Günlük Yaşamda Kimyasal Madde Maruziyeti ve İnsan Sağlığına Etkileri

Günlük hayatta tüketilen pek çok gıda, kozmetik ve tekstil ürünü ile yapım ve üretim aşamalarında kullanılan binlerce kimyasal maddeye maruz kalınmaktadır. Bu kimyasal maddelerin çoğunluğu sağlık açısından yeterince araştırılmış ve etkileri ortaya konmuş değildir. Üreticilerin yaklaşımı “zararlı olduğu kanıtlanmadıkça kullanımı uygundur” görüşüdür ki, bu oldukça risk teşkil eden bir yaklaşımdır. İşlem gören bir üründekullanılan kimyasal maddeler, eser miktarlarda bulundukları için toksik etki göstermeyebilir. Ancak paketli ve işlenmiş gıda ürünleri, kozmetikler, giysiler gibi pek çok yoldan bu kimyasal maddelere maruz kalındığındavücuda alınan miktar artmakta ve toksik etki görülebilmektedir. Gıda üretim aşamalarında kullanılan pestisitler, hormonlar ve gübreler, işlenmiş gıdalarda yer alan boyalar, akrilamid, nitrozaminler, fitalatlar ve şeker olarak sunulan aspartam, TiO2, kozmetik ürünlerde ve giysilerin üretiminde de karşımıza çıkmaktadır. Bugün yaygın görülen alerji, otoümmin hastalıklar, kanser gibi pek çok hastalık artık bu kimyasallar ile ilişkilendirilmektedir. Bu çalışma ile gıda, kozmetik ve tekstil ürünlerinde kullanılan zararlı kimyasalların insan sağlığına etkileri değerlendirilmiştir. Bu sayede literatürde tek tek ele alınan zararlı kimyasalların etkileri holistik bir yaklaşımla ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Çevre ve insan sağlığı, Kimyasal atıklar, Toksik maddeler

Chemical Exposure in Everyday Life and Human Health Effects

Many food, cosmetics and textile products consumed in daily life are exposed to thousands of chemicalsMost of these chemicals have not been sufficiently studied and their effects have not been demonstrated in terms of health. The manufacturer's approach is that "it is appropriate to use unless proven harmful", which is a highly risky approach.Chemical substances used in a treated product may not have a toxic effect since they are present in trace amounts.However, when exposed to these chemicals in many ways such as packaged and processed food products, cosmetics, clothing, the amount taken into the body increases and toxic effects can be seen.Pesticides, hormones and fertilizers used in food production stages, dyes, acrylamide, nitrosamines, phthalates, aspartame and TiO2 in processed foods, are also encountered in cosmetics and clothing production. Many diseases such as allergies, autoimmune diseases, cancer, which are common today, are now associated with these chemicals.In this study, the effects of harmful chemicals used in food, cosmetics and textile products on human health were evaluated.In this way, the effects of harmful chemicals, which are handled one by one in the literature, have been addressed with a holistic approach.

Keywords:

Environment and human health, Chemical waste, Toxic substance,

PDF

___

[1] S. Sağlam, “Türkiye'de iç göç olgusu ve kentleşme,” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), ss. 33-44, 2006.
[2] H. Başel, “Türkiye’de nüfus hareketlerinin ve iç göçün nedenleri,” Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, ss. 515-542, 2007.
[3] M. Öztürk, B. Topaloğlu, A.Hilton and J. Jongerden,“Rural‒Urban Mobilities in Turkey: Socio-spatial Perspectives on Migration and Return Movements,” Journal of Balkan and Near Eastern Studies, c. 20, s. 5, ss. 513-530, 2018.
[4] Z.Akyıl, (2020, 30 Eylül). Nüfusun yüzde 8'i köyde yaşıyor, [Online]. [Erişim]: https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/nufusun-yuzde-8i-koyde-yasiyor/742904.
