Erkekliklerin Savaşı: Türkiye’nin 1968’lerini Yeniden Düşünmek
1968’lerin Türkiye’sini çalışmak, yalnızca Soğuk Savaş dönemi boyunca Sovyetler Birliği’ne komşu iken NATO’nun sadık bir üyesi olması açısından değil, aynı zamanda 1960’ların sonunda ve 1970’lerde Türkiye’nin kendisini sıklıkla politik kutuplaşmaya ve şiddete yol açan aşırılıkların ortasında bulması bakımından ilginç bir konudur. Türkiye’de 1968 kuşağı ilk olarak üniversite sistemi içerisindeki reformlara odaklanan bir öğrenci hareketi olarak ortaya çıkmış, fakat 60’ların sonlarına doğru 1971 askeri darbesinin ardından devrimci şiddeti kullanarak devrimci bir harekete dönüşmüştür. Bu çalışma; gençlik efsaneleri, emperyalizm karşıtlığı, yenilikçi ve ilerlemeci söylemler gibi dönemin baskın politik söylemlerinin ve şehitlik söyleminin eril söylem ile mükemmel bir uyum içerisinde olduğunu tartışır ve eleştirel erkeklik çalışmalarının Türkiye’nin 1968’lerini daha derinden kavrayabilmek adına ne denli önemli olduğunun altını çizer. Aslında ‘erkeklik,’ eril söylemin önemli bir yer işgal ettiği Türk siyasi kültürünü tekrar gözden geçirilmesi kadar, aynı zamanda 1960’ı ve Türkiye’deki 1968 kuşağını tekrar düşünmek için de bir anahtar kelimedir. Bu çalışmada “toplumsal cinsiyet ilişkilerinin bir bütün olarak sosyal yapıların ayrılmaz bir bileşeni” olduğu ve “toplumsal cinsiyet politikalarının müşterek kaderimizin temel belirleyicileri arasında” olduğunu ortaya koyan Raewyn Connell’ın çalışmaları ışığında, Türkiye 1968’inin “sürekli biçimde toplumsal cinsiyete doğru yönelmeden” anlaşılamayacağını iddia eder (1995:76). Bu makale, Türk 1968 öğrenci hareketinin yalnızca eril söylemi nasıl araçsallaştırdığını değil, aynı zamanda hareketin içerisinde bir erkeklikler savaşını gözlemlemenin de mümkün olduğunu tartışmaktadır. Türkiye’nin 1968 kuşağının erkekliği, İstanbul’daki ABD donanmasının Altıncı Filosu’na karşı yapılan gösterilerle sembolleşmiş olan ABD’nin sömürgeci erkekliğine istinaden inşa edilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
1968 kuşağı, politik söylemler, erkeklik, politik şiddet, Türkiye
Masculinities at War: Rethinking Turkey’s 1968
The study of Turkey’s 1968 offers an interesting case, since not only was Turkey a devout NATO ally, as a neighboring country of the Soviet Union during the Cold War era, but also because Turkey consequently found itself experiencing extremes leading to political polarization and violence in the late 1960s and 1970s. The 1968 generation in Turkey first emerged as a student movement focusing on reform within the university system, but towards the end of the 60s, it evolved into a revolutionary movement, eventually fighting for the use of revolutionary violence after the military intervention of 1971. This paper argues that the dominant discourses of the period, such as the myth of youth, anti-imperialist, modernist, and developmentalist discourses, and the martyrdom discourse meld perfectly with a masculine discourse and underlines the importance of introducing masculinity studies for a deeper understanding of Turkey’s 1968. ‘Masculinity’ is indeed a keyword for rethinking the 1960s and 1968 generation in Turkey, as well as rethinking the Turkish political culture within which masculine discourse occupies an important place. In light of the works of Raewyn Connell, who argues that “gender relations are a major component of social structure as a whole, and gender politics are among the main determinants of our collective fate”, it is argued in this paper that Turkey’s 1968 cannot be understood without “constantly moving towards gender (1995:76)”. The paper discusses how the Turkish 1968 student movement did not only instrumentalize a masculine discourse but also that it is possible to observe a war of masculinities. Turkey’s 1968 generation’s masculinity was constructed in relation to the colonial masculinity of the United States as symbolized by the demonstrations against the Six Fleet of the US navy in Istanbul.
