KÂNÛNÎ SULTAN SÜLEYMAN’IN DİLİNDEN BUDİN KALESİ’NİN FETHİ: FETH-NÂME-İ KAL‘A-İ BUDİN VE TEVÂBİ‘İHÂ

Klasik Türk edebiyatının savaş konulu türlerinden biri olan fetihnâmeler İslam adına gerçekleştirilen zaferleri anlatan metinlerdir. Fetihnâmelerin bazıları hükümdarın dilinden kaleme alınmıştır. Hükümdarın bir görevliye dikte etmesi ya da bizzat yazması şeklinde meydana getirilen bu fetihnâmeler ilgili liderin yaşantısı, kişisel özellikleri, hedefleri, edebî yetkinliği gibi biyografik veriler sunması yönüyle değerlidir. Kânûnî Sultan Süleyman Budin Kalesi’nin fethinden sonra Osmanlı ülkesindeki kadılara zaferin haberini vermek için bir fetihnâme göndermiştir. Münşiyane nesir diliyle yazılan fetihnâme sanatsal unsurlar barındırması nedeniyle edebî eser hüviyeti taşımaktadır. Kastamonu İl Halk Kütüphanesi 37 Hk 3571/14 numarada bir örneği bulunan fetihnâme ayrıca Feridun Bey’in Münşeat Mecmuası’nda yer almaktadır. Fetih-nâme-i Kal‘a-i Budin ve Tevâbi‘ihâ adını taşıyan eser 932 Zilka‘de’sinin sonlarında (Eylül 1526) kaleme alınmıştır. Kânûnî Sultan Süleyman’ın dilinden yazılan fetihnâme çok sayıda “ben” zamiri ve birinci teklik iyelik eki barındırması, sadece hükümdarın bilebileceği duygu ve düşünceleri içeren cümlelere yer vermesi gibi nedenlerle Kânûnî’nin eli ürünü olduğu izlenimi vermektedir. Fetih-nâme-i Kal‘a-i Budin ve Tevâbi‘ihâ’nın Kânûnî Sultan Süleyman’a ait olduğu kabul edildiği takdirde Kânûnî’nin edebî eser sayısı Türkçe ve Farsça divanları ile birlikte üçe çıkacaktır. Fetihnâme sayesinde Kânûnî Sultan Süleyman’ın manzumelerin yanı sıra mensur eserler yazma yeteneğini taşıdığı, klasik İslam edebiyatı nesir kaidelerini çok iyi bildiği, entelektüel bir kişiliğinin bulunduğu, İslam kültürüne ve Kur’ân bilgisine son derece hâkim olduğu, karakterinde azametli bir hükümdar ile samimi bir kul özelliklerini bir arada bulundurduğu tespitleri yapılabilmektedir. Bu makalede Kânûnî Sultan Süleyman’a ait Fetih-nâme-i Kal‘a-i Budin ve Tevâbi‘ihâ adlı eserin inceleme sonuçları verilmiş, buradaki anlatımlardan hareketle Kânûnî hakkında çıkarımlar yapılmış, fetihnâmenin çeviri yazılı metni ilim âlemiyle paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Fetihnâme, Kânûnî Sultan Süleyman, Osmanlı Nesri, Budin Kalesi’nin Fethi

THE CONQUEST OF BUDA CASTLE FROM THE WORDS OF SULTAN SULEIMAN THE MAGNİFİCENT: THE CONQUEST NARRATIVE OF BUDA AND ITS CONSEQUENCES

Fetihnâmes, which are one of the genres of Classical Turkish literature, are texts that narrate the victories achieved in the name of Islam. Some of these fetihnâmes are written in the language of the ruler himself. These fetihnâmes, which are either dictated by the ruler to an official or written by himself, are valuable in terms of providing biographical information about the ruler’s life, personal characteristics, objectives, and literary abilities. After the conquest of Buda Castle, Sultan Suleiman The Magnificent sent a fetihnâme to announce the victory in the Ottoman Empire. This fetihnâme, written in the language of the court poets, carries a literary identity due to its artistic elements. A copy of this fetihnâme, which is found in the Kastamonu Provincial Public Library with the number 37 Hk 3571/14, is also included in Feridun Bey’s Münşeat Mecmua. The work, titled Fetih-nâme-i Kal‘a-i Budin ve Tevâbi‘ihâ, was written in September 1526. The fetihnâme, written in the voice of Sultan Suleiman The Magnificent, gives the impression that it is the product of the Sultan himself due to its abundant use of the first-person pronouns and sentences containing his personal thoughts and emotions that only the ruler could possess. If it is accepted that Fetih-nâme-i Kal‘a-i Budin ve Tevâbi‘ihâ belongs to Sultan Suleiman The Magnificent, the number of his literary works will increase to three along with his Turkish and Persian divans. Through the fetihnâme, it can be observed that Sultan Suleiman The Magnificent possessed the ability to write poetry as well as other genres, had a deep knowledge of the principles of classical Islamic literature, and had an intellectual personality. It is also possible to identify certain characteristics of a majestic ruler and sincere qualities in his character, along with his strong grasp of Islamic culture and knowledge of the Qur’an. This article presents the conclusions of the analysis of the work Fetih-nâme-i Kal‘a-i Budin ve Tevâbi'ihâ by Sultan Suleiman The Magnificent, and based on these narratives, deductions are made about Sultan Suleiman. The translated written text of the fetihnâme is shared here along with the scientific article.

