘lebī. el-İhkām fī uṣūli’l-aḥkām. thk. ‘Abdurrezzāḳ Afīfī. Beyrut: el-Mektebu’l-İslāmī, n.d.
Bāḳıllānī, Ebū Bekr Muḥammed b. Ṭayyib b. Muḥammed. et-Taḳrīb ve’l-irşād (es-ṣaġīr). thk. ‘Abdulḥamīd b. ‘Alī Ebū Zuneyd. b.y.: Mu’essesetu’r-risāle, 1998.
Başoğlu, Tuncay. Fıkıh Usulünde Fahreddin er-Razi Mektebi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
Beyḍāvī, Nāṣiru’ddīn el-. Minhācu’l-wuṣūl ilā ‘ilmi’l-uṣūl. thk. Şaban Muhammed İsmail. Daru ibn Ḥazm, 2008.
Buḫārī, Ebū ‘Abdullah Muḥammed b. İsmâ‘īl b. İbrāhīm. el-Cāmi‘u’l-musnedu’ṣ-ṣaḥīḥu’l-muḫtaṣar min umūri Rasūlillah sallallāhu ‘aleyhi ve sellem ve sunenihi ve eyyāmihi. thk. Muḥammed Zuheyr b. Nāṣır. b.y.: Dāru tavḳ en-necāt, n.d.
Cāḥiz, Ebū Os̱mān ‘Amr b. Baḥr. Resā’ilu’l-Cāḥiẓ. Kahire: Mektebetu’l-hancı, 1991.
Cāḥiẓ, Ebū Os̱mān ‘Amr b. Baḥr. Kitābu’l-ḥayevān. Kahire: Mektebetu ve Matbaatu Mustafa el-BabīelHalebī ve Evlādihi, 1965.
Ceṣṣāṣ, Ebū Bekr Aḥmed b. ‘Alī er-Rāzī. el-Fuṣūl fi’-uṣūl. thk.Uceyl Cāsim en-Neşemī. Kuveyt: Vizāratu’levkāfi’l-Kuveytiyye, 1994.
Curcānī, ‘Alī b. Muḥammed. et-Ta‘rīfāt. Beyrut: Dāru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1983.
Cuveynī, İmāmu’l-Ḥarameyn. el-Burhān fī uṣūli’l-fıḳh. thk. Ṣalāh b. Muḥammed b. ‘Aveyde. Beyrut: Dāru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1997.
Debūsī, Ebū Zeyd ‘Abdillah b. Muḥammed b. ‘Ömer b. İsā. Taḳvīmu’l-edille. thk. Ḫalīl Muḥyiddin elMeys. b.y.: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 2001
Doğruyol, Feyza -Akkuş, Süleyman. “Bir İbâzî Âli̇m Ebû Ya’kûb el-Vercelânî’ni̇n ed-Delîl ve’l-Burhân’ı Bağlamında İbâziyye’ni̇n Temel Görüşleri̇.” Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SAUIFD) 21/39 (2019),117–147. https://doi.org/10.17335/sakaifd.503092.
Ebū Ya‘lā el-Ferrā’, Muḥammed b. Ḥuseyn b. Muḥammed b. Ḫalef. el-‘Udde fī uṣūli’l-fıḳh. thk. Aḥmed b. ‘Alī el-Mubārekī. b.y.: yy., 1990.
Ebū’l-Ḥuseyn el-Baṣrī, Muḥammed b. ‘Alī b. Tayyib. el-Mu‘temed fī uṣūli’l-fiḳh. thk. Ḫalīl Muḥyiddin elMeys. Beyrut: Dāru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1983.
Faḫreddīn er-Rāzī, Ebū ‘Abdillāh Muḥammed b. ‘Ömer b. Ḥuseyn. el-Maḥsūl. thk. Tāhā Cābir Feyyāż el-‘Alvānī. Riyad: Mu’essesetu’r-risāle, 1997.Ġazāl ̄ī, Ḥuccetu’l-İslām Ebū Ḥāmid Muḥammed b. Muḥammed. el-İḳtiṣād fī’l-i‘tiḳād. thk. ‘Abdullah Ḫalīlī. Beyrut: Dār al-kutub al- ‘ilmiyyah, 2004.
