TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİNDEKİ HAKSIZ ŞARTLAR (TKHK m. 5)
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) m. 5 ve Tüketici Sözleşmelerindeki
Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik (Yönetmelik) tüketici sözleşmelerindeki
haksız şartları düzenlemektedir. Bu düzenlemelerle, aynı zamanda Sözleşmelerdeki
Haksız Şartlara İlişkin AB Yönergesi de iç hukuka aktarılmaktadır. TKHK m. 5 f. 1’de
haksız şartın tanımı yer almaktadır. Buna göre, müzakere konusu yapılmamış bütün
sözleşme koşulları denetime tâbi tutulmakta ve böylece tüketici korunmaktadır. TKHK
m. 5 ve Yönetmelik yürürlük denetimine ilişkin TBK m. 21 gibi bir hüküm öngörmemekle
beraber, söz konusu TBK hükmü TKHK m. 5 ve Yönetmelik açısından icabı
hâlinde tamamlayıcı bir hüküm olarak uygulanma kabiliyetini haizdir. TKHK m. 5 f. 4
c. 2’de tüketici sözleşmelerinde yer alan haksız şartların yorum denetimine ilişkin olarak
belirsizlik ilkesi öngörülmektedir. Tüketici sözleşmelerindeki haksız şartlar açısından
içerik denetimi de mümkündür. TKHK m. 5 f. 1’e göre, tarafların sözleşmeden
doğan haklarında ve yükümlülüklerinde dürüstlük kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici
aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme şartları haksız şarttır. Yönetmeliğin
ekinde yer alan listede sayılan şartlar haksız şart olarak kabul edilir. Keza saydamlık
kuralına aykırı şartlar da haksız şarttır. Böyle bir tespit yapılmasının yaptırımı da TKHK
m. 5 f. 2’ye göre, söz konusu şartın kesin hükümsüzlüğüdür. Hemen ekleyelim ki böyle
bir hükümsüzlük hâlinde sözleşmenin haksız şartlar dışındaki hükümleri geçerliliğini
korur. Ancak, geri kalan sözleşme kesin hükümsüz sayılan hükümler olmadan ayakta
kalabilecek durumda olmalıdır.
___
- Açıkgöz, Osman: Tüketicinin Korunması Çerçevesinde Mobil Haberleşme Abonelik
Sözleşmesinde Genel İşlem Koşulları, 1. Bası, İstanbul 2013
Akçaal, Mehmet: Borçlar Kanununun Genel İşlem Koşullarına Dair Hükümleri Hakkında
Bir İnceleme, http://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/dergi/18_1_2.pdf (03.08.2016)
Antalya, Gökhan: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt 1, 1. Bası, İstanbul 2012
Anwalt Kommentar: Schuldrecht, Bonn 2002 (AnwKomm/İşleyen)
Aslan, İ. Yılmaz: 6502 Sayılı Kanununa Göre Tüketici Hukuku, 4. Bası, Bursa 2014
Atamer, Yeşim M.: Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlandırılması Sorunu Çerçevesinde
Genel İşlem Şartlarının Denetlenmesi, İstanbul 1999
Atamer, Yeşim M.: Genel İşlem Şartlarının Denetiminde Yeni Açılımlar, Prof. Dr. Necip
Kocayusufpaşaoğlu’na Armağan, Ankara 2004, 291 (Armağan)
Atamer, Yeşim M.: Yeni Türk Borçlar Kanunu Hükümleri Uyarınca Genel İşlem Koşullarının
Denetlenmesi - TKHK M. 6 ve TTK M. 55, F. 1, (f) ile Karşılaştırmalı Olarak,
Türk Hukukunda Genel İşlem Şartları Sempozyumu, Ankara 2012, 9 (Sempozyum)
Atamer, Yeşim M.: 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Çerçevesinde
Fiyat Denetimi, Yeni Tüketici Hukuku Konferansı, Derleyen Murat İnceoğlu, 1.
