RUS TARİHYAZIMINDA MALAZGİRT SAVAŞI VE SELÇUKLULAR

1071 yılında, Malazgirt’in güneydoğusu boyunca uzanan platoda Bizans ordusuyla karşı karşıya gelen Selçuklular, Türk ve dünya tarihini derinden etkileyen bir zafer kazanmışlardır. Anadolu’nun Türk yurdu hale gelmesinde bir mihenk taşı olan Malazgirt Savaşı, günümüze kadar farklı dillerde yapılan çok sayıda akademik çalışmaya konu olmuştur. Buna rağmen, Rusça literatürde savaşa yönelik yapılan araştırmaların Türkiye’de yeterince tanındığını söylemek zordur. Bu bağlamda hem Bizans’ın siyasi ve kültürel mirasına Rus tarihçiliğinin duyduğu yakınlık, hem de Sovyet tarihçiliğinin aynı birikimle arasına koyduğu mesafe, Rusça literatürde Malazgirt Savaşı ve Selçuklu Türkleri ile ilgili çalışmaların seyrini doğrudan etkilemiştir. Benzer şekilde gerek imparatorluk gerekse Sovyetler çatısı altında bir arada yaşayan farklı milletlere mensup tarihçiler, Malazgirt Savaşı’na farklı bakış açıları ve derinlikli analizler sunmuş ancak bu durum aynı zamanda arkasında siyasal kaygılar barındıran bazı gerilimler ve anlaşmazlıklar da yaratmıştır. Rus (ve Sovyet) tarihyazımından örneklerle Malazgirt Savaşı’nı ve Selçuklu Türklerini mercek altına alan bu çalışmada, ayrıca savaşın tarihlendirmesiyle ilgili tartışmalar irdelenmiş, takvim kullanımıyla ilgili bir sorunsaldan yola çıkılarak nihai çatışmanın yaşandığı gün tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunun için de ilk kez 2020 yılında başlayan “Malazgirt Savaş Alanının Tespiti, Tarihi ve Arkeolojik Yüzey Araştırması” bünyesinde yapılan çalışmalar kapsamında oluşturulan bir metot kullanılmıştır. Böylece savaşın lokalizasyonu ve tarihlendirilmesiyle ilgili bilinenlere özgün bir katkı sunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Malazgirt Savaşı, Selçuklu, Türk, Rus, Sovyet, tarihyazımı

THE BATTLE OF MANZIKERT AND THE SELJUKS IN RUSSIAN HISTORIOGRAPHY

In the year 1071, the Seljuks, facing the Byzantine army along the plateau stretching to the southeast of Malazgirt (Manzikert), achieved a victory that deeply impacted both Turkish and world history. The Battle of Malazgirt, a cornerstone in the transformation of Anatolia into Turkish homeland, has been the subject of numerous academic studies in various languages up to this day. Nevertheless, it is difficult to say that the studies on this battle in the Russian literature are well known in Turkey. In this context, both the proximity of Russian historiography to the political and cultural legacy of Byzantium and the distance imposed by Soviet historiography on the same heritage have directly influenced the course of studies related to the Battle of Malazgirt and the Seljuk Turks in Russian literature. Similarly, historians from diverse nationalities coexisting under both the imperial and Soviet umbrellas have offered varied perspectives and in-depth analyses on the Battle of Malazgirt, but this situation also created certain tensions and disagreements that had political concerns behind them. This study examines the Battle of Malazgirt and the Seljuk Turks in the light of samples from Russian (and Soviet) historiography, and additionally delves into the debates surrounding the dating of the battle. Starting from an issue related to calendar format, an attempt has been made to pinpoint the exact day of the ultimate conflict. For this purpose, a methodology derived from the studies conducted within the framework of the Locating the Manzikert Battlefield: History and Archaeological Survey Project initiated for the first time in 2020, has been employed, Thus, it is aimed to make an original contribution to what is known about the localization and dating of the battle.

