XIX. Yüzyıl Ortalarında Şumnu'daki Gayrimüslim Sekenenin Demografik, Sosyo-Ekonomik Görünümü

Şumnu, XIX yüzyıl ortalarında Silistre Eyaletine bağlı bir kaza merkezidir. Demografik açıdan çoğu Osmanlı yerleşim biriminin en belirgin vasıflarından olan çok dinli, çok dilli, çok kültürlü yaşam biçimi burada da hakimdir. 31 Mahallesi bulunan kazada Müslüman Türklerin yanmda Hristiyan Bulgar, Ermeni ve Yahudî toplulukları yan yana yaşamakta aynı mekanı paylaşmaktadırlar. Şumnu'nun bölgedeki pek çok kaza merkezine göre en belirgin farkı ve bir bakıma avantajı, devletin Rumeli'deki askerî varlığının ikmal ve depo üssü, hattâ yüzyılın belli başlı savaşlarında ordugâh karargâh (ordugâh) merkezi oluşudur. Bu konumu ona sosyo-iktisadî açıdan büyük bir canlılık sağlamakta; arz-talep ilişkisi çerçevesinde güçlü bir üretim ve hizmet organizasyonunun ortaya çıkmasına zemin oluşturmuştur. Barındırdığı nüfusu bakımından büyükçe bir kasaba diyebileceğimiz kaza, bu sayede, yaşanan sosyo-ekonomik hayat standardıyla tam bir şehir görünümü sergilemektedir. Kaza merkezinde dokumacılık, dericilik, ayakkabıcılık, dikicilik ve terzilik gibi klasik üretim alanlarını yanında çok geniş yelpazeli bir imalât ve hizmet sektörü bulunmaktadır. Canlı ticarî hayatın döndüğü mekanlar olarak hatın sayılır miktarda han, pek çok imalâthane, dükkan ve mağaza vardır. Esnaf ağırlıklı örgütlenmeye rağmen ziraat ve hayvancılığın da tamamen unutulduğu söylenemez. Şumnu bir bağ cennetidir ve ortalama iki haneye bir sığır veya camus ineği düşmektedir. Asıl önemlisi bu refah ortamı, üç ayrı din ve daha fazla etnik kökene mensup grupların uyum ve iş birliği ile gerçekleştirilmektedir. Hem de yüzyılın başmda Balkanların batı ucundan başlayan ulusçu direnişlerin bölgeye kadar gelip dayanmasına rağmen.

And Socio-Economic View of Non-Muslim Community in Shumen in the XIXth Century

Shumen is a mid-nineteenth century kaza centre of the principality of Silistra. It reflects multi-religious, multi-cultural and multi-language aspects which all are among the prominent characteristics of the contemporary Ottoman settlements. In this town, together with Muslim Turks, the Christian Bulgarians, Armenians and Jews live side by side distributed in overall 31 districts. The importance of Shumen, as compared with other kazas of the adjacent regions, lies in the fact that it is the principle supply base and entrepot for the Ottoman army operating in Rumelia that in critical times it acted as the chief military headquarter of the Ottoman Army. This aspect of the town assured her socio-economic vigour and allowed the formation of a strong production and service organisation shaped by supply and demand relations. With respect to her population it is above the average towns and is more like to be seen as a city as far as her living standards are concerned. Weaving, tanning, shoemaking, sewing and tailing are the classical sectors of production in the town besides a wide area of production and service sectors. Centres of the commercial activities are numerous caravanserais, shops, workshops, and magazines. The populace primarily consist of craftsmen but agriculture and husbandry is also important. Shumen is a heaven of viniculture. Each couple of households has a one cattle in average. Moreover, all the economic activities are fulfilled in harmony by different members of the religious and ethnic groups, in spite of the exposure to the penetration of the early 19th century nationalism.

PDF

___

BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ, Cevdet Tasnifi, Cevdet Askeriye, Belge no: 39 738; 42 İ00; 44 411
BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ, Maliye Nezareti, Temettuât Defterleri Katalogu, Defter no: 12 489, 12 501, 12 519, 12 521, 12 527, 12 530, 12 531, 12 535, 12 540, 12 545, 12 548, 12 550, 12 566, 12 568, 12 568, 12 570, 12 571, 12 576, 12 584, 12 590, 12 596, 12 597, 12 601, 12 607, 12 608, 12 610, 12 622, 12 625, 12 628, 12 603, 12 632, 12 633.
Tuna Vilayet Salnamesi 1285 (birinci defa), Rusçuk
Tuna Vilayet Salnamesi 1289 (beşinci defa), Rusçuk
Tuna Vilayet Salnamesi 1290 (altıncı defa), Rusçuk
AYVERDİ, Ekrem Hakkı, Avrupa'da Osmanlı Mimarî Eserleri, C.IV, Fetih Cemiyeti yay., İstanbul 1982
BOZKURT, Rıza, Osmanlı İmparatorluğunda Kollar, Ulak ve İaşe Menzilleri, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayını, Ankara, 1966
DANİŞMEND, İ. Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C.IV, Türkiye Yayınvevi, İstanbul 1972
DOĞRU, Halime, XIII-XIX Yüzyıllar Arası Rumeli'de Sağ Kolun Siyasî, Sosyal Ekonomik Görüntüsü ve Kozluca Kazası, Anadolu Üniv. Yay., Eskişehir 2001
KARPAT, Kemal, Ottoman Population 1830-1914, Demographic and Social Caracteristics, The Universty of Visconsin Press, 1995
KIEL, Machiel, "The Heart of Bulgaria: Population and Settlement History of the Districts of Provadia, Novi Pazar and Shoumen from the Late- Middle Ages till the end of the Ottoman Period", Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk-Bulgar İlişkileri Sempozyumu (11-13 Mayıs 2005 Eskişehir) Bildiriler Kitabı, İstanbul 2005
KÖKSAL, Osman, "Birlikte Yaşama Standardının Göstergesi Olarak XIX Yüzyıl Ortalarında bir Osmanlı Ordugâh Kasabasının Demografik, Sosyo-Ekonomik Panoraması", Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk-Bulgar İlişkileri Sempozyumu (11-13 Mayıs 2005 Eskişehir) Bildiriler Kitabı, İstanbul 2005
KÖKSAL, Osman, "XIX. Yüzyıl Ortalarında bir Osmanlı Ordugah Kasabasındaki Ermeni Topluluğun Sosyo-Ekonomik Panoraması", Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Sa. 5 (Şubat 2005), Ankara 2005, s.
KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1990
MEMİŞOĞLU, Hüseyin, Bulgaristan'da Türk Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara 1995
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.I-III,
MEB yay., İstanbul 19993
SÜER, Hikmet, 1877-1878 Osmanlı Rus Harbi Rumeli Cephesi, Genelkurmay Başkanlığı Yay., Ankara 1993
ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmus-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1978
TUĞLACI, Pars, Bulgaristan ve Türk-Bulgar İlişkileri, Cem Yayınevi, İstanbul 1984