Bası, İstanbul 2015 Denetimi (Fiyat Denetimi)
Atamer, Yeşim M./Baş, Ece: Avrupa Birliği Hukuku İle Karşılaştırmalı Olarak 6502
Sayılı Yeni Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Uyarınca Satım Sözleşmesinde
Ayıptan Doğan Sorumluluk, İBD, Cilt 88, 2014, Özel Sayı 1, 19
Aydın, Ramazan: Die Berücksichtigung des Verbraucherschutzes bei Allgemeinen
Geschäftsbedingungen im deutschen und türkischen Recht, Eine
rechtsvergleichende Untersuchung, Hamburg 2007, Schriftenreihe der
Forschungsstelle des Türkischen Rechts der Universität Augsburg, Bd. 1
Aydın, Ramazan: Aşırı Yararlanma (TBK m. 28), Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Dergisi, Cilt VIII, Sayı 1, Kayseri 2013, 87 (Aşırı Yararlanma)
Aydoğdu, Murat: Tüketici Hukuku Dersleri, Ankara 2015
Aydoğdu, Murat: Türk Borçlar Hukuku’nda Genel İşlem Koşullarının ve Tüketici Hukuku’nda
Haksız Şartların Denetimi, Ankara 2014 (Genel İşlem Koşulları)
Aydoğdu, Murat: Tüketici Kılavuzu – Hukuk Rehberi, 1. Bası, İstanbul 2014 (Tüketici
Kılavuzu)
Baş, Ece: 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda Genel İşlem Koşulu Kavramı ve İçerik
Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar (TKHK m. 5) 121
Beck'scher Online-Kommentar Arbeitsrecht, Rolfs/ Giesen/ Kreikebohm/ Udsching
Stand: 15.03.2016 (Beck-Online die Datenbank), (BeckOK ArbR/ İşleyen)
Beck'scher Online-Kommentar BGB, Bamberger/Roth, Stand: 01.05.2016, (BeckOK
BGB/ İşleyen)
Bucher, Eugen: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil Ohne
Deliktsrecht, 2. Auflage, Zürich 1988
Çınar, Ömer: Tüketici Hukukunda Haksız Şartlar, İstanbul 2009
Damm, Reinhard: Europäisches Verbrauchervertragsrecht und AGB-Recht, JZ 1994, 161
Ehle Bernd/Brunschweile, Andre: Schweizer AGB-Recht im Umbruch, RIW 2012, 262
Eren, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 14. Bası, Ankara 2012
Erman, Walter: Handkommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, 11. Aufl.,
Münster/Köln 2004 (Erman/İşleyen)
Fervers, Matthias: Anmerkung, EuZW 2014, 510
Frey, Kaspar: Wie ändert sich das AGB-Gesetz?, ZIP 1993, 572
Gauch, Peter: Die Übervorteilung - Bemerkungen zu Art. 21 OR, recht 1989, 91
Gierke, Otto v.: Die soziale Aufgabe des Privatrechts, unveränderte 2. Aufl., Frankfurt
a.M. 1948
Graf von Westphalen/ Thüsing: Vertragsrecht und AGB-Klauselwerke, 37. EL 2016
(Beck-Online die Datenbank) (AGB-Klauselwerke/İşleyen Auslegung)
Grunsky, Wolfgang: Allgemeine Geschäftsbedingungen und Wettbewerbswirtschaft,
BB 1971, 1113
Grunsky, Wolfgang: Erwiderung auf Löwe, Walter, Verstärkter Schutz für Kunden vor
unbilligen Allgemeinen Geschäftsbedingungen durch Wettbewerb?, BB 1972, 189
Gümüş, Mustafa Alper: 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Şerhi, Cilt
1, İstanbul 2014
HK-BGB, Schulze u.a., Bürgerliches Gesetzbuch, 8. Auflage 2014 (Beck-Online die
Datenbank) (HK-BGB/İşleyen)
Hart, Dieter: Allgemeine Geschäftsbedingungen und Justizsystem, Kronberg/Ts. 1975
Hatemi, Hüseyin/Gökyayla, Emre: Borçlar Hukuku Genel Bölüm, İstanbul 2011
Havutçu, Ayşe: Açık İçerik Denetimi Yoluyla Tüketicinin Genel İşlem Şartlarına Karşı
Korunması, İzmir 2003
Havutçu, Ayşe: 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun Genel İşlem Şartlarına İlişkin
Hükümlerinin Değerlendirilmesi, İzmir Barosu Dergisi, Sayı 2, Nisan 2011, 29
(İzBD 2011/2)
Heinrichs, Helmut: Die EG-Richtlinie über missbräuchliche Klauseln in
Verbraucherverträgen, NJW 1993, 1817
122 Yrd. Doç. Dr. Ramazan AYDIN ERÜHFD, C. XI, S. 1, (2016)
v. Hippel, Eike: Verbraucherschutz, 3. Aufl., Tübingen 1986
Hommelhoff, Peter/ Wiedenmann, Kai-Udo: Allgemeine Geschäftsbedingungen
gegenüber Kaufleuten und unausgehandelte Klauseln in Verbraucherverträgen, ZIP
1993, 562
Honsell, Thomas: Zweifel bei der Auslegung Allgemeiner Geschäftsbedingungen gehen
zu Lasten des Verwenders, JA 1985, 260
Kapnopoulou, Elissavet N.: Das Recht der missbräuchlichen Klauseln in der