Keywords:

Battle of Manzikert, Seljuk, Turkish, Russian, Soviet, historiography,

PDF

___

Attaleiates, M. (2012). The history. (A. Kaldellis, D. Krallis, Trans.). Harvard University Press.
Bahşi İman. (1997). İzvestiye Gazi-Babı o nekotorıh Bulgarskih geraldiçeskih znakah (konspektivnaya zapis). İçinde S. A. Murtazin, F. G. Nurutdinov & R. H. Timerhanov (Red.), Djagfar tarihı. (T. 3, s. 107). Bolgar İle.
Seldjukskoye Gosudarstvo. (1992). İçinde Sovetskaya istoriçeskaya entsiklopediya (T. 12, ss. 720-723). Sovetskaya Entsiklopediya.
Agacanov, S. G. (1991). Gosudarstvo Seldjukidov i Srednyaya Aziya v XI-XII vv. Nauka.
Ahundova, N. (2004). Tyurki v sisteme gosudarstvennogo upravleniya Arabskogo Halifata (VIII – ser. X. vv.). Elm.
Alican, M. (2020). Malazgirt Savaşı. İçinde M. Alican (Haz.), Malazgirt zaferi: Bin yıllık miras (ss. 54-55). Kronik.
Ataöv, T. (1968). Rus devletinin kuruluşu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 23(4), 215-243. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001042
Ayönü, Y. (2009). Bizans ordusunda ücretli Türk askerler (XI-XII. yüzyıllar). Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 25, 53- 69. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sutad/issue/26265/276689
Bartold, V. V. (1968). Léon Cahun, Introduction à l’histoire de l’Asie. Turcs et Mongols des origines à 1405: Paris, 1896. İçinde A. M. Belenitskiy, A. N. Boldırev, Yu. E. Bregel, vd. (Red.), Akademik V. V. Bartold Soçineniya (T.5, ss. 238-252) Nauka.
Bayram, B. (2009). Tatar-Bulgar meselesi temelinde bir destan: Şan kızı. Karadeniz Araştırmaları, 6(21), 75-94. https://dergipark.org.tr/tr/pub/karadearas/issue/10075/124228
Cahen, C. (1934). La campagne de Mantzikert d’après les sources musulmanes. Byzantion, 9(2), 613-642. https://www.jstor.org/stable/44168143
Cheynet, J. C. (1980). Mantzikert: Un désastre militaire?. Byzantion, 50(2), 410-438. http://www.jstor.org/stable/44171375
Çevik, A. (2021, Kasım-Aralık). Türklere Anadolu’nun kapılarını açan savaş: Malazgirt. Aktüel Arkeoloji, 83, 11-33.
Çevik, A. D. (2023). Anglosakson Arkeoloji Geleneği Bağlamında Bilimsel Açıklamaların Doğası ve Statüsü. Kilikya Felsefe Dergisi, 1, 17-37. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kilikya/issue/76993/1289315
Dirimtekin, F. (1972). Selçukluların Anadolu’da Yerleşmeleri. İçinde Malazgirt Armağanı (ss. 231-258). Türk Tarih Kurumu.
Gordlevskiy, V. (1941). Gosudarstvo Seldjukov Maloy Azii. Akademii Nauk SSSR.
Guseynov, R. A. (1968). Posledstviya srajeniya pri Mantsikerte (1071 g.) dlya Zakavkazya. Vizantiyskiy Vremennik, 29, 148-152. http://www.vremennik.biz/opus/BB/29/52010
Guseynov, R. A. (1972). Siriyskiye istoçniki po istorii Vizantii XI–XII vv. Vizantiyskiy Vremennik, 33, 120-121. http://www.vremennik.biz/opus/BB/33/52157
Guseyn-zade [Guseynov], R. A. (2010). Kavkaz i Seldjuki. Kavkaz.
Guseyn-zade [Guseynov], R. A. (2013). Seldjukskaya epoha istorii Kavkaza, Kremlin Multimedia.
Hillenbrand, C. (2007). Turkish myth and Muslim symbol: The battle of Manzikert. Edinburgh University Press.
