Bünyamin TAŞ

4230

HAS-BAĞÇEDE 'AYŞ U TARAB'DA KLASİK TÜRK EDEBİYATININ İRANÎ MENŞEİ TEZİ

Menşe tartışmaları, modern edebiyat tarihlerinin yazılmaya başlandığı 19.yüzyıldan itibaren, ulusçuluk akımının da etkisiyle, edebiyat tarihlerinin ilk ve en önemlimeselesi haline gelmiştir. Söz konusu tartışmalar, ileri sürülen problemin tabiatı gereğince,sanat eserinin kıymetini sanatın kendi kuralları çerçevesinde değerlendirmek yerine eserinait olduğu edebî geleneğin tarihî gelişim çizgisi ile ulusal tarih/siyaset arasında güçlü birbağ kurmaya odaklanmıştır. Böylece eserlerin anlam ve biçim katmanındaki muhtelifunsurların milliyetini tayin etme çabası ön plana çıkmıştır. Bu bağlamda klasik Türkedebiyatı merkezli modern araştırmaların/tartışmaların önemli bir kısmı da menşeproblemine hasredilmiştir. Araştırmaların temel meselesinin çok spesifik olduğudurumlarda bile araştırmacıların kendilerini bir şekilde menşe tayiniyle ilgilenmek zorundahissettikleri görülmektedir. Künyesinden ve takdim yazısından açıkça anlaşılacağı üzereOsmanlı seçkinlerinin eğlence hayatını ve bu hayatın ayrılmaz bir parçası olan şiir ve şairkonularını ele alan Has-bağçede ‘Ayş u Tarab’ın da ilk mevzusu menşe tayinine ayrılmıştır.Halil İnalcık, Osmanlı seçkinlerinin eğlence hayatının en somut mekânı olan işret meclisigeleneğinin hem şekil hem de muhteva yönünden temel olarak İslam öncesi İran kültürününbir uzantısı olduğunu ve dolayısıyla işret meclislerinin vazgeçilmez bir unsuru olan klasikşiirin de büyük ölçüde İranî gelenekten beslendiğini ileri sürmektedir. Bu çalışmada, Halilİnalcık’ın Has-bağçede ‘Ayş u Tarab’da ileri sürdüğü İranî menşe tezinin mesnetleri ve bumesnetlerin söz konusu tezi destekleyip desteklemediği tartışılmıştır.

THE IRANIAN ORIGIN DISCOURSE IN THE CLASSICAL TURKISH LITERATURE BASED ON HAS-BAĞÇEDE 'AYŞ U TARAB

Discussions on origin became the first and foremost problem of literary history due to the effect of nationalist movement since 19th century with the onset of modern literary histories. Rather than acknowledging the significance of a literary work in terms of its artistic features, the aforementioned discussions focused, due to the nature of the problem, on forming a strong bond between the historical development of the movement that the work belongs to and the national history/politics. It resulted in the struggle to locate the nationality of the various elements in semantics and genre of a work. In this regard, a significant amount of the modern research/discussion which was centered on classical Turkish literature has been allocated to the problem of origin. It can be stated that researchers feel to be compelled to delve into determining the origin of a work even if their subject matter is clearly specific and different. The first topic of Has-bağçede 'Ayş u Tarab is reserved for determining origin while the work itself handles, as its impressum and preface states, the leisure life of the Ottoman elite and its inseparable companions, poetry and poet. Halil Inalcik states that the tradition of majlis-e ‘ishrat, the most palpable location for the Ottoman elite’s leisure life, is basically an extension of pre-Islamic Iranian culture in terms of both structure and content. Therefore, he suggests that classic poetry which was an indispensable element of majlis-e ‘ishrat mostly derived from Iranian tradition. This study aims to discuss the fundaments for the discourse of origin as stated by Halil Inalcik in Has-bağçede 'Ayş u Tarab and if they support the discourse in question.
PDF

