ARAP EDEBİYATINDA LUGAZ SANATI VE LİTERATÜRÜNDEN İLGİNÇ ÖRNEKLER

Sözlükte; “eğri büğrü yol, sözün amacını gizlemek, bilmece, şaşırtmaca söz söylemek’’ anlamlarına gelen lagz kökünden türetilen lugaz, edebî manada bir varlığın özelliklerini sıralayıp çeşitli sembol ve imalarla gizlenen bir kavram veya nesnenin ne olduğu cevabının buldurulması amacıyla oluşturulan ürünlerdir. Lugazlar genel olarak manzum olmakla birlikte bir kısmı nesir türünde olup kurgulanışına göre lafız ve mana lugazları olmak üzere iki ana kategoride değerlendirilebilir. Lafız lugazları çeşitli söz ve kelime oyunları yapmak suretiyle gizlenen kavram veya nesneyi çağrıştırma esasına dayanırken, mana lugazlarında bu amaçla gizlenen kavram veya nesnenin nitelikleri sıralanarak sembol ya da işaret yoluyla göndermede bulunulur. İslam medeniyetinde önemli bir yer tutan lugaz, çeşitli disiplinlerden oluşan bir literatür halini alarak bir eğitim öğretim metodu olarak ta kullanılmıştır. Genel olarak öğrenmeye teşvik etmek veya maharet, bilgi ve becerilerini sergilemek gibi amaçlarla kurgulanan lugaz konusu ile ilgili olarak muhtelif ilim dallarında birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmamız iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, lugazların özellikleri ve yapılışı hakkında bilgi verilerek lafız ve mana lugazları olmak üzere iki ana başlık altında incelenmiştir. İkinci bölümde, lugazla ilgili nahiv, lugat, Kuran ilimleri, fıkıh, feraiz, hesap ile ilgili literatür, bu ilimlerle ilgili seçilmiş ilginç lugaz örnekleri ile lugazın kurgulanma amacı üzerinde durularak lugazın İslam ilim dünyasındaki yeri, İslamî ilimler başta olmak üzere diğer ilmî disiplinlerde konu ile ilgili çalışmalar ve lugazların tertip edilme gayeleri açıklığa kavuşturulmaya gayret edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Belagati, lugaz, elgaz, bilmece, lugaz literatürü.

Keywords:

Arap Dili ve Belagati, lugaz, elgaz, bilmece, lugaz literatürü.,

PDF

___

AYDIN, Halil Hulki (1310/1892). Siracî fi nazm-i Îsâġûcî, İstanbul: İbrahim Efendi Matbaası.
BATUR, Halil (2022). Kilisli Rıfkî’nin Tarih Manzumeleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7, 150-165. BEDİ
YAKUB, Emil (2006). Mevsuatu ‘ulumi’l-‘Arabiyye, C. 10, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Arabiyye.
el-CEZÂİRÎ, Tâhir (1303/1886). Teshîlü’l-mecâz ilâ fenni’l-muʿammâ ve’l-elġâz, Suriye: Vilayet Matbaası.
CUYBÂRÎ, Mahmud (2001). 114 Lugaz Kur‘anî, Beyrut: Daru’n-Nubelâ.
DEMİR, Ethem (2019). “Klasik Nahiv Öğretiminde Didaktik Bir Öğe Olarak “Elġâz”, Dergiabant, Cilt: 7, Sayı: 14, s.s. 533-548. https://doi.org/10.33931/abuifd.573270
DEMİRAYAK, Kenan (2014). “Osmanlı Dönemi Arap Edebiyatında Tarih Düşürme Şiirleri ya da Şiirle Tarih Düşürme”, Şarkiyat Mecmuası, Cilt: 25, Sayı: 2, s.s. 87-124.
DURMUŞ, İsmail (2003). Lugaz. DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, C. 27, s.s. 221-222.
FEHD, Tevfik (2000). Felekiyyat. DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, C. 22, s.s. 126-129.
HARİRÎ, Ebu Muhammed el-Kasım (1413/1992). Makâmâtu’l-Harîrî. Beyrut: Dâru'l- kutubi'l-Arabiye.
İBN MANZÛR, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed (t.y.). Lisânu’l-Arab, C. 6, thk. Abdullah Ali el-Kebir vd, Kahire: Dâru’l-maârif.
İBN TAĞRİBERDÎ, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf (1992). en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire, C. 16, nşr. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Kahire: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İBNÜ’L-ESİR, Ziyauddin (1995). el-Meselu’s-sair fi edebi’l-kâtibi ve’ş-şair, C. 2, tahk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-Asriyye.
KARABEY, Turgut. (2011). “Tarih Düşürme Geleneği”, DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, C. 40, s.s. 80-82.
KEMAL, Abdulhay (1401/1981). el-Ehacî ve'l-elġaz el-edebiyye, 2. Baskı, Taif: Nadi et-Taif el-edebî.
KILIÇ, Muhammed Tayyib (2015). “Bir Fıkıh Edebiyatı Türü Olarak Elgâz-ı Fıkhiyye (Fıkıh Bilmeceleri)”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, s.s. 35-98.
Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye (2004). el-Mu'cemü’l-vasît, C. 2, ed. İbrâhim Mustafa vd. 4.Baskı, Kahire: Mektebetü’ş-Şurûki’d-Düveliyye.
el-MEDENÎ, Sadreddin İbn Ma’sûm (1968). Envâru’r-rebî‘ fi envâi’l-bedî‘. thk. Şâkir Hadi Şükr, C. 7, Necef: Matbaatu Numan.
es-SAFEDÎ, Selahaddin (1998). Ayanu’l- asr ve a‘vanu’n-nasr. thk.Ali bin Zeyd vd., C. 6, Şam: Darul Fikr.
eş-ŞERÎŞÎ, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Abdülmü’min el-Kaysî (1969). Şerhu Makâmâti’l-Harîrî, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, C. 3, Kahire: el-Müessesetü’l-Arabiyyeti’l-Hadise.
TALA, Murat (2018). “Arap Şiirinde Lügaz ve Muʿammânın Yapısı: İbnü’l-Fârız’ın Dîvân’ına Teorik Bir Bakış”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 2, s.s. 939-967.
TOPRAK, Mehmet Faruk (2001). “Klâsik Arap Şiirinde Luğaz”, Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt:1, Sayı: 3, s.s. 97-109.
USTA, İbrahim (2012). “Arap Literatüründe ‘Lügaz’ Kültürü”, Doğu Araştırmaları, Cilt: 10, Sayı: 2, s.s. 159-170.