Keywords:

Fetihnâme, Sultan Suleiman The Magnificent, Ottoman Prose, the Conquest of Buda Castle,

PDF

___

AK, Coşkun (2023). "Süleyman I", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/suleyman-i#2-edebi-yonu
AKBULUT, Rüknettin (1948). “Eski Eserlerden İktibaslar Cennetmekan Yavuz Sultan Selim Hazretleri'nin Mısır Teshirine Dair Mahdumu Sultan Süleyman Hazretleri'ne Gönderdiği Fetihnâmedir.”, Bursa Halkevi Dergisi, Sayı: 89, s. 24-26.
AKSOY, Hasan (2023). "Fetihnâme", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/fetihnâme
YILDIZ, Murat (2016). “Celalzâde Mustafa Çelebi’nin Rodos Fetihnâmesi’ndeki Manzumeler Hakkında Bir Değerlendirme”, Turkish Studies, Cilt: 11, Sayı: 6, s. 103-132.
AVÇİN, Mehmet (2017). “Nihâlî’nin Fetih-nâme-i Yemen İsimli Mesnevisi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 50, s. 16-24.
BAŞPINAR, Fatih (2013). “Kanûnî Sultan Süleyman’ın Son Seferine Dair Bir Mesnevî: Merâhî’nin Fetihnâme-i Sefer-i Sigetvar Adlı Eseri”. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4, s. 18-74.
ÇOLAK, Ahmet (2015). “Bahârî, Fetihnâme-i Üngürüs Adlı Eseri ve Bu Eserden Hareketle Macaristan Fethinin Edebi Tarihi Üslupla Anlatılışı”, Turkish Studies, Cilt: 10, Sayı: 4, s. 373-408.
DERELİ, Özlem (2017). Sinoplu Safâyî’nin Fetihnâme-i İnebahtı ve Moton Adlı Eseri (Transkripsiyonlu Metin), Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
EMECEN, Feridun (2023). "Mohaç Muharebesi", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mohac-muharebesi
ER, Harun (2012). “Türk İslam Geleneğinde Fetihnâmeler”, Diyanet İlmi Dergi, XLVIII. Cilt: 2, Sayı: s. 93-107.
ERKAL, Abdulkadir (2023). "Fetih-nâme-i Kamaniçe (Nâbî)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/fetih-nâme-i-kamanice-nabi.
Feridun Bey (1275). Mecmua-i Münşeat, İstanbul.
KANAR, Mehmet (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.
KARAVELİOĞLU, Murat (2013). “Mahremî’nin Mohaç Fetihnâmesi Örneğinden Hareketle Edebi Metinlerin Tarihi Olayları Anlatımına Dair”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 11, s. 217-236.
KOYUNCU, Fatih (2019). “Şairin Dilinden Fetih: Râzî’nin Mora Fetihnâmesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 46, s. 129-152.
SEVERCAN, Şefaettin (2012). “Yavuz Sultan Selim’in Oğlu Şehzade Süleyman’a Gönderdiği Dulkadir Fetihnâmesi”, Uluslararası Dulkadir Beyliği Sempozyumu 29 Nisan - 1 Mayıs 2011 Kahramanmaraş, I. cilt, s. 389-397.
SEVERCAN, Şefaettin (2016). “Yıldırım Bayezid’in Babası Sultan Murad’ın Ağzından Bursa’ya Gönderdiği Kosova Fetihnâmesi” Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi: Prof. Dr. Yılmaz Kurt Armağanı, Ankara, II. cilt, s. 378-392.
ŞAHİN, Kürşat Şamil (2017). Adlî Manzûme-i Feth-i Şirvan ve Demirkapı, Ankara: Kültür ve Türizm Bakanlığı Yayınları.
TULUM, Muhammed Emir (2023). "Manzum Fetihnâmelerin Tarihî Kaynak Değeri", Kadim, S. 5, s. 1-17.
TÜTÜNCÜ, Mehmet (2021). “Fatih Sultan Mehmed’e Ait Olan Akçahisar Fetihnâmesi”, Uluslararası Fatih Sultan Mehmed Dönemi Osmanlı Dünyası Sempozyumu (İdeoloji-Diplomasi-Savaş-Fetih) Bildiriler Kitabı, İstanbul: Fatih Sultan Mehmed Vakıf Üniversitesi Yayınları.
ÜNVER, İsmail (2008). “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Turkish Studies, Volume 3/6, Fall, s. 1-46.
YİNANÇ, Refet (2012). “Yavuz Sultan Selim’in Gönderdiği Fetihnâmeye Oğlu Süleyman’ın Cevabı”, Uluslararası Dulkadir Beyliği Sempozyumu 29 Nisan - 1 Mayıs 2011 Kahramanmaraş, I. cilt, s. 75-77.