___

  • Abdurrahman Fehmi Efendi. (2005). Medresetü'l-'Arab. (H. Elmalı, C. Eren, Dü.) İzmir: Yeni Akademi Yayınları.
  • Andrews, W. G. (2014). Şiirin sesi toplumun şarkısı. (T. Güney, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Armutlu, S. (2014). Derî Farsçasında gazelin oluşumu, felsefesi: Bu gazeldeki aşk söylemi ve güzellik unsurlarının kaynağı olarak hadarî ve uzrî gazel. Doğu Esintileri (1), 33-120.
  • Atçeken, İ. H. (2013). Velîd II. Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (Cilt 43, s. 31-33). İstanbul: İSAM.
  • Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk edebiyâtı târihi. İstanbul: MEB.
  • Brockelmann, C. (1964). İslam milletleri ve devletleri tarihi. (N. Çağatay, Çev.) Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
  • Câhiz Ebû Osman. (2015). Saray âdâbı kitâbü't-tâc fî-ahlâki'l-mülûk. (A. Benli, Çev.) İstanbul: Klasik Yayınları.
  • Canan, İ. (2009). Kütüb-i sitte tercüme ve şerhi. Ankara: Akçağ.
  • Cooperson, M. (2008). JĀḤEẒ. Encyclopædia Iranica. Online Edition: http://www.iranicaonline.org/articles/jahez (Erişim Tarihi: 15.07.2018).
  • Çağrıcı, M. (2001). İtidal. Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (Cilt 23, s. 456-457). İstanbul: İSAM.
  • Çetin, N. M. (2011). Eski Arap şiiri. İstanbul: Kapı Yayınları.
  • Demirayak, K. (2017). Arap edebiyatı tarihi - III. Erzurum: Fenomen Yayınları.
  • Eminhânî, Î., Nizâm-İslâmî, Z. (1392). Berresî-i tatbîkî-i mefhûm-i adâlet der-Şâhnâme (Îrân-i bâstân) ve âsâr-i Eflâtûn. Edebiyyât-i İrfânî ve Ustûre Şinâhtî, 9 (30), 39-70.
  • Fedevî, T., Bâvânpûrî, M., Loristânî, N. (1393). Beynenmetniyyet-i Kur'ânî der-Şâhnâme-i Firdevsî. Mecelle-i Mutâla'ât-i İntikâdî-i Edebiyyât (2), 59-72.
  • Firdevsi. (1956). Şehname. (N. Lugal, K. Akyüz, Çev.) İstanbul: MEB.
  • Gibb, E. (1999). Osmanlı şiiri tarihi. (A. Çavuşoğlu, Çev.) Ankara: Akçağ.
  • Gibb, H. (2017). Arap edebiyatı. (O. Özatağ, Çev.) Ankara: Doğu Batı Yayınları.
  • Güleç, İ. (2017). Hz. Peygamber'in şiire karşı tutumu. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (19), 123-146.
  • Horatius. (1994). İambus’lar, lirik şiirler, satura’lar, mektuplar. (T. Uzel, Çev.) Ankara: TTK Basımevi.
  • Humâyî, C. (1309). Târîh-i edebiyyât-i Îrân ez-inkirâz-i Sâsâniyân tâ hamle-i Mogôl (Cilt 2). Tebriz: Kitâbhâne-i Edebiyye.
  • Hüseynî, S. (1378). Te'sîr-i Kur'ân ve ferheng-i İslâmî der-zebân ve edeb-i Fârisî tâ sede-i pencom-i hicrî. Zebân ve Edeb (7-8), 19-34.
  • İbn Kesîr. (1993). Hadislerle Kur'an-ı Kerîm tefsîri. (B. Karlığa, B. Çetiner, Çev.) İstanbul: Çağrı Yayınları.
  • İlhâmî, F. (1387). Te'sîr-i Kur'ân ve hadîs der-Şâhnâme-i Firdevsî. Usve (6- 7-8), 2-5/13-17.
  • İnalcık, H. (2018). Has-bağçede 'ayş u tarab nedîmler şâirler mutribler. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
  • İpekten, H. (2002). Eski Türk edebiyatı nazım şekilleri ve aruz. İstanbul: Dergâh.
