Arap Birliğini Doğuran Temel İdeoloji Üzerine Bir Değerlendirme: Arap Milliyetçiliği

Arap Birliği’nin kuruluşunun izleri 19. yüzyılda ortaya çıkan milliyetçilik akımına kadar götürülebilmektedir. Fransız Devrimi’nin doğurduğu yeni fikirler Napolyon’un 1798-1801 yılları arasında gerçekleşen geçici Mısır işgali ile Osmanlı Devleti’nin Arap vilayetlerinde yaygınlık kazanmaya başlamıştır. Sonrasında Mısır’dan Fransız güçlerinin çekilmelerine karşın Mehmet Ali Paşa yönetiminde girişilen reform hareketleri sonucunda Batılı fikirler etkinliğini artırmıştır. Aynı zamanda Osmanlı’nın Arap vilayetleri ile Batılı devletler arasında artan ticari ilişkiler ve misyoner eğitim faaliyetleri sonucunda bölgede Arap dili ve tarihine dair bilinçlenme artmaya başlamıştır. Bu şekilde bağımsız bir Arap krallığı hayaline kapılan Arap milliyetçileri Osmanlı Devleti’ne isyan etmiş ve Birinci Dünya Savaşı sonunda İngiliz ve Fransız sömürgecilik yönetimleri altında kalarak büyük bir pişmanlık içerisine düşmüşlerdir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Batılı sömürgeci güçlerin maliyetli Arap topraklarından tedrici çekilmeleri sonucunda bir dizi bağımsız Arap devleti ortaya çıkmıştır. Dönem itibariyle derin anlaşmazlıklara sahip olan bu Arap devletleri tek bir devlet kurmak yerine uluslararası bir örgüt çatısı altında bütünleşme yanlısı olmuşlardır. Bu makalede Arap Birliği’nin kuruluşu 19. yüzyılda gelişen Arap milliyetçiliğine dayandığı ön kabulü üzerinden tarihsel veriler ışığında incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Birliği, Arap Milliyetçiliği, Arap Kimliği, Misyonerlik

A Review about the Basic Ideology Causing the Arab League: The Arab Nationalism

The markings of the foundation of the Arab League can be traced back to the idea of nationalism that emerged in the 19th century. The new ideas emerged from the French Revolution began to spread in the Arab provinces of the Ottoman Empire with the temporary Napoleon occupation of Egypt, 1798-1801. Then, although the French forces withdrew from Egypt, the effectiveness of Western ideas increased as a result of reforms led by Mehmet Ali Pasha. At the same time, consciousness about the Arabic language and history in the region begun to increase by carrying out the missionary education activities and increasing commercial relations between the Ottoman Arab provinces and the Western states. In this way, the Arab nationalists, who dreamed of an independent Arab kingdom, rebelled against the Ottoman Empire. And at the end of World War I, Arab nationalists regretted that they came under British and French colonial rule. After World War II, a number of independent Arab states emerged as a result of the gradual withdrawal of Western colonial powers from costly Arab lands. At that time these Arab states, which had profound disagreements with each other, became pro-integration under an international organization rather than a single state. In this article, the foundation of Arab League will be examined in the light of historical datas over the presumption that this organization is based on Arab nationalism which developed in the 19th century.

Keywords:

