Türkiye’de Döviz Kuru ve Faiz Oranının Dış Ticaret Üzerine Etkileri: Yapısal Kırılmalı Bir Analiz

Bu çalışmada; Türkiye’de faiz oranı ve döviz kurunun dış ticaret üzerindeki etkileri, 1989:M01-2018:M06 dönemi için yapısal kırılmalı zaman serisi analiziyle araştırılmıştır. Serilerin durağanlığı Kapetanios (2005) testiyle incelenmiş, serilerin I(1) oldukları görülmüştür. Seriler arasındaki eşbütünleşme, Maki (2012) testiyle incelenmiş, serilerin eşbütünleşik oldukları, yani faiz, döviz kuru ve dış ticaret serilerinin uzun dönemde birlikte hareket ettikleri belirlenmiştir. Uzun ve kısa dönem analizleri FMOLS yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Uzun dönem analizinde; döviz kurlarındaki artışların, ihracatı arttırdığı, ithalatı azalttığı, kur artışlarının ihracat üzerindeki etkisinin, ithalat üzerindeki etkisinden daha büyük olduğu, faiz oranlarındaki artışların ihracat ve ithalat üzerindeki etkilerinin istatistiksel olarak anlamsız olduğu belirlenmiştir. Faiz oranındaki artışların döviz kurunu azaltmakta olduğu görülmüştür. Kısa dönem analizinde; döviz kurundaki artışların ihracatı hemen etkilemediği, fakat ithalatı azalttığı belirlenmiştir. Faiz oranlarındaki artışların kısa dönemde de döviz kurlarını azaltıcı etkisinin olduğu görülmüştür. Modellerin hata düzeltme mekanizmaları çalışmaktadır. Seriler arasındaki nedensellik ilişkileri Granger testiyle incelenmiş ve faizden döviz kuruna, döviz kurundan ithalata doğru tek yönlü, faiz ile ithalat arasında ve ihracat ile ithalat arasındaysa iki yönlü nedensellik ilişkileri tespit edilmiştir. Bu durum; Türkiye’de uygulanan para politikaları ile döviz kurunun, döviz kuru politikaları ile de ithalatın etkilenebildiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Döviz Kuru, Faiz Oranı, Dış Ticaret, Yapısal Kırılmalı Zaman Serisi Analizi

Effects of Exchange Rate and Interest Rate on Foreign Trade in Turkey: An Analysis with Structural Breaks

In this study; impacts of interest rate and exchange rate on foreign trade in Turkey are investigated by time series analysis with structural breaks for 1989:M01-2018:M06 period. The stationarity of the series is examined by Kapetanios (2005) test, all series are found to be I(1). Cointegration relations between the series are investigated by Maki (2012) test, they are found to be cointegrated. That is, interest rate, exchange rate and foreign trade series of Turkey move together in the long run. Long and short run analyzes are performed by FMOLS method. In long run analysis; it is estimated that the increases in exchange rates increase exports, decrease imports and that the effect of increase in exchange rates on exports is greater than its effect on imports while the effects of increases in interest rates on exports and imports are statistically insignificant. It is seen that the increase in the interest rate decreases the exchange rate. In short run analysis; it is determined that the increases in exchange rates don’t immediately affect exports but reduce imports. Increases in interest rates are seen to have an effect of reducing exchange rates in the short run. Error correction mechanisms of the models operate. The causality relations between the series are examined by Granger test and it is determined that one-way causality from exchange rate to import and two-way causality between interest rate and export and between export and import exist. This situation reveals that the exchange rate is influenced by the monetary policies implemented in Turkey, also that the imports are affected by exchange rate policies.

Keywords:

Exchange Rate, Interest Rate, Foreign Trade, Time Series Analysis with Structure Breaks,

