İSLÂM FİLOZOFLARININ ÖLÜM HAKKINDAKİ DÜŞÜNCELERİNDE STOACI FİLOZOFLARIN ETKİSİ

İnsanlığın temel problemlerinden birisi olan ölüm, yüzyıllardır felsefecilerin, din ve bilim adamlarının üzerinde durduğu konulardan olmuştur. Sokrates ve Platon’la başlayan ruh ve ölümle ilgili tartışmalar Stoacı filozoflar tarafından geliştirilmiş, felsefe ve bilgelik sayesinde ölüm korkusunu yenmek için çareler aranmıştır. Ölüm, Stoacı filozoflar için bir korku kaynağı değil, yaşam felsefesi olarak algılanmıştır. Böylece ölüme yüklenen anlam, felsefe ile anlaşılmaya çalışılmıştır. Felsefe tarihinde pek çok meselede Epikürosçu, Stoacı, Yeni-Platoncu ve daha sonra da skolastikler aracılığıyla devam eden antik Yunan düşünce geleneğinin etkisi, İslâm düşüncesine de yansımıştır. Platon ve Aristoteles’in ruh öğretileri Stoacı ve Yeni Platoncu eklektik düşünceler tarafından geliştirilmiştir. Stoacılar ölümü, doğa yasasının bir gerekliliği olarak algılamışlardır. Bu sebeple ölüme bir çare olmadığına göre, onlar için asıl mesele ölüm korkusuna çareler aramaktır. Stoacı filozofların bu konuyla ilgili geliştirdikleri akılsal çareler, İslâm düşünürlerine de kaynaklık etmiştir. Nitekim İslâm dünyasında Kindî’nin Risâle fi’l-Hile li-def’i’l ahzân, İhvân es-Sâfâ’nın on beşinci risâlesi olan fî Hikmeti’l-mevt ve’l-hayât, İbn Sînâ’nın el-Havf mine’l-mevt, Ebû Bekr er-Râzî’nin et-Tıbbu’r-rûhânî, Gazzâlî’nin Kitabu Zikri’l-mevt ve ma ba’dehu gibi eserleri mevcuttur. Bu eserlere bakıldığında Stoacı filozoflardan özellikle Cicero, Seneca, Epiktetos ve Marcus Aurelius’un ölüm ve ölüm korkusu hakkındaki düşünceleriyle benzerlikler göze çarpmaktadır. Bu minvalde makalede Stoacı filozofların, İslâm filozoflarının ölüm ve ölüm korkusu hakkındaki düşüncelerini nasıl etkiledikleri tartışılacak ve meseleye dair değerlendirmeler yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Ölüm, Ölüm Korkusu, Stoa Felsefesi, İslâm Filozofları, Stoacı Filozoflar.