İmâdüddin el-İsfahânî. (2019). Nusretü’l-fetre ve usretü’l-fıtra. (İ. M. Ukle, Tah.). Müessesetü’l-Furkan li’t-Türasi’l-İslâmî.
JD date/time converter. (2023, March). Solar System Dynamics. NASA. https://ssd.jpl.nasa.gov/tools/jdc/#/cd
Karatay, O. (2004). Doğu Avrupa Türk tarihinin ana hatları: Altın Orda öncesi dönem. Karadeniz Araştırmaları, 3, 1- 70. https://dergipark.org.tr/tr/pub/karadearas/issue/10093/124483
Klimenko, A. N. & Yurtaev, V. I. (2018). The Moscow as the Third Rome concept: Its nature and interpretations since the 19th to early 21st centuries. Geopolítica(s), 9(2), 231-251. https://doi.org/10.5209/GEOP.58910
Kurat, A. N. (1971, Ağustos). Malazgirt savaşına ait yazı ve tetkikler. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi: Bugün ve Yarın, 47, 68-72.
Kurat, A. N. (1987). Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye kadar. Türk Tarih Kurumu.
Mohov, A. S. (2003). Vizantiskaya armiya v prableniye Romana IV Diogena (1068-1071 gg.). İçinde V. P. Stapanenko (Red), Materialı XI Mejdunarodnıh Nauçnıh Syuzyumovskih Çteniy, (Vp. 34, ss. 275-296). Izdatelstvo Uralskogo Universiteta. https://elar.urfu.ru/handle/10995/2895
Moon phase for today. (2023, March). The Nine Planets. https://nineplanets.org/
Mustafayev, Ş. M. (2017). Ot Seldjukov k Osmanam İV RAN.
Oleynikov, A. V. (2015). Varyajskaya gvardiya Vizantii. Veçe.
Ostrogorskiy, G. (2011). İstoriya, Vizantiyskogo Gosudarstva. Sibirskaya Blagozvonnitsa.
Ökse, N. (1977). Malazgirt Meydan Muharebesi. İçinde Harp Tarihi Başkanlığı (Tah.), Konferanslar Serisi (No. 3, ss. 9-33). Genelkurmay Basımevi.
Saşanov, V. V. (2016). Stanovleniye sovetskogo vizantinovedeniya v 40-50-ye godı XX veka: İnstitutsionalnıy aspekt. Uçenıye Zapiski Kazanskogo Universiteta Seriya Gumanitarnıye Nauki, 158(4), 840-850.
Semenova, L. A. (1990). İz istorii srednevekovoy Sirii. Nauka.
Skrjinskaya, E. Ç. (1947). Genueztsı v Konstantinople v XIV v. Vizantiyskiy Vremennik, 1, 216-234. http://www.vremennik.biz/opus/BB/01/51577
Sokolov, N. P. (1959). Sorok let sovetskogo vizantinovedeniya. Gorkovskiy Gosudarstvennıy Universitet im. N. I. Lobaçevskogo.
Stepanenko, V. P. (1988). Vizantiya v mejdunarodnıh otnoşeniyah na blijem vostoke 1071-1176. İzdatelstvo Uralskogo Universiteta.
Şeşen, R. (1972). Alp Arslan’ın hayatı ile ilgili Arapça kaynaklar. Türkiyat Mecmuası, 17, 101-112.
Tamara T. R. (2004). Seldjuki: Koçevniki – zavoyevateli Maloy Azii. ZAO Tsentrpoligraf.
Uspenskiy, F. İ. (2018). İstoriya Vizantiyskoy İmperii (T. 7). Yurayt. Üre, P. (2015, Şubat). İstanbul’da Rus Arkeoloji Enstitüsü (1894-1914). Toplumsal Tarih, 254, 16-21.
Vasilyev, A. A. (2017). İstoriya Vizantiyskoy İmperii: Vremya do kretovıh pohodov (do 1081 g.). Aleteyya.
Vernadsky, G. (1944). A history of Russia. Yale University Press.
Zaporojets, V. M. (2015). Nabegi Turok-Seldjukov na territoriyu Vizantii v kontse 1040-h-naçale 1070-h gg. srajeniye pri Malazgirde. Kilo — Voyennaya İstoriya, 9, 122-128.
Zaporojets, V. M. (2011). Seldjuki. Voyennoye İzdatelstvo.