ANADOLU’DA BİR OSMANLI MAHALLESİNİN SOSYAL VE EKONOMİK YAPISI: KÜTAHYA-BÖLÜCEK ÖRNEĞİ (1834-1835)
II. Mahmud döneminde (1808-1839), Anadolu ve Rumeli’de vergi mükellefi ve askere alınacak erkeklerin sayısını belirlemek amacıyla nüfus sayımları yapılmıştır. Böylece Osmanlı ülkesindeki en küçük birim olan mahalleye varıncaya kadar, Müslüman erkek nüfus ve cizye toplanacak Gayrimüslim tespit edilmeye çalışılmıştır. II. Mahmud döneminde yapılan nüfus sayımından başka 1844, 1852, 1856, 1866, 1881/82 ve 1905’de olmak üzere değişik tarihlerde nüfus sayımları yapılmıştır. Bu sayımlar, ait oldukları dönemle ilgili yapılan yerel tarih çalışmalarında demografik, ekonomik ve sosyal yapının ortaya konmasında önemli verileri bünyesinde barındırmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan, 1834-1835 yılında kayıt altına alınmış olan 1619 Numaralı Nüfus Yoklama Defteri (BOA, NFS. d. nr. 1619) esas alınarak Kütahya Merkez Kazasına bağlı Bölücek Mahallesi üzerinde durulacaktır. Bölücek Mahallesi ile ilgili verilerden faydalanılarak öncelikle mahallenin Müslüman erkek nüfusu tespit edilip demografik unsurları ortaya konacaktır. Sonra kayıtlı erkeklerin isimleri incelenerek bunların yoğun ya da seyrek kullanımı ile ilgili istatistikî değerlendirmeler yapılacaktır. Ailelerin sahip oldukları lakapları ve bunların günümüzde lakap ve soyadı olarak kullanılıp kullanılmadığı, insanların fiziksel özellikleri, mahallede görevli muhtarlar, imamlar, bölgenin askere elverişli nüfusu, Osmanlı ordusuna asker olarak ne kadar katkı sağladığı, özürlüler, defterdeki kayıtların imkân verdiği ölçüde mahalledeki erkeklerin uğraştıkları iş kolları hakkında bilgi verilecektir. Ayrıca Bölücek Mahallesinde yaşayan erkek nüfusun yaş dağılımı, doğumlar, çocuk ölümleri, vefat edenler ele alınacaktır. Üstelik bölge insanının çalışmak, okumak ya da başka gayelerle yer değiştirmeleri üzerinde durulacaktır. Bu bölgeye başka yerlerden gelenler hakkında da bilgi verilecektir. Böylece Bölücek Mahallesi örneği üzerinden bir nebze de olsa Anadolu’daki bir Osmanlı mahallesinin sosyal ve ekonomik yapısına ışık tutmak amaçlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler:
Kütahya Kazası, Bölücek, Mahalle, Nüfus, Sosyal Yapı, Meslek, Askerlik
SOCIAL AND ECONOMIC STRUCTURE OF AN OTTOMAN NEIGHBOURHOOD IN ANATOLIA: KÜTAHYA-BÖLÜCEK SAMPLE (1834-1835)
A census was carried out during IInd Mahmud period (1808-1839) in Anatolia and Rumelia to determine the number of taxpayers and males to be recruited into the army. Thus, Muslim male population and Non-Muslim population, from whom cizye (a kind of tax paid by Non-Muslim minorities in the Ottoman Empire) would be collected, would be determined in neighbourhood, the smallest residence unit in the Ottoman country. Besides this census during IInd Mahmud period, various other censuses were conducted in 1844, 1852, 1856, 1866, 1881/82 and 1905. These censuses provide important data revealing demographic, economic and social structure for local historical studies on the period.This study will focus on Bölücek Neighbourhood of Kütahya Central District according to 1619-numbered census book (BOA, NFS. d. nr. 1619) recorded in 1834-1835 and now kept in Ottoman Archive of Prime Ministry under Turkish Republic General Directorate of State Archives of Prime Ministry. In the light of the data about Bölücek Neighbourhood, firstly, male Muslim population of the neighbourhood will be determined and demographic characteristics will be revealed. Next, analysing the names of the male names on record, statistical evaluation about their frequent or rare use will be conducted. Such other issues as family titles, whether these titles are still used today as title or surname, people’s physical features, mukhtars and imams in charge of the neighbourhood, recruitable male population, the contribution of the area to the Ottoman army as soldiers, disabled population and business lines the male population was occupied with in the neighbourhood will be dealt with as detailed as the records make it possible. Moreover, other issues included in the study are age distribution of the male population in the neighbourhood and data about birth- female labour number and average infant number, infant death and other death cases will be analysed. Furthermore, emigration of the population for work, education or other aims will be analysed. Immigrants to the area will also be. Thus, it is aimed to shed light on the social and economic structure of an Ottoman Neighbourhood in Anatolia over Bölücek Neighbourhood sample.