[5] K. Topal, “Çevre sorunlarının kaynağı olarak nüfus artışı mı. tüketim mi,” Türk İdare Dergisi s. 470, ss. 133-152, 2011.
[6] M. E. Aydın ve F. Bedük,“Çevre ve sağlıklı beslenme ilişkisi, ”International 2nd. Halal and Healty Food Congress, Konya,Türkiye, 2013, ss. 359-372.
[7] A. Ayaz ve M. Yurttagül, Besinlerdeki Toksik Öğeler-I, Ankara, Türkiye: Sağlık Bakanlığı Yayınları, 2008, ss. 27-30.
[8] P. Yılmaz (2020, 27 Aralık). Tehlikeli kimyasalların sınıflandırılması depolanması kullanımı, [Online]. Erişim: https://slideplayer.biz.tr/slide/11336130/
[9] A. Ayaz ve M. Yurttagül, Besinlerdeki Toksik Öğeler-II, Ankara, Türkiye: Sağlık Bakanlığı Yayınları, 2012, ss. 15-30.
[10] S. Özcan, A. Tor and M. E. Aydın, “Levels of organohalogenated pollutants in human milk samples from Konya City, Turkey,” Clean – Soil, Air, Water, vol. 39, no. 10, pp. 978–983,2011.
[11] U. Uygun ve H. Köksel, “Gıda güvenliğini tehdit eden kimyasallar,”Gıda Güvenliği Derneği, Ankara,2010.
[12] O. Erkmen,“Gıda kaynaklı tehlikeler ve güvenli gıda üretimi,”Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi,c. 53, ss. 220-235, 2010.
[13] H. Çolak, G.Uğurluay, B.Nazlı ve E. B. Bingöl,“Paketlemede kullanılan nem tutucu filtrelerin hindi etinin raf ömrü üzerine etkisi,”İstanbul Üniv. Vet. Fak. Derg., c. 37, s. 2, ss. 107-116,2011.
[14] A. Uygun, “Diyatomit jeolojisi ve yararlanma olanakları,”Maden Mühendisleri Odası Dergisi,c. 15, ss. 31–39, 2001.
[15] İ.Edi̇z, S. Beyhan ve Ş. Yuvka,“Madencilikte tozlara bağlı meslek hastalıkları,”Journal of Science and Technology of Dumlupınar University, c. 002, ss. 111-120, 2001.
[16] Y. Ogawa, Y. Kawamura, C. Wakui, M. Mutsuga, T. Nishimura and K. Tanamoto,“Estrogenic activities of chemicals related to food contact plastics and rubbers tested by the yeast two-hybrid assay,” Food Addit Contam, vol. 23, pp. 422–430, 2006.
[17] R. Durusoy ve A. O. Karababa, “Plastik gıda ambalajları ve sağlık,” TAF Preventive Medicine Bulletin,c. 10, s. 1, ss. 87-96, 2011.
[18] F. Zemheri, C. Uğuz,“Endokrin bozucu kimyasallar: Nonilfenol ve Bisfenol A,” Marmara Fen Bilimleri Dergisi, c. 30, s. 1, ss. 71-76,2018.
[19] J. G. F.Hogervost, L. J.Schouten, E. J. M.Konings, R. A.Goldbohm and P. A. Van den Brandt, “A prospective study of dietary acrylamide intake and the risk of endometrial, ovarian, and breast cancer,”Cancer Epidemiol Biomarkers Prev.,c. 16, ss. 2304–2311,2007.
[20] X.Shao, B. Xu, C. Chen, P. Li and H.Luo, “The function and mechanism of lactic acid bacteria in the reduction of toxic substances in food: a review,” Critical Reviews in Food Science and Nutrition, pp. 1-14, 2021.
[21] CDC. “Fourth National Report on Human Exposure to Environmental Chemicals,”Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, 2009.