PDF

___

Amadeo, K. (2018). Free trade agreement pros and cons. Retrieved from https://www.thebalance.com/free-trade-agreement-pros-and-cons-3305845
Artekin, A. Ö. ve Soydal, H. (2017). 2001-2015 Döneminde uygulanan para politikalarının “Kırılgan Beşli” ülkeleri üzerindeki etkileri. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(33), 175-187. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/susead
Bağış, B. (2018). Döviz kuru sistemleri, uluslararası ticaret ve parite ilişkileri. N. Eroğlu, H. Dinçer ve Ü. Hacıoğlu (Eds), Uluslararası finans teori ve politika içinde. Ankara: Orion Kitabevi.
Bahmani-Oskooee, M., & Brooks, T. J. (1999). Bilateral j-curve between U.S. and her trading partners. Weltwirtschaftliches Archives, 135(1), 156-165. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/40440680
Barak, D. ve Naimoğlu, B. (2018). Reel döviz kurunun dış ticaret üzerindeki etkisi: Kırılgan Beşli örneği. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(2), 82-95. doi: 10.25287/ohuiibf.396831
Başkol, M. O. (2016). Türkiye ihracatının ithalata bağımlılığının dâhilde işleme rejimi açısından analizi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(2), 1-18. Erişim adresi: http://iibfdergi.ibu.edu.tr
Carrion-i-Silvestre, J. L., & Sanso, A. (2006). Testing the null of cointegration with structural breaks. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 68(5), 623-646. doi: 10.1111/j.1468-0084. 2006.00180
CoinMill (2018). Alman Markı (DEM) ve Euro (EUR) döviz kuru dönüşüm hesaplama. Erişim adresi: https://tr.coinmill.com/DEM_EUR.html
Dinçer, N. N. (2005). Döviz kuru dalgalanmalarının asimetrik etkileri: Türkiye örneği. Ankara: DPT Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştırmalar Genel Müdürlüğü.
Drozdz, J., & Miškinis, A. (2011). Benefits and threats of free trade. Ekonomia Economics, 2(14), 40-48. Retrieved from http://www.dbc.wroc.pl/dlibra
Engle, R., & Granger, C. W. J. (1987). Co-integration and error correction: Represention, estimation and testing. Econometrica, 55(2), 251-276. doi: 10.2307/1913236
Ersungur, Ş. M., Ekinci, E. D. ve Takım, A. (2011). Türkiye ekonomisinde ithalata bağımlılıktaki değişme: Girdi-çıktı yaklaşımıyla bir uygulama [Özel Sayı]. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi,, 25(0), 1-11. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/30430
Ersungur, Ş. M., Doru, Ö. ve Aslan, M. B. (2017). Türkiye'de GSYH ve döviz kuru hareketlerinin cari denge üzerindeki etkisi: VAR analizi yaklaşımı. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 31(3), 451-463. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/atauniiibd
Genemo, K. B. (2017). Effect of exchange rate on trade balance in major east African countries: Evidence from panel cointegration. European Business & Management, 3(6), 95-104. doi: 10.11648/j.ebm.20170306.11
Gould, R. J., Ruffin, G., & Woodbridge, G. L. (2015). The theory and practice of free trade. Economic Review, Fourth Quarter, Retrieved from https://www.dallasfed.org/~/media/documents/research/ er/1993/er9304a.pdf
Göçer, İ. ve Elmas, B. (2013). Genişletilmiş Marshall-Lerner koşulu çerçevesinde reel döviz kuru değişimlerinin Türkiye'nin dış ticaret performansına etkileri: Çoklu yapısal kırılmalı zaman serisi analizi. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 7(1), 137-157. Erişim adresi: http://www.bddk.org.tr/Hakkimizda/BDDK-Bankacilik-ve-Finansal-Piyasalar-Dergisi/18
Göçer, İ. (2016). Ekonometri. İzmir: Lider Yayınları.
Granger, C. W. J. (1969). Investigating causal relations by econometric models and cross-spectral methods. Econometrica, 37, 424-438. doi: 10.2307/1912791
Gregory, A. W., & Hansen, B. E. (1996). Residual-based tests for cointegration in models with regime shifts. Journal of Econometrics, 70(1), 99-126. https://doi.org/10.1016/0304-4076(69)41685-7
Gujarati, D. N. (2003). Basic econometrics. New York: McGraw Hill.
Gujarati, D. N., & Porter, D. (2012). Temel ekonometri (Ü. Şenesen ve G. G. Şenesen, Çev.), İstanbul: Literatür Yayıncılık.
Kapetanios, G. (2005). Unit-root testing against the alternative hypothesis of up to m structural breaks. Journal of Time Series Analysis, 26(1), 123-133. doi: 10.1111/j.1467-9892.2005.00393.x