  • Jettmar, K. (1967). Art of the steppes. (A. E. Keep, Çev.) New York: Crown Publishers.
  • Kabûl, İ., Fâtımî, S. (1388). Berresi-i tatbîkî-i suhânân-i Bozercmihr derŞâhnâme bâ Kur'ân ve hadîs. Costârhâ-yi Edebî (165), 69-93.
  • Kartal, A. (2016). Türk-Fars edebî ilişkileri hakîkate düşen gölge. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
  • el-Kaysî, 'A. S. (2014). Aşırılıklar karşısında Kur’anî perspektiften vasat ümmet olma bilinci. (Y. Ağkuş, Çev.) Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1), 195-22.
  • Keykâvus b. İskender. (1956). Kâbûsnâme. (A. A. Badawi, Dü.) Tahran: Ebne-Sina.
  • Khaleghi-Motlagh, D. (1983). ADAB i (Adab in Iran). Encyclopaedia Iranica. Online Edition: http://www.iranicaonline.org/articles/adab-i-iran (Erişim Tarihi: 15.07.2018).
  • Kocatürk, V. M. (1964). Türk edebiyatı tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.
  • Köprülü, M. F. (1981). Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Levend, A. S. (1980). Divan edebiyatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
  • Levend, A. S. (2014). Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
  • McDonald, M. V. (2007). Bir tür olarak Arap edebiyatında hayvanı konu alan kitaplar. (Ş. Şahin, Çev.) Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16 (2), 393-403.
  • Muntasib-Mucâbî, H. (1382). Firdevsî ve ithâm-i Zerdüştîgerî. Pijûhişhâ-yi Edebî (1), 129-146.
  • Muntasib-Mucâbî, H. (1384). Te'sîr-i Kur'ân ve ehâdîs der-Şâhnâme-i Firdevsî. Kirmânşâh: Tâk-i Bustân.
  • Öz, A. (2018). Kur'an'ın önerdiği vasat ümmet. İstanbul: Çıra Yayınları.
  • Özcanoğlu, M. (1988). Adî b. Zeyd. Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (Cilt 1, s. 382). İstanbul: İSAM.
  • Pellat, C. (1983). ADAB ii (Adab in Arabic literature). Encyclopædia Iranica. Online Edition: http://www.iranicaonline.org/articles/adab-ii-arabic-lit (Erişim Tarihi: 15.07.2018).
  • Rypka, J., Klíma, O., vd. (1385). Târîh-i edebiyyât-i Îrân. (Î. Şehâbî, Çev.) Tahran: Şirket-i İntişârât-i İlmî ve Ferhengî.
  • Sancisi-Weerdenburg, H. (1993). CYROPAEDIA. Encyclopaedia Iranica. Online Edition: http://www.iranicaonline.org/articles/cyropaedia-gr (Erişim Tarihi: 15.07.2018).
  • Şecerî, R., & Nûşâbâdî, H. C. (1394). Bâztâb-i mefâhîm-i Kur'ânî pâdâş ve keyfer-i a'mâl der-Şâhnâme. Pijûhişhâ-yi Edebî - Kur'ânî, 3 (1), 137-159.
  • Şerefşâhî, K. (1385, Tâbistân). Hakîm-i Tûs ve âmûzehâ-yi Kur'ânî. Şi'r (48), 84-89.
  • Zebîdî Zeynüddîn Ahmed (1980). Sahîh-i Buhârî muhtasarı Tecrîd-i Sarîh tercemesi ve şerhi. (K. Miras, Çev.) Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi-Cover
  • ISSN: 1302-3284
  • Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
  • Başlangıç: 1999
  • Yayıncı: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

HAS-BAĞÇEDE 'AYŞ U TARAB'DA KLASİK TÜRK EDEBİYATININ İRANÎ MENŞEİ TEZİ

Bünyamin TAŞ