[22] C. Uğuz, M. Erdoğan, A. Sevimli, S. T. Onrat, M. Özdemir, F. Ö. Lenger, E. S. Arıkan, İ. Bayram, M. İşcan, İ. Togan,“Nonilfenol’ün bıldırcınlarda histopatolojik ve moleküler düzeydeki etkileri,” Türk Biyokimya Dergisi, c. 29, s.1, ss. 1-176, 2004.
[23] A.Vivacqua, A. G. Recchia, G. Fasanella, S. Gabriele and A. V. Carpino Rago,“The food contaminants bisphenol A and 4-nonylphenol act as agonists for estrogen receptor alpha in MCF7 breast cancer cells,” Endocrine., c. 22, s. 3, ss. 275-284, 2003.
[24] B. Balakrishnan, E. Thorstensen, A. Ponnampalam and M. D. Mitchell,“Passage of 4-Nonylphenol across the human placenta,” Placenta, vol. 32, pp.788-792, 2011.
[25] S. Sise and C. Uguz,“Nonylphenol in human breast milk in relation to socio demo-graphic variables, diet, obstetrics histories and lifestyle habits in a Turkish Population,” Iran J Public Health, vol. 46, no. 4, pp. 491-499,2017.
[26] F. Perera and J. Herbstman,“Prenatal environmental exposures, epigenetics and disease,” Reproductive Toxicology, vol. 31, pp. 363–373, 2011.
[27] C. Uğuz, O. Varışlı, C. Ağca and Y.Ağca,“Effects of nonylphenol on motion kinetics, acrosome and mitochondrial membrane potential in frozen-thawed bull sperm,” Kafkas Üniv. Vet. Fak. Derg., vol. 20, no. 4, pp. 583-590, 2014a.
[28] C. Uğuz, O. Varışlı, C. Ağca and Y. Ağca “In vitro effects of nonylphenol on motility, mitochondrial, acrosomal and chromatin integrity of ram and boar spermatozoa,” Andrologia, vol. 3, pp. 1-10, 2014b.
[29] F.Aykan, (2020, 10 Aralık). Tatlandırıcılar ve kanser, [Online]. Erişim:http://farukaykan.com/tatlandiricilar-ve-kanser/
[30] L. Stanley,“Review of data on the food additive aspartame,”External Scientific Report Supporting Publications. EN. 399, 2013.
[31] M. İşcan, İ. Togan, F. Severcan, C. Uğuz ve A. Ergüven, “Sakarya Nehri ve Değirmenderesi’nde alkilfenol kirliliği ve nonilfenol’ün alabalıklar (OnchoryncusMykiss) üzerine etkileri,” The Sientific and Technical Research Council of Turkey, c. 286, 2005.
[32] F.Gültekin ve S. Akın, “İşlenmiş et ürünleri ve gıda katkı maddeleri,”Journal of Halal Life Style, c. 1, s. 1, 2019.
[33] D.Tosun ve N.Demirbaş, “Türkiye’de kırmızı et ve et ürünleri sanayiinde gıda güvenliği sorunları ve öneriler,”Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, c. 26, s.1, ss. 93-101,2012.
[34] S. Utaş, “Kozmetiklere Bağlı İstenmeyen Reaksiyonlar,” Türkderm, c. 37, ss. 161-169, 2003.
[35] Ö.Yaşar ve Ş.Akdeniz, “Kozmetikler ve kişisel bakım ürünlerinin sağlığa olumsuz etkileri ve hemşirenin rolleri: Literatür derleme,” Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi,c.1, s. 3, ss. 118-125, 2020.
[36] W. F. Bergfeld, D. V.Belsito, J. G.Marks Jr and F. A. Andersen, “Safety of ingredients used in cosmetics,”Journal of the American Academy of Dermatology, vol. 52, no.1, pp. 125-132, 2005.
[37] P. Stanly and K. V. Asha, “Cosmetic Toxicity & Its Management-An Ayurvedic Perspective,”Journal of Ayurveda and Integrated Medical Sciences, vol. 5, no. 5, pp. 297-300, 2020.
