2000’ler Türk Sineması’nda Aidiyetsiz Kent İstanbul

2000’ler Türk Sineması’nda İstanbul’un ne söylediği ve nasıl gösterildiği üzerinden hareket eden bu çalışmada, sinema ve kent meselesine bakarken kavramsal ve tarihsel bir kategorizasyona başvurulmuştur. İncelenecek filmler belirlenirken 2000’ler Türk Sineması’nda “sanat” sinemasına bakılmış, “popüler” film örnekleri dışarıda bırakılmıştır. Bu bağlamda, sermayenin kentleşmesi dönemi içerisinde yer alan ve araştırmanın ampirik kısmını oluşturan ve aidiyetsiz mekân başlığı altında C Blok (Zeki Demirkubuz, 1994), Tabutta Rövaşata (Derviş Zaim, 1996), Güneşe Yolculuk (Yeşim Ustaoğlu, 1999), Uzak (Nuri Bilge Ceylan, 2002), Hayat Var (Reha Erdem, 2006), Meleğin Düşüşü (Semih Kaplanoğlu, 2007) ve Çoğunluk (Seren Yüce, 2010) filmleri aidiyetsiz mekân başlığı altında incelenmiştir. Bu inceleme yapılırken film çözümlemesinde tarihsel eleştiriden, sinematografik anlamda ise “kare kare çözümleme” tekniğinden faydalanılmıştır. Filmlerde aidiyetsiz mekânlarıyla İstanbul, yaşamanın ve yerleşmenin mümkün olmadığı, tehdit eden kent halindedir. Aidiyetini mekânla ve bunun bir adım ilerisi olan kentle kuramayan 2000’ler Türk Sineması’nın karakterleri İstanbul’da huzursuzluk içerisinde yaşarlar. Karakterler mekân olarak bedenleriyle de bir aidiyet ilişkisi kuramazlar. Aidiyet duygusunun mekânı beden; filmlerde kıstırılmışlık, taciz, işkence gibi edimlerle de aidiyetsiz bir mekâna dönüşür.

Anahtar Kelimeler:

İstanbul, Kent, Kentleşme, Sinema, Aidiyetsiz Mekânlar

Istanbul as the City of Irrelevant in Turkish Cinema of the 2000s

In this work, which develops with reference to how the city is visualized/showed in 2000’s cinema, conceptual and historical categorization is applied in examining cinema and city subject. When determining the movies to be analyzed, “art” movies in 2000’s are preferred, “popular” movies are excluded. Within this context, movies in the ‘Urbanization of Capital’ period are examined under the subject of irrelevant space, which consist the empirical part of this study are included, namely as C Blok (Zeki Demirkubuz, 1994), Tabutta Rövaşata (Derviş Zaim, 1996), Güneşe Yolculuk (Yeşim Ustaoğlu, 1999), Uzak (Nuri Bilge Ceylan, 2002), Hayat Var (Reha Erdem, 2006), Meleğin Düşüşü (Semih Kaplanoğlu, 2007), and Çoğunluk (Seren Yüce, 2010). For the analysis of the movies, “historical criticism” is adopted as a critical approach and “frame analysis method” is used in the cinematographic sense in this study. In the movies, Istanbul poses as a threatening city, since it is not quite possible to live and settle down in this irrelevant space. The characters of the movies in 2000’s cinema, who could not be able to have a sense of belonging with the space and the city, live in Istanbul with unrest. The characters could not be able to establish a sense of belonging with their bodies, as well. The body, as a space of sense of belonging, turns into an irrelevant space with such acts as imprisonment, harassment and torture in the movies.

Keywords:

