Gülistan Tercümesi’nin Ses ve Şekil Bilgisinde İkili Kullanımlar ve Bu Kullanımların Bugünkü Oğuz ve Kıpçak Lehçelerindeki Görünümü
Kıpçak Türkçesinin tek edebi eseri durumunda olan GülistanTercümesi, İranlı şair Sadi’nin eserinin Seyf-i Sarâyî tarafından 1Eylül 1391 Cuma günü tamamlanmış serbest çevirisidir. Yazıda,Gülistan Tercümesi’nin ses ve şekil bilgisi özelliklerinde karşımızaçıkan ikili kullanımlar işlenmiştir. İkili kullanımların ses bilgisinde;düzlük-yuvarlaklık uyumunda, /ė/ ~/ e/ seslerinin kullanımında,ünlü değişmelerinde (/-a-/ ~ /-ı-/, /-e/ ~ /-ö-/, /-ü-/ ~ /-e-/, /ü-/ ~/i-/) ünlü kaynaşmasında(ni üçün ~ niçin), ünsüz uyumunda, ünsüzdeğişmelerinde (/b-/ ~ /m-/, /-k-/ ~ /-g-/, /-n/ ~ /-ñ/, /-n/ ~ /-y/, /t-/~ /d-/, /-z-/ ~ /-s-/), benzeşmede (-ln- ~ -ll-), ikizleşmede (iki ~ ikki,iti ~ itti), göçüşmede (kibi/kibin ~ bigi/bigin) ünsüz düşmelerinde (/-g/ ~ /-ø/, /-l-/ ~ /-ø-/, /-n-/ ~ /-ø-/, /-r-/ ~ /-ø-/, /-y/ ~ /-ø/) ve -AgUses grubunda (-AgU ~ -Av), şekil bilgisinde; birinci kişi zamirinintamlayan ekiyle çekiminde (biziñ ~ bizim), iyelik ekli kelimelerinüzerine gelen belirtme durumu ekinde (+n ~ +nI), ayrılma durumuekinde (+DIn ~ +DAn), gelecek zaman ekinde (-GAy ~ -GA ~ -IsAr),şart kipinin teklik II. şahsında (-sAñAn ~ -sAñ), emir kipinin teklikII. şahsında (-gIl ~ -ø), emir kipinin çokluk II. şahsında (-Uñ ~ -ñIz/-ñUz), zarf fiil eklerinde (-(I)p, -(U)p,-(U)bAn), yeterlilik fiilinde (al- ~bil-) ortaya çıktığı görülmüştür.
Binary Uses in Photics and Morphology Gülistan Translation
The only literary work of Kipchak Turkish, Gulistan Translation, is the complete free translation of the work of the Iranian poet Sadi by Seyfii Sarâyî on Friday, September 1, 1391. In the article, the binary uses of the phonetic and morphological features of the Gulistan Translation were studied. In phonetic information of binary uses; it is seen that it occurs in flatness-roundness harmony, in use of /ė/ ~/ e/, in vowel changes (/-a-/ ~ /-ı-/, /-e/ ~ /-ö-/, /-ü-/ ~ /-e-/, /ü-/ ~ /i-/) in apophony(ni üçün ~ niçin), in consonant harmony, in consonant mutations (/b-/ ~ /m-/, /-k-/ ~ /-g-/, /-n/ ~ /-ñ/, /-n/ ~ /-y/, /t-/ ~ /d- /, /-z-/ ~ /-s-/), in assimilation (-ln- ~ -ll-), in gemination (iki ~ ikki, iti ~ itti), in metathesis (kibi/kibin ~ bigi/bigin), in consonant deletion (/-g/ ~ /-ø/, /-l-/ ~ /-ø-/, /-n-/ ~ /-ø-/, /-r-/ ~ /-ø-/, /-y/ ~ /-ø/) and in -AgU sound group (-AgU ~ -Av), in morphology; in conjugation of first person pronoun with genitive affix (biziñ ~ bizim), in accusative case affix on possessive affixed words (+n ~ +nI), separation status affix (+DIn ~ + DAn), in future tense affix (-GAy ~ -GA ~ -IsAr), in second person singular of conditional mode (-sAñAn ~ -sAñ), in second person singular of imperative mode (-gIl ~ -ø), in second person plural of imperative mode (-Uñ ~ -ñIz/-ñUz), in verbal adverb affix (-(I)p, -(U)p, -(U)bAn), in adequacy verb (al- ~ bil-).
___
- Akdoğan, Yaşar (1999). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Büyük
Sözlük C.I-II, İstanbul: Beşir Yayınevi.