Keywords:
1968 generation, political discourses, masculinity, political violence, Turkey,
___
- 1965–1971 Türkiye’de Devrimci Mücadele ve Dev-Genç. Ankara: Kurtuluş Yayınları, 1971.
- Aras, K. and O.N. Koçtürk. İşçi Üniversitesine Doğru. Ankara: Türkiye Karayolu Yapım, Bakım ve Onarım İşçi Sendikaları Federasyonu, YOL-İŞ Federasyonu Yayınları, No: 3, 1967.
- Aydınlık Dergisi’nin Devrimci Harekete Yönelttiği İftiralara Bir Yoldaşın Verdiği Cevap. Gerçek Yayınevi: Munich, 1970.
- Başbakanlık Basın-Yayın Genel Müdürlüğü Halkla İlişkiler Dairesi. Atatürk. Türk Gencinin El Kitabı. Ankara: B.Y.G. Matbaası, 1972.
- Başbakanlık Basın Merkezi. 12 Mart Sonrası Hükûmet Faaliyetleri (12 Mart 1971-12 Mart 1973). Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1973.
- Beyaz Kitap. Türkiye Gerçekleri ve Terörizm. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1973.
- Erçıkan, C. Batı Zihniyeti ve Türkiye. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Talebe Birliği, 1967.
- Erişen, N. Türkiye’de Altıncı Filo Hadiseleri ve Gerçek Emperyalizm. İstanbul: Mücadele Birliği İstanbul Sancağı, 1969.
- Ertürk, Ö. Sosyalizasyon ve Doğu. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrenci Derneği (H.Ü.T.F.Ö.D.) Yayınları, 1970.
- Gencer, A.İ. Hürriyet Savaşı, İstanbul: İstanbul Hukuk Fakültesi Talebe Cemiyeti Yayınları, 1961.
- İstanbul Üniversitesi, Üniversite Olayları. İstanbul Üniversitesinin Belgelere Dayanan Açıklaması. İstanbul: Sermet Matbaası, 1969.
- İstanbul Üniversitesi İşgal ve Boykot Komitesi. Edebiyat Fakültesinin Genel ve Bölümlere Özgü Reform Tasarısı. İstanbul: Yaylacık Matbaası, 1968.
- İstanbul Üniversitesi İşgal Komiteleri Konseyi. İstanbul Üniversitesi Genel Reform Tasarısı ve Fakültelere Özgü İstekler. İstanbul: Ülke Matbaası, 20 June 1968.
- İstanbul Teknik Üniversitesi Öğrenci Birliği. Dosttan Dosta Deyişler. İstanbul: Yaylacık Matbaası, December 1970 (First publication: March 1969).
- İTÜOB ve İTÜTOTB. Yabancı Sermaye Ortak Pazar Montaj Sanayii. 6. Filo Beklediğin Ekonomik Düzen Yurdumuzdan Kovulacaktır. İstanbul, 1969.
- Karadeniz, H. Kapitalsiz Kapitalistler. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Öğrenci Birliği ve Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu, 1968.
- Karasüleymanoğlu, A. Türk Gençliğine Açık Mektup. Ankara: Akademi Yayınları, 1967.
- Kesintisiz Devrim (1). Ankara: Kurtuluş Yayınları, April 1971.
- Kürkçü, E., Y. Küpeli, M. Aktolga, M. Çayan. Aydınlık Sosyalist Dergiye Açık Mektup. Ankara: Kurtuluş Yayınları, January 1971.