___

Arslan, Ahmet, İlk Çağ Felsefe Tarihi, C.IV, İstanbul: İ. Bilgi Üniversitesi, 2010.
Aydın, Hasan, “Ölüm Korkusu Karşısında Felsefenin Tesellisi: Marcus Tullıus Cicero ve Ebû Bekr Er-Râzî”, Felsefe Dünyası, S. 54, Ankara 2011.
Bayrakdar, Mehmet “İslâm Felsefesinin Özgünlüğü Üzerine”, İslâm Felsefesinin Özgünlüğü, eds. Mehmet Vural, Ankara: Elis, 2009.
Brun, Jean, La Stoicisme (Stoa Felsefesi), Çev. Medar Atıcı, İstanbul: İletişim, 2003. Cevizci, Ahmet, Felsefe Tarihi, İstanbul: Say, 2012.
Cicero, Paradoxa Stoicorum (Stoacıların Paradoksları), Çev. Serap Gür Kalaycıoğlu ve Ceyda Üstünel Keyinci, İstanbul: İmge, 2012.
______, Tusculan (Ölüme Övgü), Çev. Cânâ Aksoy, İstanbul: Sel, 2014.
Çağrıcı, Mustafa, İslâm Düşüncesinde Ahlâk, İstanbul: MÜİFV, 1989.
______, “Kindî’nin Def’ü’l-Ahzân Adlı Risâlesi, Kaynakları ve Tesirleri”, MÜİF. Dergisi, İstanbul 1995.
______, “Ölüm (İslâm Düşüncesi)”, DİA, C. XXIV, İstanbul 2007.
Dağ, Mehmet, “İslâm Felsefesinin Bazı Temel Sorunları Üzerinde Düşünceler”, OMÜİF. Dergisi, S. 5, Samsun 1991.
Epiktetos, Düşünceler ve Sohbetler, Çev. Cemal Süer, İstanbul: Kaknüs, 2013.
Fârâbî, el-Medînetü’l-Fâzıla, Çev. Nafiz Danışman,İstanbul: MEB, 1990.
Gazzâlî, Kitabu Zikri’l-Mevt ve ma Ba’dehu, Çev. Hüseyin Okur, İstanbul: Semerkand, 2008.
______, Kıyamet ve Âhiret, Çev. Ömer Beğ, İstanbul: Hakikat, 2014.
Gill, Christopher, “The School in the Roman Imperial Period”, The Cambridge Companion to The Stoics, eds. Brad Inwood, USA: Cambridge University, 2006.
Hökelekli, Hayati, “Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikolojisi”, UÜİF. Dergisi, S.3, C.III, Bursa 1991.
İbn Miskeveyh, Risâletü fi’l-Havfi mine’l-Mevti ve Hakikatihi ve Hali’n-Nefsi Ba’dehü (Ölüm Korkusu, Mahiyeti ve Nefsin Ölümden Sonraki Durumu), (AÜİF Dergisi içinde), Çev. İbrahim Aslan, 52: 2, Ankara 2011.
İbn Sînâ, Risâletü fi’l-Havf mine’l-Mevt (Ölüm Korkusundan Kurtuluş Risalesi), Çev. M. Hazmi Tura, İstanbul: Orhan Mete ve Ortağı Kollektif Şirket, 1959.
İhvân-ı Safâ, İhvân-ı Safâ Risâleleri, ed.: Abdullah Kahraman, Çev. Abdullah Kahraman, Ali Durusoy, vd., C.III, İstanbul: Ayrıntı, 2014.
Kaya, Mahmut, “Revâkıyyûn”, DİA, C. XXXV, İstanbul 2008.
Koç, Mustafa “Ölüm Korkusu Üzerine Kuramsal Açıdan Psikolojik Bir Değerlendirme”, SÜİF. Dergisi, S. 6, Isparta 2002.
Kindî, Tarifler Üzerine (Felsefi Risâleler içinde), Çev. Mahmut Kaya, İstanbul: İz, 1994. ______, Risâle fi’l-Hile li Def’i’l-Ahzân, (Üzüntüden Kurtulma Yolları içinde), Eds. ve Çev. Mustafa Çağrıcı, İstanbul: MÜİFV, 1998.
Malpas, Jeff - Robert C. Solomon, Death and Philosophy (Ölüm ve Felsefe), Çev. Nur Küçük, Eds. Jeff Malpas- Robert C. Solomon, İstanbul: İthaki, 2006.
Mevlânâ, Dîvân-ı Kebîr, Haz. Abdülkadir Gölpınarlı, C. II,III, Kültür Bakanlığı, 1992.
En-Neşşar, Ali Sami, İslâmda Felsefi Düşüncenin Doğuşu, Çev. Osman Tunç, İstanbul: İnsan, 1999.
Er-Râzî, Ebubekir, et-Tıbbu’r- Rûhânî, Çev. Hüseyin Karaman, İstanbul: İz, 2004.
______, Kitâbu’s-Sireti’l-Felsefiyye (Filozofça Yaşama), (İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde), Çev. Mahmut Kaya, İstanbul: Klasik, 2005.
Paksüt, Fatma, Seneca’da Ahlâk Görüşü-Zevk Anlayışı, Ankara: Ulusal, 1981.
______, Seneca’nın Tuttuğu Işıkta Platon ve Sonrası, Ankara: Ayyıldız, 1980. Platon, Timaios, Çev. Erol Güney ve Lütfi Ay, İstanbul: Sosyal, 2002.
Saruhan, Müfit Selim, “İslâm Filozof ve Düşünürlerinde Ölüm Korkusu ve Tedavisi”, AÜİF. Dergisi, C. XLVII, 47, S.1, Ankara 2006.
Seneca, De Providentia (Tanrısal Öngörü), Çev. Çiğdem Dürüşken, İstanbul: Kabalcı, 1997. ______, Epistulate Morales (Ahlâki Mektuplar), Çev. Türkan Uzel, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
Sözen, Kemal, “Mevlânâ’nın Dîvân-ı Kebîr Adlı Eserinde Ölüm Fenomeni”, SDÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 16, Isparta 2006.
Yunus Emre, Yunus Emre Divânı, Haz. Faruk K. Timurtaş, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1989.