OSMANLI PETROLLERİ VE ALMAN İMPARATORLUĞU TÜRK – ALMAN İLİŞKİLERİNİN YİTİRİLMİŞ FIRSATI

Osmanlı Devleti, 19. yüzyılda sanayi devrimi ile büyüyen ekonomilerin arasına girememiş, kendi kaynaklarını kendisinin işleyeceği bir teknolojiye, teknik bilgiye ve iş gücüne sahip olamamış ve emperyalist güçler tarafından hedef pazar olarak görülmeye mahkûm kalmıştır. Böyle bir dönemde iktisadi ve siyasi olarak yakınlık gösteren Almanya’nın Osmanlı’ya yaklaşımı diğer sanayileşmiş devletlerden farklı olmuş ve iktisadi temelde yoğunlaşan Türk-Alman ilişkileri gelişmeye başlamıştır. Gelişmekte olan bu ilişkilerin en önemli meyvelerinden birisi şüphesiz Bağdat Demiryolu imtiyazı olmuştur. Zira imtiyazı verilen bu demiryolu hattı İngiltere, Fransa ve Rusya’yı çıkarları doğrultusunda tedirgin ettiği gibi hat üzerindeki Mezopotamya petrolleri zenginliğini de heybesinde barındırdığından dolayı büyük devletleri tedirginlik ve yarış içerisine sokmuştur. Sanayileşmenin bir sonucu olarak petrole olan bağımlılığın artması, büyük devletlerin gözlerini Musul’da toprak yüzeyine kadar sıçrayan Mezopotamya petrollerine dikmesine sebep olmuştur. İmtiyaz yarışının kazananı Türk-Alman ilişkilerini kendisine özgü iktisadi yaklaşımı ile geliştiren Almanya olmuştur, ne var ki o da, bu servet değerindeki fırsatı değerlendirememiştir. Bu makalenin amacı da Almanya’nın imtiyazı alma sürecini ve Mezopotamya petrolleri ile meşguliyetini sentezlemektir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Sanayi, Petrol, Mezopotamya, Bağdat, Bağdat demiryolu imtiyazı

MESOPOTAMIAN OIL AND GERMAN EMPIRE: THE MISSED OPPORTUNITY OF TURKISH – GERMAN RELATIONS

PDF

___

Can, B. (2000), Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
Rawlinson, A. (2016), Albay Rawlinson’un Ortadoğu Hatıraları (çev. Cengiz İ. Çay), İstanbul: Tarih & Kuram Yayınları.
Ediger, Volkan Ş.(2007), Osmanlı’da Neft ve Petrol, Ankara: ODTÜ Yayıncılık
Engin, V. (1993), Rumeli Demiryolları, İstanbul: Eren Yayıncılık
McMeekin, S. (2012), Berlin – Bağdat Demiryolu (çev. Azize F. Çakır), İstanbul: Picus Yayınları
Ortaylı, İ. (2004), Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, İstanbul: İletişim Yayınları
Pala, C. (2007), 20. Yüzyılın Şeytan Üçgeni: ABD – Petrol – Dolar, İstanbul: Yasak Elma Yayınları
Pamir, N. (2017), Enerjinin İktidarı, İstanbul: Hayy Kitap
Stern, A. (2011), Petrol Savaşları (çev. Sabri Kaliç), İstanbul: Neden Kitap
Uluğbay, Hikmet (1995), Petropolitik, Ankara: Turkish Daily News Yayınları
Yergin, Daniel (2017), Petrol, (çev. Kamuran Tuncay), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Bonné, A. (1932). The Concessions for the Mosul-Haifa Pipe Line. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 164, 116-126. Erişim: 22 Mayıs 2021, http://www.jstor.org/stable/1018964
Conlin, J. (2010). Philanthropy without borders: Calouste Gulbenkian's founding vision for the Gulbenkian Foundation. Análise Social, 45(195), 277-306. Erişim 25 Mayıs 2021, http://www.jstor.org/stable/41012798
Earle, Edward M, (1924). The Turkish Petroleum Company--A Study in Oleaginous Diplomacy, Political Science Quarterly, 39(2), 265-279, Erişim: 23 Mayıs 2021 , https://www.jstor.org/stable/pdf/2142190.pdf
Fitzgerald, E. (1991). The Iraq Petroleum Company, Standard Oil of California, and the Contest for Eastern Arabia, 1930-1933. The International History Review, 13(3), 441-465. Erişim 24 Mayıs 2021, http://www.jstor.org/stable/40106423 Stivers, W. (1983). A Note on the Red Line Agreement. Diplomatic History, 7(1), 23-34. Erişim: 21 Mayıs 2021, http://www.jstor.org/stable/24911418
Stivers, W. (1981). International Politics and Iraqi Oil, 1918-1928: A Study in Anglo-American Diplomacy. The Business History Review, 55(4), 517-540. doi:10.2307/3114774
Woods, H. (1917). The Baghdad Railway and Its Tributaries. The Geographical Journal, 50(1), 32-56. doi:10.2307/1779676
Zeidan, S. (1976). The Journal of Energy and Development, 1(2), 365-368. Erişim 30 Mayıs 2021, http://www.jstor.org/stable/24806766
Okumuş, A. (2014), Gülbenkiyan, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014, Marmara Üniversitesi, İstanbul