[38] H. Nordeng and G. C. Havnen,“Use of herbal drugs in pregnancy: a survey among 400 Norwegian women,” Pharmacoepidemiology and Drug Safety, vol. 13, no. 6, pp. 371-380, 2004.
[39] S. Gülüzar ve H. Özkan, “Kozmetik ürünlerdeki bazı kimyasalların gebe, fetüs ve yenidoğan sağlığına etkisi,” Jinekoloji-Obstetrik ve Neonatoloji Tıp Dergisi, c. 17, s. 3, ss. 473-477,2020.
[40] E. Örün, S. S. Yalçın, O. Aykut, G. Orhan, G. K.Morgil, K. Yurdakök and R.Uzun,“Breast milk lead and cadmium levels from suburban areas of Ankara,”Science of the Total Environment, vol. 409, no. 13, pp. 2467-2472, 2011.
[41] I. P. Hallen, L. Jorhe, , B. J. Lagerkvist and A.Oskarsson, “Lead and cadmium levels in human milk and blood,”Science of the Total Environment, vol. 166, no. 1-3, pp. 149-155, 1995.
[42] K. Özkan, M. Ö. Danacı and Z. Çetin,“Interaction of pregnancy physiology and cosmetic products with teratogen effect and personal cleaning and care products,” H.Ü. Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, c. 6, s. 3, ss. 277-286, 2019.
[43] Y. Yıldırım, N. Ertaş Onmaz, Z. Gönülalan, H. Hızlısoy, S. Al, C. Candemir Güngör, “Bisfenoller ve fitalatların halk sağlığı üzerine etkileri,” Erciyes Üniv Vet Fak Derg, c. 17, s. 1, ss. 68-75,2020.
[44] S. Kocaöz ve K. Eroğlu, “Kozmetik ürünler ve kadın sağlığı,” TAF Prev Med Bull, c. 13, s. 5, ss. 413-420, 2014.
[45] D. Koniecki, R. Wang, R. P. Moody and J. Zhu, “Phtalate in cosmetic and personal care products:concentrations and dermal exposure,” Environmental Research, vol. 111, pp. 329-336, 2011.
[46] Y. Kaymak ve F.Tırnaksız,“Kozmetik ürünlere bağlı istenmeyen etkiler,” Gazi Üniversitesi Mediko Sosyal Sağlık Merkezi, Gazi Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, Farmasötik Teknoloji Anabilim Dalı, Ankara,2007.
[47] A. Salih, Gerçek Tıp, 48. baskı, İstanbul, Türkiye: Maur Yayıncılık, 2020, ss. 426.
[48] A. Şüküroğlu Aktaş, S.Burgaz,“Kuaför salonlarındaki kimyasallara mesleki maruziyet ve sağlık riski,” Turkish Bulletin of Hygiene & Experimental Biology/Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji, c. 75, s. 2, ss. 195-212, 2018.
[49] Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik, 2013. (2021, 24 Haziran). [Online] Erişim:https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=18709&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
[50] M. Akyüz and Ş. Ata,“Determination of Aromatic Amines in Hair Dye and Henna Samples by Ion-Pair Extraction and Gas Chromatography–Mass Spectrometry,”Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis, vol. 47, no. 1, pp. 68-80, 2008.
[51] G. M. Johansson, B. A. G. Jönsson and A.Axmon, “Exposure of Hairdressers to Ortho- and Meta-Toluidine in Hair Dyes,” Occupational and Environmental Medicine, vol. 72, pp. 57-63, 2015.
[51 N. Berik, “Titanyum dioksit ve nano titanyum dioksit kullanımının su ürünlerine olası zararları,”Çanakkale Onsekiz Mart University Journal of Marine Sciences and Fisheries, vol. 1, no. 2, pp. 59-65, 2018.