- ODTÜ Sosyal Demokrasi Derneği. Sosyal Demokrasi-I. Ankara: ODTÜ Sosyal Demokrasi Derneği Yayınları, 1968.
- ODTÜ Sosyalist Fikir Kulübü. Kurtuluş Savaşımız Sosyalizm Bilim Üniversite. Ankara: TÖYKO Matbaası, August 1969.
- ODTÜ Sosyalist Fikir Kulübü. Dünya Türkiye Gençlik Devrim. Ankara: Taylan Basımevi, 1970.
- T.C. Başbakanlık Basın Merkezi. 12 Mart Sonrası Hükûmet Faaliyetleri (12 Mart 1971-12 Mart 1973). Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1973.
- T.C Genelkurmay Başkanlığı. Ders Alalım. Ankara: 1971.
- T.C. Genel Kurmay Başkanlığı 1nci Ordu ve Sıkıyönetim Komutanlığı. Komünistler Gençlerimizi ve İşçilerimizi Nasıl Aldatıyor? İstanbul, 1970.
- T.C. Genel Kurmay Başkanlığı 1nci Ordu ve Sıkıyönetim Komutanlığı. Yıkıcı Faaliyet Brifingi Mart 1973, Selimiye. İstanbul : Hilal Matbaacılık Koll. Şti., 1973.
- T.M.T.F- İ.T.Ü.T. B- İ.Y.T.O.T.B- İ.T.Ü.T.O.T.B- O.D.T.Ü.Ö.B. Singer Damgalı Malların Ardındaki Oyun ve Grev. Ankara, 1965.
- Türkiye Devrimci İşçi-Köylü Birliği. Nasıl Savaşmalıyız?, March 1973.
- Türkiye Fikir Ajansı. Güvenlik Kuvvetleri ve Yıkıcı Akımlar. Ankara: İş Matbaacılık, 1970.
- Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu. Türkiye Devriminin Yolu, 1973.
- Türkiye Öğretmenler Sendikası. Devrimci Eğitim Şûrası (4–8 Eylül 1968 Ankara). Ankara: TÖS Yayınları, March 1969.
- Tütengil, C.O. Köy Sorunu ve Gençlik. İstanbul: Türkiye Milli Gençlik Teşkilâtı, 1967.
- Abadan, Nermin. Üniversite Öğrencilerinin Serbest Zaman Faaliyetleri. Ankara Yüksek Öğrenim Gençliği Üzerinde Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1961.
- Akalın, Cüneyt. Düşler ve Gerçekler. Tanıklarıyla Dünya’da ve Türkiye’de 68. Ankara: Sarmal Yayınevi, 2000.
- Akkaya, Gülfer. Sanki Eşittik. 1960–70’li Yıllarda Devrimci Mücadelenin Feminist Sorgusu. İstanbul: Kumbara Sanat, 2012.
- Alper, Emin. “Student Movement in Turkey from a Global Perspective 1960–1971.” PhD Dissertation, Boğaziçi University 2009.
- Archer, Louise. “Muslim brothers, Black lads, traditional Asians: British Muslim young men’s constructions of race, religion and masculinity.” Feminism and Psychology 11, No.1 (2001): 79–105.
- Baydar, O. and M. Ulagay. Bir Dönem İki Kadın. Birbirimizin Aynasında. İstanbul: Can Yayınları, 2011.
- Baykam, Bedri. 68’li Yıllar. Eylemciler. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 1998.
- —. 68’li Yıllar. Tanıklar. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 1999.
- Bora, T. and U. Tol. “Siyasal Düşünce ve Erkek Dili.” In Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce. Dönemler ve Zihniyetler, 825–836. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
- Bozarslan, H. Sociologie politique du Moyen Orient. Paris : La Découverte, 2011.
- Cantek, F.Ş. and L. Cantek. “Siyasi Muhalefetin Bir Biçimi Olarak Tahkir: Erken Cumhuriyet Dönemi Politik Mizahında Kadınlık Halleri ve Kadınsın Erkekler.” Toplum ve Bilim, No. 116 (2009): 55–82.