Gazzālī, Ḥuccetu’l-İslām Ebū Ḥāmid Muḥammed b. Muḥammed . el-Mustaṣfā fī ‘ilmi’l-uṣūl. thk. Muḥammed ‘Abdusselām ‘Abduşşāfī. Beyrut: Dāru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1993.
Ḥāris̱el-Muḥāsibī, Ebū ‘Abdillah el-Ḥāris̱b. Esed. Māhiyetu’l-‘aḳl. thk. Hüseyin El-Kuvvetli. Beyrut: Dāru’l-fikr, 1398.
Ḫaṭīb el-Baġḍāḍī, Ebū Bekir Aḥmed b. ‘Alī b. S̱ābit b. Aḥmed b. Mehdī. el-Faḳīh ve’l-mutefaḳḳih. thk. Ebū ‘Abdurraḥman Ādil b. Yūsuf El-Ġarrāzī. Suudi Arabistan: Dāru İbnu’l-cevzī, 2000.
İbn Bereke, ‘Abdullah b. Muḥammed. Kitābu’l-cāmi‘. Umman: Vizāretu’t-Turās̱ve’s̱-S̱eḳāfe, 2007.
İbn Cuzey Kelbī, Ebū’l-Ḳāsim. Taḳrību’l-vuṣūl ilā ‘ilmi’l-uṣūl. thk. Muhammed Hasan. Beyrut: Daru’lkutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
İbn Fūrek, Ebū Bekir Muḥammed. el-Ḥudūd fī’l-uṣūl. thk. Muhammed Süleymani. Beyrut: Dāru’lġarbi’l-İslāmī, 1999.
İbn Ḥabīb el-Ḥalebī, Ṭāhir b. el-Ḥasan. Muḫtaṣaru’l-menār. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kadızade Mehmed, 550.
İbn Ḳudāme, Ebū Muḥammed Muvaffaḳuddīn ‘Abdullah b. Aḥmed b. Muḥammed. Ravḍatu’n-nāẓır ve cunnetu’l-munāẓır fī uṣūli’l-fıḳh ‘alā meẕhebi’l-İmām Aḥmed b. Ḥanbel. thk. ‘Abdulkerīm b. ‘Alī b. Muḥammed En-Nemle. Riyad: Mu’essesetu’r-reyyān, 2002.
İbn Ḳutlūbuġā, Zeynuddin̄. Ḫulāṣatu’l efkar şerḥu Muḫtasāri’l-Menār. thk. Ḥafiẓ S̱enaʾ ̄ullah ez-Zāhidī. b.y.: Daru ibn Ḥazm, 2003.
İbn Manẓūr, Ebū’l-Faḍl Cemālüddīn Muḥammed b. Mukerrem. Lisānu’l-’Arab. Beyrut: Daru Sâdr, 1414.
İbn Muflīḥ, Ebū ‘Abdillah Şemsuddīn Muḥammed. Uṣūlu’l-fiḳh. thk. Fehd b. Muḥammed es-Sedhān. b.y.: Mektebetu ‘Abyikān, n.d.
İbn ‘Ābidīn, Muḥammed Emīn. Nesemātu’l-eshār. Karaçi: İdaretu’l-Kur’ān ve’l-Ulumi’l-İslāmiyye, 1997.
İbn ‘Aḳīl, Ebū’l-Vefā ‘Alī b. ‘Aḳīl b. Muḥammed. el-Vāḍiḥ fī uṣūli’l-fıḳh. thk. ‘Abdullâh b. ‘Abdulmuḥsin et-Turkî. Beyrut: Mu’essesetu’r-risâle, 1999.
İbnu’ṣ-Ṣalāḥ, Ebū Amr Taḳiyyuddīn. Edebu’l-muftī ve’l-musteftī. thk. Muvaffak Abdulkadir. Medine: Mektebetu’l-‘Ulūm ve’l-Ḥikem, 2002.
İbnu’s-Sā‘ātī, Muẓafferuddīn Aḥmed b. ‘Alī. Bedī‘u’n-niẓām: Nihāyetu’l-vuṣūl ilā ‘ilmi’l-uṣūl. thk. Sa‘id b. Ġarîr b. Mehdî es-sulemî. Mekke: y.y., n.d.
