ÖZ Büyük Selçuklu Devleti sarayında meliküşşü‘arâ unvanıyla yarım asrı aşkın bir süre bulunan Emîr Mu‘izzî (öl. 518-521/1124-1127), methiye konulu şiir yazma özelliğiyle esas kimliğini kazanmış Büyük Selçuklu saray şairidir. Büyük Selçuklu Devleti’nin sultanları, emîrleri, vezirleri ve önemli tarihî şahsiyetleri için şiirler söyleyen Mu‘izzî’nin şairlikteki başarısı, eski ve yeni bütün şahsiyetler tarafından kabul görmüştür. Gerek eski edebiyatçılar gerekse son dönem edebiyatçıların eserlerinde Mu‘izzî’nin yer alması, şairliği hususunda özellikli oluşunu göstermektedir. Ayrıca birçok edebiyat tarihçisi tarafından Farsça gazelin öncüleri arasında zikredilen Mu‘izzî, Fars edebiyatında gazel nazım şeklinin temelini atmış şairlerden sayılmaktadır. Mu‘izzî’nin bazı gazellerine bakıldığında ise kendisinden önceki şairlere göre onun yeni mazmunlar üretmede ve gazeli olgunlaştırmada ilk şairlerden olduğunu söylemek mümkündür. Çünkü Mu‘izzî, gazel nazım şekline getirdiği yenilik ve anlayışla, diğer gazel şairlerinden ayrılır. Fars edebiyatının en önde gelen gazel şairlerinden olan Hâfız, Mu‘izzî’nin birçok mazmununu incelemiş ve gazellerinden istifade etmiştir. Bunun yanı sıra Senâ’î-i Gaznevî’nin de gazelde Mu‘izzî’yi takip ettiği, aynı şekilde Enverî, Zahîreddîn-i Fâryâbî ve Attâr-i Nîşâbûrî gibi meşhur gazel söyleyen şairlerin de Mu‘izzî’yi örnek aldığı bilinmektedir. Ancak gazel, Mu‘izzî’nin devrinde bir şekilde kendi bağını tegazzül ile birlikte kasideden ayırmış ve müstakil bir nazım türü olma yolunda ilerlemiştir. Mu‘izzî’nin dönemi de bu bağlamda gazel kalıplarının henüz tomurcuklanmaya başladığı ve olgunluğun ilk evrelerine geçildiği bir dönem olarak düşünülmekteydi. Gazel söylemenin aslının, sevgiliyi övmek olduğu ancak Mu‘izzî’nin bu bahis haricinde tarihî ve hikemî konulara da gazellerinde yer vermesi, gazeli, klasik gazel kurallarına uygun olarak kullanmasının yanı sıra gazel tarzının, Mu‘izzî’nin methiyeci yönü ve üslubuyla bütünleştiğini de göstermektedir. Çünkü Mu‘izzî, esas ününü kasideciliğiyle kazanmıştır. Hâfız gibi en büyük gazel şairinin ve çağdaşı birçok şairin gazelde Mu‘izzî’nin kullandığı teşbih ve betimlemelerden yola çıkarak onun gazelleri ile üslubunu örnek alması, kendi döneminin gazel nazım şeklinde inisiyatif sahibi bir şair olarak önemli bir rol oynadığını açıkça göstermektedir. Dîvânındaki bütün şiirleri incelendiğinde, Mu‘izzî’nin gazelcilik yönünün ve gazeldeki ustalığının, aslında Mu‘izzî’nin methiye söylemedeki başarısından kaynaklandığı yadsınamaz bir gerçektir. Ayrıca Mu‘izzî’nin klasik şiirde kaside ve gazeli birleştiren, tabiri caizse kasideyi gazele ilhak eden bir şair olduğunu da söylememiz mümkündür. Zaten o zamanlar gazel, yenilik arayışlarının da etkisiyle şeklen gazel biçiminde yazılmış, manası geleneksel kasideleri andıran methiyelerden ibaret sayılmıştır. Bunun neticesinde Mu‘izzî de çoğu zaman gazele kasidenin görevini ve özelliklerini yüklemiştir, ancak bu yola başvururken şairliğinden ve şiirinden taviz vermemiştir. Fars edebiyatçıları ve edebiyat tarihçileri de Mu‘izzî’nin, Farsça gazel nazım şeklinin temelini atan ve gelişmesinde en büyük katkısı olan şairlerden biri olduğunu savunmuşlardır. Bu beyanlar doğrultusunda Mu‘izzî’nin, Fars edebiyatının ve özellikle kendi döneminin ilk dönemlerinde meşhur gazel şairleri zümresinden sayıldığı anlaşılmaktadır.

 ABSTRACTMo‘ezzī: Pioneer of Persian Ode in the 11th Century Amīr Mo‘ezzī (518-521/1124-1127), who was on duty with the title as maliku’s-shu‘arā in the Great Seljuk Palace for more than half a century is a poet of the Great Seljuk Empire creating his essential identity with his features of writing praise. His success in poetry, as a poet of the poems for sultans, commanders, viziers and important historical people in the Great Seljuk Empire, was acknowledged by ancient and modern important people. The fact that both predecessor men of letters and descendent ones included Mo‘ezzī in their works shows the specialty of his poetry. Moreover, he was considered as one of the poets establishing basis for the ode in Persian Literature. He was mentioned as one of the pioneers of the ode in Persian by many historians of literature. It can be stated that he was one of the first poets producing and improving new metaphorical statements compared to previous poets considering his some odes. The reason is that his novelty and understanding brought to ode are different than them of other poets. Hāfez, one of the pioneer poets of ode, analyzed many of his odes and utilized from them. In addition, it is known that Sanā’ī-i Gaznavī followed Mo‘ezzī for ode and the famous ode poets such as Anvarī, Zahīraddīn-i Fāryābī and Attār-i Nīsābūrī modelled his odes. However, in the period of Mo‘ezzī, the ode separated its connection from the eulogy with the tegazzul, and proceeded to become an independent form of verse. The period Mo‘ezzī was considered as a period in which ode patterns began to emerge and transferred into the early stages of maturity. As the ode is to praise the beloved and Mo‘ezzī has included historical and narrative subjects in his odes, these show that Mo‘ezzī’s style of ode is integrated with his eulogist aspect and style as well as using it in accordance with the rules of classical odes. Mo‘ezzī gained his fame with his being eulogist. The fact that the greatest poets such as Hāfez and many of his contemporary poets used the comparison and depictions of Mo‘ezzī in their odes makes it clear that he played an important role as a poet of the period with his poetry as a poet. When his poems are analyzed, it is an undeniable fact that Mo‘ezzī’s mastery in his odes results from the success of Mo‘ezzī in praise. In addition, it is also possible to say that Mo‘ezzī was a poet who combined eulogy and ode in classical poetry. At that time, odes were considered as a praise which was written in the form of ode by the effect of the search for innovation, and which resembles eulogy because of its meaning. As a result, Mo‘ezzī often imposed the function and characteristics of the ode but, when doing it, he did not make compromise his poetry and poets. Persian men of letters and literary historians have also argued that Mo‘ezzī was one of the poets who contributed to the form of Persian poetry and made the greatest contribution to its development. In accordance with this statements, it is understood that Mo‘ezzī was considered as famous ode poets in Persian Literature and in the first period of his age.