Karaca, C., Demirgil, B. ve Konak, A. (2017, April). Türkiye’de döviz kurları üzerindeki baskının nedenleri ve döviz kuru istikrarının sağlanmasında reel sektöre yönelik politikalar [Özet]. III. IMCOFE (International Multidisciplinary Congress of Eurasia) Kongresinde sunulan bildiri, Barcelona. Erişim adresi: http://www.imcofe.org/2017/barcelona/Download/imcofe_ barcelona_ozet_2017.pdf
Karagöz, M. ve Doğan, Ç. (2005). Döviz kuru dış ticaret ilişkisi: Türkiye örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 219-228.
Karakaş, A. (2017). İthalata dayalı ihracatın riskli yapısı: Dış ticarette sürdürülebilirliğin Türkiye için anlalizi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 261-277. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/kusbd
Savrul, B. K., Özekicioğlu, H. ve Özel, H. A. (2013). Türkiye’de finansal serbestleşmenin tarihsel gelişimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38, 227-238. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/dpusbe
Kızıldere, C., Kabadayı, B. ve Emsen, Ö. S. (2014). Dış Ticaretin döviz kuru değişimlerine duyarlılığı: Türkiye üzerine bir inceleme. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 6(12), 39-54. Erişim Adresi: http://dergipark.gov.tr/ulikidince
Maki, D. (2012). Tests for cointegration allowing for an unknown number of breaks. Economic Modelling, 29(5), 2011-2015. doi: 10.1016/j.econmod.2012.04.022
Milner, H. V. (1999). The political economy of international trade. Annual Review of Political Science, 2, 91-114. doi: 1094-2939/99/0616-0091
Nchor, D., & Darkwah, S. A. (2005). Inflation, exchange rates and interest rates in Ghana: An autoregressive distributed lag model. Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis,63(3), 969-977. doi: 10.11118/actaun201563030969
Ohlan, R. (2012). ASEAN-India free trade agreement in goods: An assessment. African Journal of Social Science, 2(3), 66-84. Retrieved from http://sachajournals.com/african-journal-of-social-sciences.php
Oluyemi, O., & Isaac, E. D. (2017). The effect of exchange rate on imports and exports in Nigeria from January 1996 to June 1995. International Journal of Economics and Business Management, 3(2), 66-77. Retrieved from https://www.iiardpub.org/journal/?j=IJEBM
Ordu, C. F. (2013). Döviz kuru dış ticaret ilişkisi: Türkiye örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
Perra, P. R. M. R., Silva, N. L. C., & Silva, N. K. L. (2017). The impact of interest rate in determining exchange rate: Revisiting interest rate parity theory. Journal for Accounting Researchers and Educators, 1, 1-10. Retrieved from http://conf.kln.ac.lk/kelac/index.php/JARE/index
Phillips, P. C. B., & Hansen, B. E. (1990). Statistical inference in instrumental variables regression with I(1) Processes. The Review of Economic Studies, 57(1), 99-125. doi: 10.2307/2297545
Phillips, P. C. B., & Loretan, M. (1991). Estimating long-run economic equilibria [Special issue]. The Review of Economic Studies, 58(3), 407-436. doi: 10.2307/2298004
Rose, A. K., & Yellen, J. L. (1989). Is there a J-Curve?. Journal of Monetary Economics, 24(1), 53-68. doi: 10.1016/0304-3932(89)90016-0
Saygılı, H., Saygılı, M. ve Yılmaz, G. (2010). Türkiye için yeni reel efektif döviz kuru endeksleri (Çalışma Tebliği No:10/12). Ankara: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası.
Sims, C. A. (1980). Comparison of interwar and postwar business cycles: Monetarism reconsidered. American Economic Review, 70(2), 250–257. doi: 10.3386/w0430
Uras, G. (2013, 3 Aralık). Üretim ve ihracat ithalata bağımlı. Milliyet. Erişim adresi: http://www.milliyet.com.tr
Uslu, H. (2018). Marshall - Lerner koşulu ve J Eğrisi Hipotezinin geçerliliği: Farklı gelir gurubu ülkeleri için karşılaştırmalı bir analiz. International Journal of Academic Value Studies, 4(20), 550-561. doi : 10.23929/javs.787
Uzunöz, M. ve Akçay, Y. (2016). Türkiye’de büyüme ve enerji tüketimi arasındaki nedensellik ilişkisi: 1970-2010. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 1-16. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/jiss
Yıldırım, K., Karaman, D. ve Taşdemir, M. (2009). Makroekonomi (8. Baskı). Ankara: Seçkin Yayınevi.
Zeybekçi, N. (2018, 17 Şubat). Türkiye'de ihracat bile ithalata bağımlı. Evrensel. Erişim adresi: https://www.evrensel.net