Istanbul, City, Urbanization, Cinema, İrrelevant Spaces,

PDF

___

Ahıska, M. (2012). Bir Kapıdan Gireceksin Türkiye Sineması Üzerine Denemeler. U.T. Arslan (Der.). İktidar ve Taşlaşma Çoğunluk Filminin Düşündürdükleri (s. 219- 231). İstanbul: Metis Yayınları.
Akpınar, İ. Y. (2010). Osmanlı Başkentinden Küreselleşen İstanbul’a: Mimarlık ve Kent, 1910-2010. İ. Yada Akpınar (Der.). Sunuş (s. 7-19). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
Altınsay, İ. (1996). Sinemanın Orta Yeri İstanbul’du. İstanbul, 18: 73- 75.
Asiliskender, B. (2004). Kimlik, Mekân ve Yer Deneyimi. Kültür ve İletişim, 7(2): 73-94.
Bachelard, G.(1996). Mekanın Poetikası (A. Derman, Çev.). İstanbul: Kesit Yayıncılık.
Balcı, Ş. (2016). Türk Sinemasında Kent ve Kentleşme Bağlamında İstanbul. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
Balcı, Ş. (2018). 2000’ler Türk Sinemasında Kentsel Dönüşüm. Sinecine, 9(2), 71-109.
Bartu Candan A. ve Kolluoğlu, B. (2010). Küreselleşen İstanbul’da Ekonomi. Ç. Keyder (Der.). 2000’ler İstanbul’unda Mekân Siyaseti (s. 53-60). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
Bartu Candan, A. ve Kolluoğlu, B. (2008). Emerging Spaces of Neoliberalism: A Gated Town and a Public Housing Project in İstanbul. New Perspectives on Turkey, 39, 5-46.
Benjamin, W. (2002). Pasajlar (A. Cemal, Çev.). İstanbul: YKY.
Bora, T. (1997). Türk Sağının İstanbul Rüyaları: Global Şehir, Fatih’in İstanbul’u ve “Yeniden Fetih”, Mediterraneans, 10, 149-157.
Civan, C. (2011). Yönetmen Sineması Derviş Zaim. A. Pay (Der.). Tabutta Rövaşata: Vicdanı Yaralamak (s. 9-22). İstanbul: Küre.
Corrigan, T. (2008). Film Eleştirisi El Kitabı (A. Gürata, Çev.). Ankara: Dipnot.
Croucher, S. L. (2004). Globalization and Belonging: The Politics of Identity in Changing World. Rowman & Littlefield.
Çavuşoğlu, E. (2014). Türkiye Kentleşmesinin Toplumsal Arkeolojisi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Çiçekoğlu, F. (2015). Şehrin İtirazı Gezi Direnişi Öncesi İstanbul Filmlerinde İsyan Eşiği. İstanbul: Metis Yayınları.
Daldal, A. (2003). Gerçekçi Olmayan Geleceğin İzinde: Kracauer, “Basit Anlatı” ve Nuri Bilge Ceylan Sineması. Doğu Batı, 25, 255- 273.
Dayan, D. (2011). Filmde Yöntem ve Eleştiri. (E. Yılmaz, Çev.) E. Yılmaz (Der.). Klasik Sinemanın Tutor Kodu (s. 79-93). Ankara: De ki Basım Yayım.
Göktürk, D., Soysal, L., Türeli, İ.(2011). İstanbul Nereye? Küresel Kent, Kültür, Avrupa. D. Göktürk, L. Soysal ve İ. Türeli (Der.). İstanbul Nereye? Avrupa’nın Kültür Başkenti Olmak (s. 15-43). İstanbul: Metis Yayınları.
Güvenç, M. (2009). Eski İstanbullular, Yeni İstanbullular. Güvenç, M. (Der.). Sunuş (s. 7-11). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
Güvenç, M. ve Işık, O. (1996). İstanbul’u Okumak: Statü- Konut Mülkiyeti Farklılaşmasına İlişkin Bir Çözümleme Denemesi. Toplum ve Bilim, 71, 6- 59.
Işık, O. (1994). Değişen Toplum/Mekân Kavrayışları: Mekânın Politikleşmesi, Politikanın Mekânsallaşması. Toplum ve Bilim, 64, 7-36.
Işık, O. ve Pınarcıoğlu, M.M. (2013). Nöbetleşe Yoksulluk Gecekondulaşma ve Kent Yoksulları: Sultanbeyli Örneği. İstanbul: İletişim Yayınları.
Karakaşlı, A. (2012). Çoğunluk Olarak Az. U.T. Arslan (Der.), Bir Kapıdan Gireceksin Türkiye Sineması Üzerine Denemeler (s. 133-141). İstanbul: Metis Yayınları.
Keyder, Ç. (2001). Dünya Kenti Ulus Devlete Karşı. İstanbul, 36, sayfa numarası yok.
Keyder, Ç. (2013). İstanbul Küresel ile Yerel Arasında. (S. Savran, Çev.) Ç. Keyder (Der.). Arka Plan (s. 9-40). İstanbul: Metis Yayınları.
Keyder, Ç. (2014). Yeni İstanbul Çalışmaları, Sınırlar, Mücadeleler, Açılımlar. A. B. Candan ve C. Özbay (Der.). Sunuş, İstanbul Dönüşüm Coğrafyası (s. 127-132). İstanbul: Metis Yayınları.