Keywords:
Kütahya District, Bölücek, Neighbourhood, Population, Social Structure, Profession, Military Service,
___
- BOA, NFS. d. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Nüfus Defteri), nr. 1619.
- BOA, DH.MKT. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi), nr. 926/64.
- BOA, BEO. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Bab-ı Ali Evrak Odası), nr. 2653/198928.
- AKYEL, Salih (2014). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ebutahir Kazasının Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara, C. 33, Sayı 56, ss. 319-341.
- AKYÜZ, Yahya (2004). Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000-M.S. 2004), 9. Baskı, Ankara: Pegem A yayıncılık.
- BAYARTAN, Mehmet (2005). Osmanlı Şehrinde Bir İdari Birim: Mahalle. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, İstanbul, Sayı 13, ss.93-107.
- BOZKURT, Nurgül (2016). “Müslim Population & Social Structure in the Central District of Kütahya During the middle XIXth Century”, The New Trends in Social and Liberal Sciences Symposium, 28 Nisan-1 Mayıs 2016, Milano, Italya.
- CANATAR, Mehmet (2013). 1009/1600 Tarihli İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri’ne Göre Nefs-i İstanbul’da Bulunan Mahalleler ve Özelliklerine Dair Gözlemler. Osmanlı İstanbulu I: I. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu, İstanbul Türkiye, 29 Mayıs-1 Haziran 2013, ss. 283-310.
- ÇAĞATAY, Neşet (1989). Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- ÇALIŞKAN, Yaşar ve İKİZ M. Lütfi (2001). Kültür, San’at ve Medeniyetimizde Ahilik, II. Baskı, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- EKİNCİ, Yusuf (1989). Ahilik ve Meslek Eğitimi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları
- ERGENÇ, Özer (1984). Osmanlı Şehrindeki “Mahalle”nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine. Osmanlı Araştırmaları IV, Ed. Halil İnalcık, Nejat Göyünç, Heath W. Lowry, İstanbul, ss. 69-78.
- FAROQHİ, Suraiya (2002). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam (Orta Çağdan Yirminci Yüzyıla), Çev: Elif Kılıç, 4. Basım, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- GÖZAYDIN, Nevzat, PARLATIR, İsmail, ZÜLFİKAR Hamza (1998). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- KILIÇ, Rüya ( 2005). Osmanlıda Seyyidler ve Şerifler, İstanbul: Kitap Yayınevi.
- KÜTÜKOĞLU Mübahat S. (1995). Osmanlı Sosyal ve İktisat Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri, Belleten, LIX, S. 225, Ankara, ss. 395-412.
- ÖZCAN Abdülkadir (1991). Asakir-i Mansûre-i Muhammediyye, DVİA, C. V, İstanbul, ss. 457-458.
- ÖZTÜRK, Sait (1995). Askeri Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri, (sosyo-Ekonomik Tahlil). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı yayınları.
- PAKALIN, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- SERTOĞLU, Midhat (1986). Osmanlı Tarih Lûgatı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
- ŞAHİN, İlhan (1988). Ahi Evran. TDVİA, İstanbul, C.1, ss.529-530.
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1932). Kütahya Şehri. İstanbul: Devlet Matbaası.
- ÜNAL, Mehmet Ali (2011). Paradigma Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
- YEL, Ali Murat ve KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri (2003). Mahalle. TDVİA, Ankara, C. 27, ss. 323-326.
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 1999
- Yayıncı: Dumlupınar Üniversitesi Rektörlüğü