İṣfahānī, Maḥmūd b. ‘Abdurraḥmān el-. Beyānu’l-muḫtaṣar. thk. Mahmud Muzhir Beka. y.y.: Dāru’lMedenī el-Muessesetu’s-Su‘ūdiyye bi-Miṣra, 1986.
Ḳāḍī Nu‘mān, Ebū Ḥanīfe. İḫtilafu uṣūli’l-meẕāhib. Beyrut: Dāru’l-Endelus, 1983.
Ḳādī ‘Abdulcabbar, Ebū’l-Ḥasen b. Aḥmed. Şerḥu uṣūli’l-ḫamse. thk. ‘Abdulkerim Os̱mān. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1996.
Ḳarāfī, Ebū ‘Abbās Şehābeddīn Aḥmed b. İdrīs. el-Furūḳ envār’ul-burūḳ fī envāi’l-furūḳ. thk. ‘ālem’ul Kutub. b.y.: y.y., n.d.
Kasapoğlu, Saliha. “Şer’î Delillerde Öncelik Meselesinin Mezhep-Delil Perspektifinden Tahlili Ve Anlama Yöntemine Etkileri.” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (2018),763–776. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.464842.
Ḳāṭi‘ī, Ṣafiyyuddīn el-. Ḳavā‘idu’l-uṣūl ve meḳā‘idu’l-fuṣūl. thk. Enes b. ‘Ādil; - Abdülaziz b. Adnān. Kuvet: Dāru’r-rekā’iz, 2018.
Maḥaṭverī, Murtaḍā b. Zeyd. ez-Zeydiyye. thk. Yaḥya el-Ceyūrī. San’a: Mektebetu Bedr, 2014. Melek, İbn. Şerḥu menāri’l-envār. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1308.
Nesefī, Ebu’l-Berekāt Ḥāfıẓuddīn ‘Abdullah b. Aḥmed b. Maḥmūd. Şerḥu’l-munteḫab. thk. Salim Öğüt. İstanbul: y.y., 2003.
Rāzī - Ebū ‘Abdullāh Muḥammed b. ‘Omer b. el-Ḥasan b. el-Ḥuseyn et-Teymī er-Rāzī. Mefātīḥu’l-ġayb et-tefsīru’l-kebīr. Beyrut: Dāru İḥya’ et-Turās̱el-‘Arabī , 1420.
Ṣadru’ş-şerī‘a, ‘Ubeydullah b. Mes‘ûd el-Maḥbûbî. et-Tavḍīḥ fī ḥalli ġavāmiḍi’t-tenḳīh (Telvīh içinde). y.y: Mektebetu Sabīḥ bi-Miṣr, n.d.
Şāfi‘ī, Muḥammed b. İdrīs. er-Risāle. n.d.
Şāṭibī, İbrāhīm b. Musā b. Muḥammed el-Laḥmī. el-Muvāfaḳāt. thk. Ebū ‘Ubeyde Meşhūr b. Ḥasan Alu Selmān. Huber: Dāru İbni ‘Affān, 1997.
Semerḳandī, Alāu’d-dīn Ebū Bekir Muḥammed b. Aḥmed. Mīzānul’-uṣūl fī netā’ici’l-‘uḳūl. thk. Muḥammed Zekî ‘Abdilberr. Katar: Maṭâbi‘u’d-Dûha’l-hadîs̱e, 1984.
Sem‘ānī, Ebū’l-Muẓaffer Manṣūr b. Muḥammed es-. Ḳavāṭi‘u’l-edille fi’l-uṣūl. thk. Muḥammed Ḥasan Muḥammed Ḥasan İsmā‘īl. Beyrut: Dāru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1999.
Seraḫsī, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebī Sehl Şemsu’-eimme. Uṣūlu’s-Seraḫsī. thk. Ebû’l-Vefā el-Efgānī. Beyrut: Dāru’l-ma‘rife, 1973.
