YAŞAM KALİTESİ YAKLAŞIMLARININ ÇEVRE, KENT VE PLANLAMA EKSENİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaşam kalitesi, günümüzde tüm toplumların ulaşmak istediği evrensel bir hedef haline gelmiştir. Çok boyutlu ve multidisipliner bir kavram olarak, birden çok disiplinin ortak tartışma konusu haline gelmesi nedeniyle, farklı tanım ve göstergeler ile ele alınarak değerlendirilmektedir. Bununla birlikte araştırmacılar, yaşam kalitesinin iki boyutu olduğu konusunda ortak fikir birliğindedir. Bunlardan ilki, bireyin yaşadığı hayattan duyduğu tatmin ve memnuniyet düzeyini belirleyen öznel göstergeler; ikincisi ise bireyin öznel algısını şekillendiren nesnel göstergelerdir. Zaman içerisinde yaşanan toplumsal ve sosyal değişimler ile, tartışma konusu olduğu disiplinin değerlendirme sistemine göre, yaşam kalitesi, yaşamın farklı boyutlarıyla değerlendirilmektedir. Kent planlama alanında da farklı biçimlerde kavramsallaştırılan yaşam kalitesi, çevre ve kent kalitesinin etkileşimine odaklanarak daha özel bir alan olan ‘kentsel yaşam kalitesi’ kavramını ortaya çıkarmaktadır. Ülkemizde yaşanan hızlı kentleşme ve göç oranlarının artması ile buna bağlı olarak yaşanan kentleşme, kentlileşme ve uyum problemleri, kentsel hizmetlerin yetersiz kalması, nüfus grupları arasında yaşanan sosyo-ekonomik ve kültürel yapıda yaşanan farklılaşmalar gibi sorunlar, kentsel yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemeye başlamıştır. Bu nedenle, ülkemiz kentlerinde yaşanan hem mekânsal hem de toplumsal iyileşmenin gerekliliği karşısında, yaşam kalitesi, sorunların tespit edilmesi için bir yöntem ve ulaşılmak istenen bir hedef olmaktadır. Aynı zamanda, mekânsal bir müdahale biçimi olan kentsel dönüşüm uygulamaları ile ilişkilenmektedir. Bu çalışmada, yaşam kalitesinin farklı disiplinlerde yeraldığı biçimi ile ölçümünde kullanılan göstergeler üzerinde durulmakta ve kent planlama disiplini içindeki ele alış şekilleri ile bağlantı kurulmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Yaşam kalitesi, Yaşam kalitesi göstergelerİ, Yaşam kalitesi yaklaşımları, Türkiye’de kentsel yaşam kalitesi

EVALUATING THE QUALITY OF LIFE APPROACHES OVER ENVIRONMENT, CITY, AND PLANNING

Quality of life has become a universal goal that all societies aim for. It has been a multidimensional concept evaluated through different definitions and indicators, as it has become a common discussion topic for a variety of disciplines. However, researchers agree that quality of life has two dimensions: subjective and objective. Subjective indicators determine an individual’s level of satisfaction and pleasure of their life, while objective indicators shape the subjective evaluations of an individual. Social changes over time have caused the concept of the quality of life to be evaluated over different dimensions in relevant and associated disciplines. Being conceptualized in different ways in the field of urban planning, quality of life focuses on the interaction of environment and urban quality, and leads to the emergence of a rather specific area: the ‘urban quality of life’. Problems such as rapid urbanization, increase in migration rates, adaptation problems, inadequate urban services, and differences in socio-economic and cultural structure among population groups have affected the quality of urban life negatively. For this reason, the quality of life becomes a method of identifying problems and a goal to be achieved in order to improve spatial and social quality in cities nationwide. It also associates with urban transformation practices as a form of spatial intervention. In this study, the way in which the quality of life is handled in different disciplines and the indicators used in the measurement are discussed by establishing a connection to understand how the concept is tackled in the discipline of urban planning.