Öncü, A. (2007). Mekân, Kültür, İktidar Küreselleşen Kentlerde Yeni Kimlikler. A. Öncü ve P. Weyland (Der.). “İdealinizdeki ev” Mitolojisi Kültürel Sınırları Aşarak İstanbul’a Ulaştı (s. 85-103). İstanbul: İletişim Yayınları.
Özbay, F. (2015). Dünden Bugüne Aile, Kent ve Nüfus. İstanbul: İletişim Yayınları.
Özel, E. (2010). Yönetmen Sineması Semih Kaplanoğlu. A.Pay (Der.). Yitirilen Masumiyet: Meleğin Düşüşü (s. 23-36). İstanbul: Küre.
Özgüç, A. (2003). Türk Film Yönetmenler Sözlüğü. İstanbul: Agora.
Özön, N. (2010). Türk Sineması Tarihi 1896-1960. İstanbul: Doruk.
Öztürk, S.R. (2006). Kader: Zeki Demirkubuz Sineması. S.Ruken Öztürk (Der.). Zeki Demirkubuz Sineması (s. 53-73). Ankara: Dost.
Öztürk, Z. (2003). Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler. D. Bayraktar (Der.). 1923-1950 Yılları Arasında Türk Sineması ve İstanbul (s.59-67). İstanbul: Bağlam.
Rothman, W. (2011). Filmde Yöntem ve Eleştiri. (E. Yılmaz, Çev.) E. Yılmaz (Der.). Dikiş Sistemine Karşı (s. 95-103). Ankara: De ki Basım Yayım.
Ryan, M. ve Lenos M. (2014). Film Çözümlemesine Giriş Anlatı Sinemasında Teknik ve Anlam (E. S. Onat, Çev.). Ankara: De Ki.
Soysal, L. (2011). İstanbul Nereye? Küresel Kent, Kültür, Avrupa. (E.Ayhan, Çev.) D. Göktürk, L. Soysal, İ. Türeli (Der.). Kentin Geleceği/Gelecekleri; Yeni Yüzyıla Uyumlu İstanbul (s. 380-400). İstanbul: Metis Yayınları.
Sönmez, M.(1996). İstanbul’un İki Yüzü. Ankara: Arkadaş.
Sönmez, M. (2001). 10 Boyutuyla 2000 İstanbul’u. İstanbul, 36, Sayfa numarası yok.
Suner, A. (2006). Hayalet Ev Yeni Türk Sinemasında Aidiyet, Kimlik ve Bellek. İstanbul: Metis Yayınları.
Süalp, Z. T. A. (2010). Derviş Zaim Sineması Toplumsalın Eleştirisinden Geleneğin Estetiğine Yolculuk. A.Doğan Topçu (Der.). Geniş Zamanlı Tarihin Şiiri (s. 20- 25). Ankara: De Ki.
Şengül, H. T. (2012). 1920’den Günümüze Türkiye‘de Toplumsal Yapı ve Değişim. F. Alpkaya ve B. Duru (Der.). Türkiye’nin Kentleşme Deneyiminin Dönemlenmesi (s. 407-453). Ankara: Phoenix.
Şentürk, Y. (2009). Özneler, Durumlar ve Mekânlar. İ.E. Işık ve Y. Şentürk (Der.). Küreselleşmeye İstanbul’dan Bakmak: Küresel Reçetelerin Gölgesinde “Küçük Manhattan’ın” Yükselişi (s. 24-63). İstanbul: Bağlam.
Tekeli, İ. (1988). Kentleşmeye Kapital Birikim Süreçleri Açısından Bakmanın Sağladığı Açıklama Olanakları. Defter, 5, 130- 132.
Tekeli, İ. (2009). Eski İstanbullular, Yeni İstanbullar. M. Güvenç (Der.). Modernleşme Sürecinde İstanbul’un Nüfus Dinamikleri Nasıl Değerlendirilmeli? (s. 11-34). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
Türeli, İ. (2011). İstanbul Nereye? Küresel Kent, Kültür, Avrupa. D. Göktürk, L. Soysal ve İ. Türeli. (Der.). Göçmelerin Gözüyle İstanbul (s. 191-215). İstanbul: Metis Yayınları.
Ünlü-Yücesoy, E. ve Güvenç, M. (2010). Küreselleşen İstanbul’da Ekonomi. Keyder, Ç. (Der.). İstanbul’un Yeni Zamanları: 1990 Sonrası İktisadi ve Sosyal Yapıda Değişme (s. 12-19). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
Yıldız, P. (2008). Yeşim Ustaoğlu Sinemasında Kimlik. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Yücel, F. (2006). Demirkubuz’un İstanbul’u: İsim, Şehir, İnsan. İstanbul, 56, 128-130.
Yücel, F.(2012). Bir Kapıdan Gireceksin Türkiye Sineması Üzerine Denemeler. U.T. Arslan (Der.). Bir Kapıdan Gireceksin Hayat Var (s. 85-95). İstanbul: Metis Yayınları.
Çoğunluk Mertkan’ın gözyaşlarını görmüyor, Erişim tarihi: 5 Nisan 2014. http://www. kafaayari.com/?p=1441
Nuri Bilge Ceylan ile kişisel yolculuklar, Erişim tarihi: 10 Mayıs 2015. http://www. nbcfilm.com/uzak/press_21interview.php
Ödüle yakın eden uzak, Erişim tarihi: 10 Mayıs 2015. http://www.nbcfilm.com/uzak/ press_hurriyethizlan.php