Şemsu’d-dīn, Muṣṭafā Muḥammed Cebrī. Tertību’l-edilleti’ş-şer‘iyye el-muttafaḳ ‘aleyhā ‘inde’l-cumhūr ve tenzīluhu min ḫilāli ḳaḍāyā’t-ta‘ārudi ve’t-tercīḥ. Malezya: Uluslararası İslam Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
Şeybani, Ebu Abdullah Muhammed b. Hasan b. Ferkad el-Hanefi. el-Ḥücce alâ ehli’l-Medine. thk. Mehdi Ḥasen el-Keylânî El-Ḳâdîrî. Beyrut: ‘Alemü’l-kütüb, 1982.
Şeyḫ et-Tūsī, Ebū Ca‘fer. el-‘Udde fī uṣūli’l-fıḳh. thk. Muhammed Mehdi Necej. Muessesetu Āli Beyt, n.d.
Seyyid el-Murtaḍā. eẕ-Ẕerī‘a. thk. Ebū’l-Kāsim el-Kercī. Tahran: Danişgah, 1927.
Şīrāzī, Cemāluddīn İbrāhim b. ‘Alī b. Yūsuf Ebū İsḥāḳ. el-Luma‘ fī uṣūli’l-fıḳh. b.y.: Dāru’l-kutubi’l- ‘ilmiyye, 2003.
Temel, Ahmet. “Uṣūl al-sunna: The Tenets of Islamic Orthodoxy and Orthopraxy According to the Traditionalists (Ahl al-ḥadīth).” In The Sunna and its Status in Islamic Law. thk. Adis Duderija. 39– 57. New York: Palgrave Macmillan, 2015. https://doi.org/10.1057/9781137369925_3.
Temel, Ahmet. “Was There a Zaydī Uṣūl al-fiqh? Searching for the Essence of Zaydī Legal Theory in the First Complete Uṣūl Work of Zaydı̄s: al-Nātiq bi-l-ḥaqq’s (340-424/951-1033) ‘al-Mujzī fī uṣūl al-fiqh.’” İnsan & Toplum Dergisi (The Journal of Human & Society) 6/1 (June 3, 2016),71–83. https://doi.org/10.12658/human.society.6.11.m0142.
Usmendī, Alāeddīn. Beẕlu’n-naẓar. thk. Muhammed Zeki Abdülberr. Kahire: Mektebetu’t-turās̱, 1992.
Vercelānī, Ebū Ya‘ḳūb el-. ed-Delīl ve’l-burhān. thk. Sālim el-Ḥāris̱ī. Umman: Vizāretu’t-Turās̱ve’s̱- S̱eḳāfe, 2006.
Vercelānī, Ebū Ya‘ḳūb. el-‘Adl ve’l-inṣāf. Umman: Vizāretu’t-Turās̱ve’s̱-S̱eḳāfe, 1983.
‘Abdul‘azīz el-Buḫārī, ‘Alāuddīn ‘Abdulazīz b. Aḥmed. Keşfu’l-esrār Şerḥu Uṣūli’l-Pezdevī. b.y.: Dāru’lkitābi’l-islāmiyye, n.d.
‘Askerī, Ebū Hilāl. el-Evā’il. Ṭanṭa: Dāru’l-beşīr, 1408.
‘Askerī, Ebū Hilāl. el-Furūḳu’l-luġaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selim. Kahire: Dāru’l-‘ilm ve’s̱ekāfe, n.d.
‘İzzeddīn b. ‘Abdusselām, Ebū Muḥammed. Ḳavā‘idu’l-aḥkām fī meṣāliḥi’l-enām. thk. Ṭāha Abdurraūf Sa‘id. Kahire: Mektebetu el-kulliyāti’l-ezheriyye, n.d.
‘Ubeydi’l-Cubeyrī, ̣Kāsım b. Ḫalef Ebū. et-Tevassuṭ beyne Mālik ve İbni’l-Ḳāsım fi’l-mesāili’l-letī ihtelefā fīhā min mesāili’l-Mudevvene. thk. Baḥu Muṣṭafa. Mıṣır: Dāru’ẓ-ẓıyā, 2005.
‘Ukberi, İbn Şiḥāb. Risāle fī uṣūli’l-fıḳh. thk. Muvaffaḳ b. ‘Abdillāh b. ‘Abdilkādir. Mekke: el-Mektebetu’lMekkiyye, 1992.