Keywords:

Quality of life, Quality of life indicators, Quality of life approaches, Urban quality of life in Turkey,

PDF

___

Aydıner Boylu, A. ve Paçacıoğlu, B. (2016). Yaşam kalitesi ve göstergeleri. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 8, 137-150.
Bıçkı, D. (2005). Kent(te) yoksulluk ayrışma ve yaşam kalitesi. Bursa: Dora Yayıncılık.
Campell, A., Converse, P.E. ve Rodgers, W.L. (1976). The quality of American life: Perceptions, evaluations, and satisfactions. New York: Russell Sage Foundation
Constanza, R. (2007). Quality of life: an approach integrating opportunities, human needs, and subjective well- being. Ecological Economics, 61 (1), 267-276.
Çoban, M. (2018). Türkiye’de gecekondularda yaşam kalitesi (Hatay örneği) (Yüksek Lisans Tezi). Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin. Web adresinden 16 Ağustos 2021 tarihinde erişildi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
DPT (1963). Birinci beş yıllık kalkınma raporu. Devlet Planlama Teşkilatı web adresinden 11.09.2021 tarihinde erişildi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Kalkinma_Plani_Birinci_Bes_Yillik_1963-1967.pdf
DPT (1968). İkinci beş yıllık kalkınma raporu. Devlet Planlama Teşkilatı web adresinden 11.09.2021 tarihinde erişildi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Ikinci_Bes_Kalkinma_Plani-1968-1972.pdf
DPT (1973). Üçüncü beş yıllık kalkınma raporu. Devlet Planlama Teşkilatı web adresinden 11.09.2021 tarihinde erişildi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Yeni-Strateji-ve-Kalkinma-Plani_Ucuncu-Bes-Yil_1973_1977.pdf
DPT (1979). Dördüncü beş yıllık kalkınma raporu. Devlet Planlama Teşkilatı web adresinden 11.09.2021 tarihinde erişildi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Dorduncu-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani_1979_1983.pdf
DPT (1985). Beşinci beş yıllık kalkınma raporu. Devlet Planlama Teşkilatı web adresinden 11.09.2021 tarihinde erişildi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Besinci-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani-1985-1989.pdf
DPT (1990). Altıncı beş yıllık kalkınma raporu. Devlet Planlama Teşkilatı web adresinden 11.09.2021 tarihinde erişildi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Altinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1990-1994.pdf
DPT (1995). Yedinci beş yıllık kalkınma raporu. Devlet Planlama Teşkilatı web adresinden 11.09.2021 tarihinde erişildi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Yedinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1996-2000.pdf
DPT (2000). Sekizinci beş yıllık kalkınma raporu. Devlet Planlama Teşkilatı web adresinden 11.09.2021 tarihinde erişildi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Sekizinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-2001-2005.pdf
DPT (2006). Dokuzuncu beş yıllık kalkınma raporu. Devlet Planlama Teşkilatı web adresinden 11.09.2021 tarihinde erişildi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007-2013.pdf
DPT (2013). Onuncu beş yıllık kalkınma raporu. Devlet Planlama Teşkilatı web adresinden 11.09.2021 tarihinde erişildi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/12/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf
Dülger Türkoğlu, H., Bölen, F., Baran, P.K. ve Marans, R.W. (2008). İstanbul’da yaşam kalitesinin ölçülmesi. İTÜ Dergisi/A Mimarlık, Planlama, Tasarım, 7 (2), 103-113.
Edisan, Z. ve Kadıoğlu, F. (2013). Yaşam kalitesi kavramının antik dönemdeki öncüleri. Lokman Hekim Journal, 3 (3), 1-4.
Erdoğan, E. (2016). Urban Aesthetics; Visual Quality Evaluation of “Konya Türbeönü” the Historical Urban Square. Open House International, 41 (1), 43-50.
Erzen, J. (2006). Çevre estetiği. Ankara: ODTÜ Yayıncılık
Erzen, J. (2010). Kent estetiği. Dosya 23 TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, 2.