- Cemal, Hasan. Kimse Kızmasın, Kendimi Yazdım. İstanbul: Doğan Kitapçılık, 1999.
- Connell, R.W. The Men and the Boys. Berkeley: University of California Press, 2001.
- Connell, R.W. Masculinities. Berkeley: University of California Press, 1995.
- Connell, R.W and J.W. Messerschmidt, “Hegemonic Masculinity: Rethinking the Concept”, Gender & Society, No. 6 (2005): 829–859.
- Çalışlar, Oral. ‘68 Anılarım. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1990.
- Çalışlar, Oral. 68’ Başkaldırının Yedi Rengi. İstanbul: Aralık Yayınları, 1998.
- Erten, Bağış. “Türkiye’de 68.” In Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce. Sol, 834–845. Istanbul: İletişim Yayınları.
- Feyizoğlu, Turhan. Türkiye’de Devrimci Gençlik Hareketleri Tarihi. İstanbul: Belge Yayınları, 1993.
- Feyizoğlu, Turhan. Bizim Deniz. Ankara: Doruk Yayınevi, 1998.
- Feyizoğlu, Turhan. Mahir. İstanbul: Su Yayınevi, 1999 (4th edition).
- Feyizoğlu, Turhan. İbrahim Kaypakkaya. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2000.
- Feyizoğlu, Turhan. FKF Fikir Kulüpleri Federasyonu. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2004a.
- Feyizoğlu, Turhan. Fırtınalı Yılların Gençlik Liderleri Konuşuyor. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2004b.
- Feyizoğlu, Turhan. İki Adalı. Hüseyin Cevahir-Ulaş Bardakçı. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2010 (3rd edition).
- Fortna, Benjamin. Imperial classroom: Islam, Education and the State in Late Ottoman Empire. Oxford: Oxford University Press, 2002.
- Georgeon, François. “Les Jeunes Turcs étaient-ils jeunes ? Sur le phénomène des générations de l’Empire ottoman a la RéPublique turque. In Childhood and youth in the Muslim world, edited by François Georgeon and Klaus Kreiser, 146-173. Paris: Maisonneuve and Larose, 2007.
- Ghoussoub, M. and E. Sinclair-Webb, eds. Imagined Masculinities. Male Identity and Culture in the Modern Middle East. Saqi Essentials, 2006.
- Günay-Erkol, Ç. Broken Masculinities: Solitude, Alienation, and Frustration in Turkish Literature after 1970. Budapest, New York: 2016.
- Gürses, F. and H. Basri Gürses. Dünya’da ve Türkiye’de Gençlik. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 1997 (1st edition: 1979).
- Kabacalı, Alpay. Türkiye’de Gençlik Hareketleri. İstanbul: Altın Kitaplar, 1992.
- Köknel, Özcan. Türk Toplumunda Bugünün Gençliği. İstanbul: Bozak Matbaası, 1970.
- Levi, G. and J.C. Schmitt, Histoire des Jeunes en Occident. L’époque contemporaine. Paris : Seuil, 1996.
- Lüküslü, Demet. Türkiye’de “Gençlik Miti”: 1980 Sonrası Türkiye Gençliği. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
- Lüküslü, Demet. “60’lı Yılları Gençlik Kategorisi Üzerinden Okumak.” In Modernizmin Yansımaları: 60’lı Yıllarda Türkiye, edited by R.F. Barbaros & E. Jan Zürcher, 212–230. Ankara: Efil Yayınevi, 2013.
- Lüküslü, Demet. Türkiye’nin 68’i: Bir Kuşağın Sosyolojik Analizi. Ankara: Dipnot Yayınları, 2015.
- Mater, Nadire. Sokak Güzeldir. 68’de Ne Oldu? İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
- Milli Eğitim Bakanlığı. Beş Yıllık Kalkınma Planlarında (1968-1988) Gençlik. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1988.
