YAZMA ESERLERDE KONU EDİLEN İBLİSİN “KÖTÜLÜK KAHRAMANI” OLUŞU BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Kötülük, insanoğlu açısından iyilikten daha çok dikkat çekmekte ve unutulmamaktadır. Kötülük kahramanı olarak her toplumun kendi algısına göre çizdiği bir tipi vardır. Bu bağlamda kötülüğün başkahramanı ve şeytanların lideri olan iblis, dikkat edilmesi gereken önemli bir varlıktır. Türk-İslam kültüründe iblis hakkında somutlaştırılmış/nesneleşmiş bilgiler mevcuttur. Yazma eserlerde çok kez ele alınan iblis nasihatleri de bu doğrultuda değerlendirilmelidir. Çalışmanın amacı, ele alınan yazma eserlerden hareketle kötülük kahramanı şeytanın tipolojisini belirlemek ve Türk-İslam tasavvurundaki tasarımlarına katkıda bulunmaktır. İblis hakkında yazılmış; Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, Kütahya Vahidpaşa İl Halk Kütüphanesi ve Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi’nde bulunan dört adet mensur yazma eser okunmuştur. Çalışmada, Freud tarafından ortaya atılan ve Melanie Klein tarafından kurulan, “Nesne İlişkileri Kuramı” kapsamında Türk-İslam tasavvurunda şeytan algısı ele alınmıştır. Kötülük ve teodise kavramlarının yanında; kötülük ve şeytan kavramlarının ele alınması ile konunun zengin malzemeyi ihtiva ettiği görülmüştür. Yazma eserler arasında, varak sayısı bakımından en hacimli olan, müstensihi ve istinsah tarihi belirtilen, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi’ndeki yazma eserin çeviri yazılı metni çalışmanın sonunda verilmiştir. Halkın birtakım dinî bilgilere ulaşması amacıyla başta ilmihal kitapları olmak üzere; dinî hikâyeler, kıssalar vb. gibi manzum-mensur yazılmış ve telif, tercüme, adaptasyon yoluyla kazandırılmış metinler bulunmaktadır. Bunlar aynı zamanda Türk toplumunun karakterinden izler taşımaktadır. Çalışmanın sonunda çeviri yazı alfabesiyle verilmiş, dinî bilgilerin yer aldığı metin sayesinde de soyut dinî kavramların somutlaştırılarak nasıl bir sosyo-kültürel zemine oturtulduğu gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İblis/şeytan, kötülük kahramanı, ilmihal kitapları

PDF

___

AÇA, Mehmet (2009). “Ergenlik: Cennete İkinci Bir Veda mı?”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 2, S. 3-4, s.s. 367-381.
AKAR, Metin (1985). “Yûsuf-ı Meddah’ın Dāstān-ı İblis’inin Kaynağı”. Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28 Eylül 1985): Tebliğler II. Türk Edebiyatı, I, s.s. 1-7.
- (2014). “Mevlevî Şair Dervîş Niyâzî’nin Bir Mesnevisi: Resûl-i Ekrem Salla’llâhu ‘Aleyhi Ve’-Sellem İblis ‘Aleyhi’l-La’neye Su’âl İtdügin Bildürür”. VIII Milletlerarası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 30 Eylül-04 Ekim 2013) Bildiri Kitabı III, s.s. 1-18.
ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007). Türkçe Sözlük. C. 3, Ötüken Neşriyat.
ÇELEBİOĞLU, Âmil (1999). Türk Edebiyatı’nda Mesnevi (XV. yy.’a kadar). Kitabevi Yayınları.
ERTAYLAN, İsmail Hikmet (1946). “Yûsufî-i Meddâh, Yeni iki Varaka ve Gülşah nüshası-Hamûşnâme-i Dasitani İblis-i Aleyhillâ’ne ve Maktel-i Hüseyn”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.I, S.2, ss. 105-120 (Dâsitân-ı İblis-i Aleyhilla’ne bölümü: s.s. 113-117).
HAYTA, Akif (2010). Nesne İlişkileri Kuramı ve Tanrı Tasavvuru Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme. Değerler Eğitimi Dergisi, C. 8, s.s. 39-79.
KARTOPU, Saffet; ÖZBOLAT, Abdullah (2014). “Şathiyelerde Tanrı Algısı: Tipolojik Bir Yaklaşım”. Turkish Studies, Volume 9/5, s.s. 1299-1318.
KELPETİN, Hatice (2000). “İlmihal” maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 22, s.s. 139-141.
KORKMAZ, Esat (2006). Ansiklopedik Şeytan Tasarımı Terimleri Sözlüğü. Anahtar Kitaplar Yayınevi.
KUTLU, Şemseddin (1988). Dertli. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Muhyiddin ibn Arabî (2008). Şeytanın Hileleri. (Tercüme eden: Hüseyin Okur). Sistem Matbaacılık.
ÖZTÜRK, Yaşar Nuri (2002). Kur’an Açısından Şeytancılık (Satanizm ve Ötekiler). Yeni Boyut Yayınları.
UYANIKER, Nursel (2018/2). “Selamlaşma Bağlamında Üsküdar/Selami Ali Efendi Menkıbesinin Göstergebilim Açısından İncelenmesi”. Folklor/Edebiyat Dergisi, C.24, S.94, s.s. 73-85.
YARAN, Cafer Sadık (1997). Kötülük ve Teodise Batı ve İslam Din Felsefesinde “Kötülük Problemi” ve Teistik Çözümler. Vadi Yayınları.
URL-1: https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C4%B0sr%C3%A2-suresi/2093/64-ayet-tefsiri