Klasik İslam Tarihi Kaynaklarında Yaratılış: Târîh-i Ahterî Örneği

İslamî literatürde yaratılan ilk varlığın kalem, akıl, nûr-i Muhammedî, kürsî, arş, su, ruh, levh-i mahfûz, hava, rüzgâr, karanlık ve aydınlık gibi pek çok görüş ortaya atılmıştır. Klasik İslam Tarihçileri tarihin başlangıcını insanın yaratılışı olarak kabul etmişler ve kitaplarını Hz. Âdem’in (a.s.) yaratılışı ile başlatmışlardır. 16. yüzyılda yaşayan Ahterî Muslihuddin Mustafa Efendi de Târîh-i Ahterî adlı eserine Hz. Âdem ve yaratılış ile başlamıştır. Rivayetçi bir metotla eserini yazan Ahterî eserinde, Hz. Âdem’den itibaren Hz. Muhammed’in (s.a.v) doğumuna kadar irsiyet bağı bulunan bazı peygamberleri, Hz. Muhammed’in hayatını, Hulefâ-yi Râşidîn’i, Ehli Beyt’i ve müctehid mezhep imamlarını ele almıştır. Naklettiği rivayetlerin doğruluğu konusunda nadiren görüş belirten Ahterî, yaşadığı dönemde sahip olduğu bilgi birikimini ve kaynak zenginliğini olduğu gibi aktarmıştır. Böylece okuyuculara bol malzeme sunmuş, tüm rivayetleri bir araya getirmiş ve yorumu okuyuculara bırakmıştır. Bu çalışmamızda klasik İslâm Tarihi kitaplarında yaratılış konusunun nasıl ele alındığı ve Târîh-i Ahterî’de yaratılış konusunun nasıl işlendiği ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Âdem, Yaratılış, Ahterî, İslam Tarihi, Târîh-i Ahterî

Creation in Classical Islamic History Sources: The Example of Târîh-i Ahterî

In Islamic literature many views have been put forward about the first created one such as the pen, the mind, nûr-i Muhammedî, the kürsî (pulpit), arş (العرش), the water, the spirit, the Lawh-i Mahfuz, the air, the wind, the darkness and light. Classical Islamic Historians generally started history with the creation of the universe called “hilkat (genesis)/ creation)” and the Prophet Adam (as). Classical Islamic Historians accepted the beginning of history as the creation of humans and started their books with the creation of Prophet Adam (as). Islamic Historians Ibn Ishaq (d. 151/768) and Ibn Hisham (d. 218/833) Ibn Sa’d (d. 230/845) Ibn Kutayba (d. 276/889) Balazuri (d. 279/892) -93) Dineverî (d. 282/895) Ya’kûbî (d. 292/905) and Tabari started their works with the creation and Prophet Adam (as). Ahterî Muslihuddin Mustafa Efendi, who lived in the 16th century, also started his work Târîh-i Ahterî with the Prophet Adam (as) and creation. Ahterî, who wrote his work with a narrative method, wrote about some prophets, who were hereditary from Prophet Adam (as) until the birth of Prophet Muhammad (PBUH), and his life, Hulefâ-yi Raşidîn, Ehli Bayt and mujtahid sect imams. Ahteri, who rarely expressed an opinion on the accuracy of the narrations he narrated, conveyed the knowledge and wealth of resources he had during his lifetime. Thus, he presented plenty of material to the readers, brought together all the narrations and left the interpretation to the readers. In this study, it will be discussed how the subject of creation is handled in the classical Islamic History books and how the subject of creation is handled in Muslihuddin Mustafa Efendi’s book Târîh-i Ahterî, which he wrote on the History of Islam (Siyer).