Arab League, Arab Nationalism, Arab Identity, Missionary,

PDF

___

al-Bazzaz, A. (1954). Islam and Arab Nationalism. Die Welt des Islams, 3(3/4): 202-215.
Anderson, B. (1995). Ulusal Bilincin Kökenleri. Hayali Cemaatler ,İstanbul: Metis. 52-59.
Arsan, A. (2015). The patriarch, the amir and the patriots: civilisation and self-determination at the Paris Peace Conference. T. Fraser (Dü.), The First World War and Its Aftermath: The Shaping of the Middle East,London: Gingko. 135.
Aziz, M. (1956). The Origins of Arab Nationalism. Pakistan Horizon, 9(1): 29-30.
Buzpınar, Ş. (2003). Suriye ve Filistin'de Avrupa Nüfuz Mücadelesinde Yeni Bir Unsur: İngiliz Misyonerleri (19. Yüzyıl). İslam Araştırmaları Dergisi(10): 111-112.
Calhoun, C. (2012). Milliyetçilik (B. Sütçüoğlu, Çev.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi. 3.
Cleveland, W. (2015). Modern Ortadoğu Tarihi). Agora Kitaplığı. 217-233, 242-257.
Dawisha, A. (2002). Defining Arab Nationalism. Arab Nationalism in the Twentieth Century Princeton University Press. 2-4.
Dawn, C. (1962). The Rise of Arabism in Syria. Middle East Journal, 16(2): 147.
Dawn, C. (1998). Osmanlıcılıktan Arapçılığa (B. Aydın, & T. Temiz, Çev.). İstanbul: Yöneliş. 34-35, 36-45, 195.
Doğru, D. (2001, Şubat). I. Dünya Harbi Sırasında Şerif Hüseyin’in Siyasi Faaliyetleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2): 54.
Hobsbawm, Eric J. (2010). Milletler ve Milliyetçilik (O. Akınhay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı. 100.
Emin, A. (1914). The Development of Modern Turkey as Measured by its Press. New York: Columbia University. 118.
Erdoğan, M. (1999). Milliyetçilik İdeolojisine Dair. Liberal Düşünce(15): 3-4.
Fromkin, D. (2016). Barışa Son Veren Barış: Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı? (M. Harmancı, Çev.). İstanbul: Epsilon. 89-92
Günay, S. (1995). II. Abdülhamid Döneminde Suriye ve Lübnan'da Arap Ayrılıkçı Hareketlerinin Başlaması ve Devletin Tedbirleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 17(28): 87.
Haddad, M. (1994, May). The Rise of Arab Nationalism Reconsidered. International Journal of Middle East Studies, 26(2): 204.
Hourani, A. (2014). Arap Halkları Tarihi (Y. Alogan, Çev.). İstanbul: İletişim. 371-375.
Hourani, C. (1947, April). The Arab League in Perspective. The Middle East Journal, 1(2): 133-134.
Hut, D. (2016). Osmanlı Arap Vilayetleri, Arabizm ve Arap Milliyetçiliği. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 1(0): 118-119.
İhsanoğlu, E. (1991). Arap Birliği. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 3). İstanbul. 325.
Karabela, N., & Ekşi, F. (2015). Arap Edebiyatında Tarihî Romanın Ortaya Çıkışında Milliyetçilik Düşüncesinin Etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(22): 187.
Karpat, K. (2010). İslam’ın Siyasallaşması. Bilgi Üniversitesi Yayınları. 593.
Karsh, E., & Karsh, I. (1996). Reflections on Arab Nationalism: Review Article. Middle Eastern Studies, 32(4): 374.
Kayalı, H. (1998). Jön Türkler ve Araplar: Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık (1908-1918) (T. Yöney, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 238.
Kayapınar, M. (2006). İbn Haldûn’un Asabiyet Kavramı: Siyaset Teorisinde Yeni Bir Açılım. İslâm Araştırmaları Dergisi(15): 109-110.
Khalidi, R. (1991, December). Arab Nationalism: Historical Problems in the Literature. The American Historical Review, 96(5): 1364-1365.
Khoury, P. (1991, December). Continuity and Change in Syrian Political Life: The Nineteenth and Twentieth Centuries. The American Historical Review, 96(5): 1388.
Khoury, P. (2003). Urban Notables and Arab Nationalism: The Politics of Damascus 1860-1920. London: Cambridge University Press. 67-68.
Kral Abdullah. (2006). Biz Osmanlı'ya Neden İsyan Ettik? (H. Özkan, Çev.). İstanbul: Klasik. 61-63, 95-102.
