19. ASIRDA BİR MÜDERRİS, MÜFTÜ, MÜTERCİM VE ŞAİR: MANİSALI AHMED ESAD EFENDİ

Manisalı Ahmed Esad Efendi, 18. asrın sonlarında ve 19. asırda yaşamış, hem ilmî, hem de irfanî ve edebî yönü olan şahsiyetlerden biridir. Manisa müftüsü Naîmî Halîl Efendi’nin oğlu olarak 1779 yılında bu şehirde doğan Ahmed, dinî bilgileri babasından bir dereceye kadar edindikten sonra ilim tahsilini sürdürmek maksadıyla İstanbul’a gitmiş; orada Arapça ve Farsça öğrenmiştir. 1824 yılında Manisa’ya dönerek memleketinde müderrislik vazifesinde bulunan Ahmed Efendi, 1836’da kardeşi vefat ettiğinden, yerine Manisa müftüsü tayin edilmiştir. 1853 yılında Kudüs kadılığına getirilmiş; bu vazifede kısa bir müddet bulunmuştur. 1857’de Kuşadası kazasına arpalık olarak tayin edilmişse de gidemeden vefat etmiştir. Ahmed Esad Efendi, sadece yazdığı şiir ve kitabeleriyle değil, yaptığı hayırla da tanınmış bir âlimdir. Çarşı Mahallesinde bir medrese inşa ve bu ilim ocağına birçok şeyler vakfetmiştir. Kendisi diğer İslâmî ilimlerle birlikte tasavvufa da alâka duymuş; Kādirî tarikatı mensuplarından, divan sahibi Kuddûsî Ahmed Efendi’ye (1769- 1849) intisab etmiştir. Ahmed Esad Efendi, Gazzâlî’nin (ö. 1111) Farsça yazdığı Nasîhatü’l-mülûk adlı eseri Türkçeye çevirmiş; ayrıca Mütercim Âsım Efendi’nin (1755?-1819) “Tuhfe-i Âsım” adlı manzum Arapça-Türkçe sözlüğünü, yarısına kadar şerh etmiştir. Şiirlerinde “Es‘ad” mahlasını kullanan Ahmed Efendi’nin manzum eserleri konusunda elimizde sınırlı sayıda numune bulunmaktadır. Bu çalışmada onun hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra, Nasîhatü’l-mülûk tercümesinden ve şiirlerinden örnekler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Ahmed Esad, Manisa, müderris, Nasîhatü’l-mülûk, Şair

PDF

___

ACUN (1999). Hakkı, Manisa’da Türk Devri Yapıları, TTK Yayınları, Ankara.
Ahmed bin Halîl, Tercüme-i Nasîhatü’l-mülûk, Manisa Yazma Eser Ktp. nr. 5082.
Ahmed Reşîd (1259/1843). Şerh-i Nuhbe-i Vehbî, İstanbul.
Bağdatlı İsmâil Paşa (1951-55). Hediyyetü’l-ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn, I, nşr. Kilisli Muallim Rifat-İbnülemin Mahmud Kemal, II nşr. İbnülemin Mahmud Kemal- Avni Aktuç, İstanbul.
Bursalı Mehmed Tâhir bin Rif‘at (1324 /1908). Aydın Vilâyetine Mensûb Meşâyıh, Ulemâ, Şuarâ, Müverrihîn ve Etıbbânın Terâcim-i Ahvâli, İzmir.
Bursalı Mehmed Tâhir (1333/ 1915). Osmanlı Müellifleri, II, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
ERDEM, Sadık (2003). “XVII-XIX. Yüzyıllarda Yaşamış Manisalı Divan Şâirleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, Ağustos, Sayı 145, s. 191-215.
ERGUN, Sadeddin Nüzhet. (1936-45). Türk Şairleri, İstanbul.
Fatîn Dâvud (1271/ 1855). Tezkire-i Hâtimetü’l-eş‘âr, İstanbul.
GÖKMEN, Ertan (2003). “XX. Yüzyıl Başında Manisa ve Kazalarında Medreseler”, Türk Kültürü, Mayıs- Haziran, Sayı 481-82, s. 219-241.
Hüseyin Avni (1934). İzmir Şairleri, Cumhuriyet Matbaası, İzmir.
İNAL, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal (1999). Son Asır Türk Şairleri, Ankara.
Mehmed Süreyya (1308/ 1890-91). Sicill-i Osmânî yâhud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, İstanbul.
Sâl-nâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye (1316/ 1898-99). Matbaa-i Âmire.
ULUÇAY, M. Çağatay (1946). Manisa Ünlüleri, Manisa, Lise Matbaası.
YAZAR, Sadık (2011). “Gazzâlî’nin XIII-XIX. Yüzyıllar Arasında Batı Türkçesinde Tercüme Edilen Eserleri”, Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, Sayı 31, s. 67-156.