[52] P. Hoet, I. Hohlfeld and O. Salata,“Nanoparticles-known and unknown health risks,”J Nanobiotechnology, vol. 2, pp.1–15, 2004.
[53] C. Buzea, II.Pacheco, K. Robbie, “Nanomaterials and Nanoparticles: Sources and Toxicity,” Biointerphases, vol. 2, no. 4, pp. 17-71,2007.
[54] B. Avcı, S. U. Baysal ve G. Gökçay,“Çocuklarda flor kullanımının yarar ve zararlarının değerlendirilmesi,” Çocuk Dergisi, c. 9, ss. 8-15, 2009.
[55] A. Telli, N. Özdil and O. Babaarslan, “PET şişe atıklarının tekstil endüstrisinde değerlendirilmesi ve sürdürülebilirliğe katkısı,” Tekstil ve Mühendis, c. 19, s.86, ss. 49-55,2012.
[56] Ö. E. İşmal ve L. Yıldırım,“Tekstil tasarımında çevre dostu yaklaşımla,”Akdeniz Sanat Dergisi,c. 5, s.8, ss. 9-13,2012.
[57] J.Xue, W.Liu and K.Kannan, “Bisphenols, benzophenones, and bisphenol A diglycidyl ethers in textiles and infant clothing,”Environmental science & technology, vol. 51, no. 9, pp. 5279-5286, 2017.
[58] J. Rovira and J. L. Domingo, “Human health risks due to exposure to inorganic and organic chemicals from textiles: A review,” Environmental Research, vol. 168, pp. 62-69, 2019.
[59] Y. Yasin, “Kotlar Yürümekle Aşınmaz: Kot Ağartmada Yeni Bir Tehlike (Mi?),”Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi (MSG),c.17, s.65, ss. 38-40,2018.
[60] E. Örün, “Giysiler ve çocuk sağlığı: ne giysin? nasıl yıkansın,” Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, c. 58, s.1, ss. 43-49,2015.
[61] M. Kızıl ve H. T. Besler, “Heterosiklik aromatik amin oluşumunun önlenmesi veya azaltılması,” Beslenme ve Diyet Dergisi, c. 40, s. 2, ss. 191-196,2012.
[62] Z.Açık ve S.Güven, “Nanoteknoloji, Çevre ve Aile,” Tüketici Yazıları (III), ss. 143, 2012.
[63] Ş. Celep ve E. Koç, “Nanoteknoloji ve tekstilde uygulama alanları,” Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, c. 7, s.7, ss. 43-52, 2008.
[64] J. L. Elechiguerra, J. L. Burt, J. R. Morones, A.Camacho-Bragado, X. Ga, Lara, M. J. Yacaman,“Interaction of Silver Nanoparticles with HIV-1,” Journal of Nanobiotechnology, vol. 3, no.1, pp. 1-10,2005.
[65] K. K. Awasthi, A. Awasthi, N. Kumar, P. Roy, K. Awasthi and P. J. John, “Silver Nanoparticle Induced Cytotoxicity, Oxidative Stress, and DNA Damage in CHO Cells, Journal of Nanoparticle Research, vol. 15, no. 9, pp. 1898, 2013.
[66] S. Manzoor, M. H. Shah, N. Shaheen, A. Khalique and M.J affar,“Multivariate analysis of trace metals in textile effluents in relation to soil and groundwater,” J Hazard Mater., vol. 137, pp. 31-37, 2006.
[67] N. Kurtoğlu ve D. Şenol,“Tekstil ve ekolojiye genel bakış, karsinojen ve allerjik etki yapabilen tekstil kimyasalları,”KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, c. 7, s.1, ss. 26-31,2004.
[68] F. Balpetek Gündüz ve T. Gülümser, “Tekstil ve konfeksiyon sektöründe ekolojik etiketler,” Electronic Journal of Vehicle Technologies/Tasit Teknolojileri Elektronik Dergisi, c. 8, s. 2, ss. 48-62, 2014.