Keywords:

Adam, Creation, Ahterî, History of Islam, Târîh-i Ahterî,

PDF

___

Aclûnî, İsmail b. Muhammed el-Cerrahi. Keşfu’l-Hafa, 3. Basım, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1988.
Ahterî, Mustafa Efendi. Târîh-i Ahterî, Ankara: Milli Kütüphane, Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, 46, 1140.
Ahterî, Mustafa Efendi. Ahterî-i Kebîr, İstanbul, Matbaa-i Âmire, 1310.
Belâzürî. Ensâbü’l-Eşrâf. thk: Süheyl Zekkâr ve Riyaz Ziriklî, 13 Cilt. Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
Biçer, Bekir. “Tarih Yaratılışla Başlar”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 5/17, (2018), 117-134.
Çağrıcı, Mustafa. “Yaratma”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/324-329 İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Demirci, Mehmet. “Hakîkat-i Muhammediyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 15/179. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Dîneverî, Ebû Hanîfe. el-Ahbârü’ṭ-Tıvâl. Mısır: Matbaatü’s-Saâde, 1330.
Elmalılı, M. Hamdi Yazır. Hak Dîni Kur’ân Dili, İstanbul: Yenda Yenidoğan Yayın Dağıtım, 10 Cilt, 1996.
Enis, İbrahim ve dğr. el-Mu’cemu’l Vasit, el-Mektebetü’l- İslamiyye, 2. Basım, 2 Cilt. İstanbul, 1392/1972.
Fayda, Mustafa. “Tarih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/30-36 İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Gökdere, Hamza. Kur’ân-ı Kerîm ve Kitab-ı Mukaddes’te Yaratılış. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
Günay, İlhami. “Ahterî’nin Eserlerinin Tefsir ve Kur’ân İlimleri Açısından Değerlendirilmesi”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (İMAD), 2/3 (Aralık 2017), 373-399.
İbn Hişam. es-Siretü’n Nebeviyye, 4 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, 1410/1990.
İbn Kuteybe. el-Maârif, thk: Dr. Servet Ukkaşe, Kahire: Dâru’l-Maârif, 4. Basım, 1119.
Kelebek, Mustafa. “Bir Fıkıh Klasiği Olarak Ahterî’nin “Câmi‘u’l-Mesâil” Adlı Eseri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 27, (2016), 575-591.
Keskin, Zeki. “Ayetler Işığında İnsanın Yaratılışı”. I. Uluslararası Bilimler Işığında Yaratılış Kongresi Tebliğleri. ed. Âdem Tatlı vd. 382-415. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, 2017.
Koyuncu, Süleyman. Kur’ân’da İnsanın Yaratılışı, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
Kutsal Kitap, Tevrat, Zebûr, İncil. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi-Yeni Yaşam Yayınları, 2016.
Luvis, Ma’lûf. el-Muncid fi'l-Luğati, Beyrut, Dâru’l-Meşrik,, 33. Basım, 1992.
Macit, Abdulkadir. “Ahterî Muslihiddin Mustafa Karahisâri’nin “Tarih”i ve Bu Çerçevesinde Ahterî’nin İslam Tarihi ile Siyer İlmindeki Yeri” İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (İMAD), 1/2 (2015), 246-267.
Muhammed b. Sa‘d. Kitâbüt-Tabakâti’l-Kebîr. thk: Dr. Ali Muhammed Ömer, 11 Cilt. Kahire: Mektebetü'l-Hancî, 1. Basım, 1421/2001.
Muhammed İbn İshak. es-Siretü’n Nebeviyye, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
Mutçalı, Serdar. Arapça Türkçe Sözlük, İstanbul, Dağarcık Yayınları, 1995.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-Rusül ve’l-Mülûk, thk: Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-Maârif, 2. Basım, 1119/1707.
Tüccar, Zülfikar. “el-Maârif” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 27/271. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
Türkan, Ahmet. “Ahterî-i Kebîr Sözlüğünde Geçen Dinler ve Dini Kavramlar Üzerine Bir Değerlendirme”. ed. Bilal Kemikli, Ahmet Türkan, 197-220. Ankara: TDK Yayınları, 2018.
Türkel, Rifat. "Ahterî'nin İslam Mezhepleri ile İlgili Görüşlerinin Eserleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi". e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 8/2 (Nisan 2016): 183-211 . https://doi.org/10.18403/emakalat.70662
Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb. Târîhu’l-Yaʿkûbî, 3 Cilt. Necef: Matbatü’l-Garî, 1358.
Yağcı, Mehmet Emin. Muslihuddin Mustafa Efendi’nin Târîh-i Ahterî Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirilmesi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.