Geray, C. (1998). Kentsel yaşam kalitesi ve belediyeler. Türk İdare Dergisi, (421), 323-345.
Gür, M. (2014). Kentsel dönüşüm uygulamasında yaşam kalitesi araştırması ve kavramsal bir model önerisi: Bursa Doğanbey örneği (Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa. Web adresinden 14 Ekim 2020 tarihinde erişildi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
Güzeldağ, F. (2019). Kentsel dönüşüm projelerinin yaşam kalitesi bağlamında değerlendirilmesi: Bursa Soğanlı projesi (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Web adresinden 14 Ekim 2020 tarihinde erişildi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
Kalkınma Bakanlığı. (2018). Kentsel yaşam kalitesi özel ihtisas komisyonu raporu. Web adresinden 20.08.2021 tarihinde erişildi: https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2020/04/KentselYasamKalitesiOzelIhtisasKomisyonuRaporu.pdf
Marans, R. (2007). Kentsel yaşam kalitesinin ölçülmesi. (H. Türkoğlu, Çev.). Mimarlık Dergisi, (335). Web adresinden 03 Haziran 2021 tarihinde erişildi: http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=53&RecID=1326
Maslow, A. (1970). Motivation and personality. New York: Longman.
Massam, B. H. (2002). Quality of life: Public planning and private living. Progress in Planning, (58), 141-227.
Okumuş, D. E. (2014). Kentsel dönüşümde sosyal donatı alanlarının değişimi ve kentsel yaşam kalitesine etkisi: Ataşehir Barbaros mahallesi örneği (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Web adresinden 09 Aralık 2021 tarihinde erişildi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
Ören Ersin, G. (2012). Kentsel yaşam kalitesi göstergeleri: Büyükçekmece örneğinde irdelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Web adresinden 14 Ekim 2020 tarihinde erişildi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
Pacione, M. (2003). Urban environmental quality and human wellbeing-a social geographical perspective. Landscape and Urban Planning, 65 (1-2), 19-30.
Rahman, T., Mittelhammer, R. ve Wandschneider, P.R. (2005). Measuring the quality of life across countries: A sensitivy analysis of well-being ındices. WIDER International conference on Inequality, Poverty and Human Well-Being.
Shafer, C.S., Lee, B.K. ve Turner, S. (2000). A tale of three greenway trails: User perceptions related to quality of life. Landscape and Urban Planning, 49, 163-178.
Sirgy, M.J. (2011). Theoretical perspectives guiding QOL indicator projects. Social Indicators Research, 103 (1), 1-22.
Szalai, A., (1980). The meaning of comparative research on the quality of life. The Quality of Life: Comparative Studies. Sage, London.
Şengül, T. (2009). Kentlerde değişim. Şehir Plancıları Odası (Der.), Kentleşme ve Yerel Yönetimler Sempozyumu (1) içinde (ss. 13-19). Ankara: Korza Yayıncılık.
Tekeli, İ. (2010). Gündelik yaşam, yaşam kalitesi ve yerellik yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
Van Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G. ve Hollander, A. (2003). Urban environmental quality and human well-being towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literatüre study. Landscape and Urban Planning, (65), 5-18.
Veenhoven, R. (2000). The four qualities of life ordering concepts and measures of the good life. Journal of Happiness Studies, 1, 1-39.
Yağcılar, A. (2019). Yaşam kalitesi değerlendirmesi: Kastamonu Çatalzeytin örneği (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Web adresinden 14 Ekim 2020 tarihinde erişildi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
Yavuzçehre Savaş, P. ve Torlak Evinç, S. (2006). Kentsel yaşam kalitesi ve belediyeler: Denizli Karşıyaka Mahallesi örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, 2 (4), 184-207.
Yener, S. (2019). Kadın çalışanların cinsiyet rol stresi ve işe adanmışlıkları arasındaki ilişkide yaşam kalitesinin düzenleyici rolü. İşletme Fakültesi Dergisi, 20 (1), 1-27.