Europäischen Union, Tübingen 1997
Kılıçoğlu, Ahmet M.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 14. Bası, Ankara 2011
Kocayusufpaşaoğlu, Necip: Kocayusufpaşaoğlu/Hatemi/Serozan/Arpacı, Borçlar Hukuku
Genel Bölün, Cilt 1, Borçlar Hukukuna Giriş, Hukukî İşlem, Sözleşme, 5. Bası,
İstanbul 2010
Köndgen, Johannes: Grund und Grenzen des Transparenzgebots im AGB-Recht, NJW
1989, 943
Locher, Horst: Das Recht der Allgemeinen Geschäftsbedingungen, 3. Aufl., München
1997
Münchener Kommentar zum BGB, Bd. 2,7. Auflage 2016 (Beck-Online die Datenbank)
(MüKoBGB/İşleyen)
Oğuzman, M. Kemal/Öz, M. Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt 1, 9. Bası,
İstanbul 2011
Ozanoğlu, Hasan Seçkin: Tüketici Sözleşmeleri Kavramı (Tüketicinin Korunması Hakkında
Kanun’un Maddi Anlamda Uygulama Alanı), AÜHFD 2001, Cilt 50, Sayı l,
55
Öz, Turgut: Tüketici Hukuku Bakımından Genel İşlem Şartları,
http://www.iku.edu.tr/TR/userfiles/huk/98.pdf (03.08.2016)
Palandt, Otto: Bürgerliches Gesetzbuch, 63. Aufl., München 2004 (Palandt/İşleyen)
Pfeiffer, Thomas: Europäisch-autonome Auslegung der Klauselrichtlinie am Beispiel
der Hauptleistungsklauseln, NJW 2014, 3069
Raiser, Ludwig: Das Recht der Allgemeinen Geschäftsbedingungen, 1935
(unveränderter Neudruck, Bad Homburg 1961)
Raiser, Ludwig: Vertragsfreiheit heute, JZ 1958, 1
Roth, Herbert: Geltungserhaltende Reduktion im Privatrecht, JZ 1989, 411
Roth, Herbert: Funktion und Anwendungsbereich der Unklarheitenregel des § 5
AGBGesetz, Teil 1, WM 1991, 2085
Roth, Herbert: Funktion und Anwendungsbereich der Unklarheitenregel des § 5
AGBGesetz, Teil 2, WM 1991, 2125
Sambuc, Thomas: Unklarheitenregel und enge Auslegung von AGB, NJW 1981, 313
Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar (TKHK m. 5) 123
Schmidt-Salzer, Joachim: Allgemeine Geschäftsbedingungen, 2. Aufl., München 1977
Spindler/Schuster: Recht der elektronischen Medien, Dritter Teil. Bürgerliches
Gesetzbuch (BGB), 3. Auflage 2015 (Beck-Online die Datenbank)
(Spindler/Schuster/İşleyen)
Stoffels, Markus: AGB-Recht, München 2003
Stöckli: Der neue Art. 8 UWG - offene Inhaltskontrolle, aber nicht für alle, BR 1/2011,
184
Şeker, Muzaffer: Yazılmamış Sayılma, 1. Bası, İstanbul 2015
Tan, Turgut: Anayasal Ekonomik Düzen, http://www.anayasa.gov.tr/files/
pdf/anayasa_yargisi/anyarg7/tan.pdf (31.05.2016)
Tekinay, Selahattin Sulhi/Akman, Sermet/ Burcuoğlu, Haluk/Altop, Atilla: Borçlar Hukuku
Genel Hükümler, 7. Bası, İstanbul 1993
Thouvenin, Florent: Art. 8 UWG: Zur Strukturierung eines strukturlosen Tatbestandes,
in: Jusletter 29. Oktober 2012
Topuz, Murat: 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Çerçevesinde Genel İşlem Koşullarında
Kapsam (Yürürlük) Denetimi, Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan, İstanbul
2013, 1138
Uffmann, Katharina: Vertragsgerechtigkeit als Leitbild der Inhaltskontrolle, NJW 2012,
2225
Ulmer, Peter: Teilunwirksamkeit von teilweise unangemessenen AGB-Klauseln? Zum
Verhältnis von geltungserhaltender Reduktion und ergänzender Vertragsauslegung,
NJW 1981, 2025
Ulmer, Peter: Zur Anpassung des AGB-Gesetzes an die EG-Richtlinie über
missbräuchliche Klauseln in Verbraucherverträgen, EuZW 1993, 337
Ulusan, M. İlhan: Genel İşlem Şartlarında ve Özellikle Tüketicinin Korunması Hakkında
Kanunda Haksız Şartlara İlişkin İçerik Denetimi,
http://www.iku.edu.tr/TR/userfiles/huk/71.pdf (03.08.2016)
Wendehorst, Christiane: Das neue Gesetz zur Umsetzung der
Verbraucherrechterichtlinie, NJW2014, 577
Wendenburg, Albrecht: Anmerkung, EuZW 2012, 758
Werner, Olaf: Die Aufnahmepflicht privatrechtlicher Vereine und Verbände, Zugleich
ein Beitrag zum Spannungsverhältnis zwischen privater Macht und
Privatautonomie, Habilitationsschrift, Göttingen 1981
Wolf, Manfred/Horn, Norbert/Lindacher, Walter F: AGB-Gesetz, Kommentar, 4.Aufl.,
München 1999
Yelmen, Adem: Türk Borçlar Kanunu’na Göre Genel İşlem Şartları, Ankara 2014