- Neyzi, Leyla. “Object or Subject?, The Paradox of ‘Youth’ in Turkey,” International Journal of Middle East Studies, No. 33 (2001): 411–432.
- Ozankaya, Özer. Üniversite Öğrencilerinin Siyasal Yönelimleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1966.
- Özbay, Cenk. “Türkiye’de Hegemonik Erkekliği Aramak,”Doğu Batı, No. 63 (2013): 185-204.
- Özbay, Cenk. “Inarticualte, Self-Vigilant, and Egotistical: Masculinity in Turkish Drawsn Stories.” In The Making of Neoliberal Turkey, edited by C. Özbay, M. Erol, A. Terzioğlu and Z.U. Türem, 87-110. London: Routledge, 2016.
- Özman, A. and A. Yazıcı Yakın. “Anti-Komünist Fanteziler : Doğa, Toplum, Cinsellik.” In Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri, edited by İ. Özkan Kerestecioğlu and G. G. Öztan, 105–135. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
- Öztan, Güven Gürkan, “ ‘Ezeli Düşman’ ile Hesaplaşmak: Türk Sağında ‘Moskof’ İmgesi.” In Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri, edited by İ. Özkan Kerestecioğlu and G.G. Öztan, 75–104. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
- Roos, Jr. L., P. Noralou Roos, and G.R. Field, “Students and Politics in Contemporary Turkey.” In Students in Revolt, edited by S.M. Lipset and P.G. Altbach. Boston: Houghton Mifflin Company, 1969.
- Sabelli, Sonia. “ ‘Dubbing di diaspora’: Gender and reggae music in a Babylon.” Social Identities 1, 2011.
- Sakaoğlu, Necdet. Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003.
- Sancar, Serpil. Erkeklik: İmkansız İktidar. İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
- Saran, Nephan. Üniversite Gençliği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
- Sarıoğlu, Sezai. Nar Taneleri. Gayriresmi Portreler. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
- Sinha, Mrinalini. Colonial Masculinity: The “Manly Englishman” and the “Effeminate Bengali” in the Late Nineteenth Century. Manchester: Manchester University Press, 1995.
- Somel, Selçuk Akşin. The Modernizatiın of Public Education in the Ottoman Empire, 1939-1908: Islamization, Autocracy and Discipline. Leiden: Brill, 2001.
- Spencer, Jonathan. “On Not Becoming a ‘Terrorist’: Problems of Memory, Agency, and Community in the Sri Lankan Conflict” in Violence and Subjectivity, edited by V. Das, A. Kleinman, M. Ramphele, and P. Reynolds, 120–140. Berkeley: University of California Press, 2000.
- Spivak, Gayatri Chakravorty. “Can the Subaltern Speak?” in Marxism and the Interpretation of Culture, edited by C, Nelson and L, Grossberg, 271–313. Urbana, Il., University of Illinois Press, 1988.
- Ünüvar, Kerem. “Öğrenci Hareketleri ve Sol.” In Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce. Sol, 811–820. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
- Üstündağ, Nazan. “Pornografik Devlet, Erotik Direniş: Kürt Erkek Bedenlerinin Genel Ekonomisi.” In Erkek Millet, Asker Millet: Türkiye’de Militarizm, Milliyetçilik, Erkek(lik)ler, edited by N.Y. Sünbüloğlu, 513–536. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
- Yazıcıoğlu, Ayşe. 68’ in Kadınları. İstanbul: Doğan Kitap, 2010.
- Zileli, Gün. Yarılma (1954–1972). İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2000.
- Zileli, Gün. Havariler (1972–1983). İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
- Zürcher, Erik Jan. The Unionist factor. The role of the Committee of Union and Progress in the Turkish national movement 1905-
- Başlangıç: 2014
- Yayıncı: Eleştirel Erkeklik İncelemeleri İnisiyatifi