- Argunşah, Mustafa ve Gülden Sağol Yüksekkaya, Özcan Tabaklar (2011).
Karahanlıca-Harezmce-Kıpçakça Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
- Atalay, Besim (2006). Divanü Lugati’t-Türk Tercümesi I-IV, Ankara: TDK
Yayınları.
- Baskakov, N. A.(1958). Karakalpaksko-Russkiy Slovar’, Moskva.
- Baskakov, N. A. (1963). Nogaysko-Russkiy Slovar, Moskva.
- Zajaczkowski, S. M. Szapsal (1989). Karaimsko-Russko-Pol’skiy Slovar’,
Moskva.
- Bayniyazov, Ayabekve Janar Bayniyazova (2007). Türkiye Türkçesi-Kazak
Türkçesi Sözlüğü, Ed. Kenan Koç, Almatı.
- Caferoğlu, Ahmet (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dil
Kurumu Yayınları.
- Choi, Han-Woo (1992). Oğuz Grubu Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Fonolojisi,
Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü.
- Çulha, Tülay (2002). Karaylar ve Karayca, Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Çürük, M. Selcen (2011). Mu’înü’l- Mürîd’de Oğuz Türkçesi Unsurları, Atatürk
Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 38. ICANAS (Uluslararası Asya
ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), C. 1,405-419.
- Ercilasun, Ahmet Bican (2006). Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
(2007). Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ
Yayınları.
(2009). “Kazakçaya Ait İlk Fonetik İzler”, Dil
Araştırmaları, 4, 9-15.
- Eker, Süer (1998). Kıpçak Grubu Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Ses Bilgisi,
Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü.
- Erdem Uçar, Filiz Meltem (2016). “Nehcü’l-Ferâdis’te İkili Kullanımlar”,
International Journal of Languages’ Education and Teaching, 4(2),74-101.
- Ganiyev, Fuat ve Rifkat Ahmet’yanov, Halil Açıkgöz (1997). Tatarca-Türkçe
Sözlük, Kazan-Moskova: İnsan Yayınevi.
- Gaydarci, G.A. ve E.K. Koltsa, L.A. Pokrovskaya (1991). Gagauz Türkçesinin
Sözlüğü, Ed. N. A. Baskakov, Çev. İsmail Kaynak ve A. Mecit Doğru,
Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Güllüdağ, Nesrin (1998). Nogay Türkçesi Grameri (Nogaylar-Dil Özellikleri-
Metin-Sözlük),Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Gülsevin, Selma (2013). “Karay Türkçesinin Kendine Has Özellikleri ve
Diğer Türk lehçeleri Arasındaki Yeri”, Karadeniz Araştırmaları, 36,
207-222.
- İnan, Abdülkadir (1953).”XIII-XV. yüzyıllarda Mısır’da Oğuz-Türkmen ve
Kıpçak lehçeleri ve Halis Türkçe”, TDAY-Belleten, 53-71.
- Karamanlıoğlu, A. Fehmi (1989). Gülistan Tercümesi (Kitâb Gülistan bi’t-
Türkî), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Köprülü, M. Fuat (1980). Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
- Öner, Mustafa (2015). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil
Kurumu Yayınları.
- Özşahin, Murat (2011). Başkurt Türkçesi Söz Varlığı,Yayımlanmamış Doktora
Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Pekacar, Çetin (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları.
- Rustemova, Elmaz (2014). Kıpçak Türkçesinden Kırım Tatarcasına Anlam
Değişmeleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman
Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Tavkul, Ufuk (2000). Karaçay Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil
Kurumu Yayınları.
- Tekin, Talat ve Mehmet Ölmez, Emine Ceylan, Zuhal Ölmez, Süer Eker
(1995). Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Simurg Yayınları.
Toparlı, Recep (1992). İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtîn, Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları.
Kurumu Yayınları.
- Toparlı, Recep (1992). İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtîn, Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları.
(2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil
Kurumu Yayınları.
- Toparlı, Recep ve Çögenli, M. Sadi Çögenli, Nevzat H. Yanık (1999). El-
Kavânînü’l-Külliyye li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye, Ankara: Türk Dil
Kurumu Yayınları.
- Ünlü, Suat (2013a). Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim
Yayınları.
(2013b). Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Kitabevi.
- Üşenmez, Emek (2006). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü.
- Yalçın, Süleyman Kaan (2013). Çağdaş Türk Lehçelerinde Ünlüler. Ankara:
Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Yudahin, K. K. (1998). Kırgız SözlüğüC. I-II. (Çev. Abdullah Taymas).
Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Zeynullina, G. D. (1996). Türkçe-Başkurtça Başkurtça-Türkçe Sözlük, Bişkek:
Başkurdistan Kitap Neşriyat.