Kramer, M. (1993). Arab Nationalism: Mistaken Identity. Daedalus, 182-183.
Kurşun, Z. (1990). II. Meşrutiyet Dönemi Türk Milliyetçiliğinin Gelişmesinde Arap Milliyetçiliğinin Rolü. Türk Yurdu, 10(32): 12-17.
Kürkçüoğlu, Ö. (1982). Osmanlı Devleti'ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi (1908-1918). Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları. 14.
Lewis, B. (1979). Batı'nın Tesiri. Tarihte Araplar (H. Yıldız, Çev.). İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi. 207.
Lewis, B. (2015). Modern Türkiye'nin Doğuşu (B. Turna, Çev.). Ankara: Arkadaş. 91-92.
Lewis, B. (2016). Ortadoğu: İki Bin Yıllık Ortadoğu Tarihi (S. Kölay, Çev.). Ankara: Arkadaş. 404.
Little, T. (1956, Spring). The Arab League: A Reassessment. Middle East Journal, 10(2): 139.
Mardin, Ş. (2011). M. Türköne, & T. Önder (Dü) içinde, Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim. 94.
Marsot, A.-S. (2007). Mısır Tarihi Arapların Fethinden Bugüne (1 b.). (G. Güven, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 55-59.
Masalha, N. (1991). Faisal's Pan-Arabism, 1921-33. Middle Eastern Studies, 27(4): 679.
Morrison, S. (1948). Arab Nationalism and Islam. Middle East Journal, 2(2): 149.
Mujahid, S. a. (1963). Arab Nationalism : A Historical Analysis. Pakistan Horizon, 16(1): 41.
Muslih, M. (1987). Arab Politics and the Rise of Palestinian Nationalism. Journal Of Palestine Studies, 16(4): 85.
Okutan, Ç. (2001). Arap Milliyetçiliği. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 56(2): 162-163.
Ortaylı, İ. (1984). 19. Yüzyıl Sonunda Suriye ve Lübnan Üzerinde Bazı Notlar. Osmanlı Araştırmaları IV, 111.
Pact of the League of Arab States. (1992). Arab Law Quarterly, 7(2): 148-152.
Provence, M. (2005). The Great Syrian Revolt and the Rise of Arab Nationalism (1 b.). Austin: University of Texas Press. 8-9.
Provence, M. (2011, May). Ottoman Modernity, Colonialism, and Insurgency in the Interwar Arab East. International Journal of Middle East Studies, 43(2): 221.
Roucek, J. (1967). The Middle (Near) East and The Arabs. Il Politico, 32(4): 816.
Say, S. (2011). Asabiyet ve Ulusal Hareketler. İbn Haldun'un Düşünce Sistemi ve Uluslararası İlişkiler Kuramı. İstanbul: Çelik. 501-523.
Siegman, H. (1962). Arab Unity and Disunity. Middle East Journal, 16(1): 54.
Simon, R. (1974). The Hashemite 'Conspiracy': Hashemite Unity Attempts, 1921-1958. International Journal of Middle East Studies, 5(3): 316.
Smith, A. (1994). Milli Kimlik (B. Şener, Çev.). İletişim. 155-157, 271.
Sorby Jr, K. (2006). The Arab National Movement In World War I. Asian and African Studies, 15(1): 48-49.
Sorby, K. (2005). Arab Nationalism After The Young Turk Revolution (1908- 1914). Asian And African Studies, 14(1): 18-20.
Soy, H. (2004). Arap Milliyetçiliği: Ortaya Çıkışından 1918'e Kadar. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi(30): 176-177.
Şahin, M. (2006). Arap Birliği Örgütü. Ş. Çalış, B. Akgün, & Ö. Kutlu içinde, Uluslararası Örgütler ve Türkiye. Konya: Çizgi Kitabevi. 535.
Şen, S. (2004). Ortadoğu'da İdeolojik Bunalım. İstanbul: Birey. 67.
Toprak, S. (2017). Cemal Paşa’Nın Emriyle Aliye Sıkıyönetim Mahkemesince İdam Edilen Arap İleri Gelenlerinin Arap Ayrılıkçı Hareketlerine Etkisi. 27(2): 300, 309.
ul-Hasan, S. (2010). The Great War of 1914-1919 and the Middle East. Pakistan Horizon, 63(4): 27.
Umar, Ö. (2002). Suriye’de Fransız Emperyalizmi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1): 300-301.
Umar, Ö. (2004). Suriye'de Arap Bağımsızlık Hareketi'nin Doğuşu ve Gelişimi. Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. 41.
Yılmaz, S. (2017). Ortadoğu’da İngiliz istihbaratı; 1914-1918. Erişim Tarihi: 11.06.2017, 21. Yüzyıl TürkiyeEnstitüsü: http://www.21yyte.org/assets/uploads/files/OD_%C4%B0ngiliz%20%C4%B0stihbarat%C4%B1%201914-1918.pdf