MELA MEHMÛDÊ BAZİDÎ’NİN KÜRTÇE-TÜRKÇE SÖZLÜĞÜ

Bir Rus diplomatı olan Alexandre Jaba, Erzurum konsolosluğu yaptığı dönemde Mela Mehmûdê Bazidî ile tanışarak ondan Kürtçeyi öğrenmiş ve yine Bazidî gibi bölgenin önde gelen âlimlerinin katkılarıyla Kürt dili, kültürü, tarihi ve folklorü ile ilgili çok sayıdaki el yazması eseri kendi adını taşıyan bir koleksiyonda toplayarak Rusya’ya göndermiştir. Koleksiyonda Kurd 8 arşiv numarasıyla yer alan ve Risäle-yi Tu≈fetü’l- `illän Fi Zimäni Kurdan RîsaleyaYadîgara Dostan Di Zimanê Kurdan şeklinde isimlendirilen el yazması, Bazidî’nin Jaba’ya Kürtçenin Kurmancî lehçesiyle ilgili temel gramer bilgilerini öğretmek amacıyla kaleme aldığı bir eserdir. Bu yazma eserin 75b-125b varakları arasında istinsah edilen 50 varaklık Kürtçe-Türkçe sözlük bölümü dikkat çekmektedir. Bu sözlükte Bazidî, Jaba’ya Kürtçe fiil, isim ve diğer sözcük türlerini Türkçe üzerinden öğretmektedir. Bazidî, öncelikle öğretmek istediği Kürtçe kelimeyi kırmızı mürekkeple vermiş ve ardından da bunların karşılığını Türkçe olarak açıklamıştır. Bugüne kadar tespit edilen ilk Kürtçe-Türkçe sözlük olan eserde yer alan kelimelerin çoğunlukla günlük kullanıma ait kelime kadrosundan seçilmiş olması dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Mela Mehmûdê Bazidî, Kürtçe, Türkçe, sözlük, kavram alanı sözlükleri

he was a consul in Erzurum and learned Kurdish after meeting him. He also collected a number of manuscripts related to Kurdish language, culture, history and folklore with the contributions of leading scholars such as Bazidî, and sent the collection named after him to Russia. The Jaba collection, which includes 54 individual files and 69 manuscripts of these files, contains a several manuscripts in Persian, Turkish and Arabic, although it is a "collection of Kurdish manuscripts". The manuscript, named Risale-yi Tuhfetü'l-Hillan Fi Zimani Kurdan Risaleya Yadigara Dostan Di Zimanê Kurdan , found in the collection with the Kurdish 8 archive number, is a work that Bazidî wrote to teach basic grammatical information about the Kurdish language of Kurdish . The Kurdish-Turkish dictionary section of 50 leaflets, which is copied between the 75b-125b leafs of the writing work, is remarkable. Bazidî teaches Kurdish verb, noun and other word types through Turkish in this dictionary which we can name as "glossary" by volume. Bazidî first gave the Kurdish word he wanted to teach with red ink, and then explained their equivalences in Turkish. It should be emphasized that the Kurdish words that Bazidî tried to teach over the Turkish equivalents were chosen from the vocabulary belonging to daily speech and the first independent Kurdish-Turkish dictionary study up to date, which is important for the study of this small dictionary.

Keywords:

Mela Mehmûdê Bazidî, Kurdish, Turkish, dictionary, conceptual field dictionaries,

PDF

___

AKALIN, Şükrü Haluk ; “Sözcük Bilimi ve Sözlükçülük”, Türk Dili, S. 698, 2010, s. 162-169.
AKALIN, Şükrü Haluk Akalın vd.;Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara, 2011.
AKSAN, Doğan; Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, C. III, TDK
Yayınları, Ankara, 2007.
AKSAN, Doğan; Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Engin
Yayınları, Ankara, 2009.
BAZİDÎ, Mela Mehmûdê; Risale-yi Tuhfetü’l-Hillan Fì Zimani Kurdan, Alexandre Jaba Kürtçe El Yazmaları Koleksiyonu, Kurd 8.
BRUINESSEN, M. V.; “On Yedinci Yüzyılda Kürtler ve Dilleri: Kürt Lehçeleri Üzerine Evliya Çelebi’nin Notları”, Studia Kurdica, S. 1-3, Fransa, 1985.
HASANPOUR, Amir; Kürdistan’da Milliyetçilik ve Dil 1918-1985, (Çev: İbrahim Bingöl, Cemil Gündoğan), Avesta Yayınları, İstanbul, 2005.
MERTOĞLU, Mehmet Suat; “Yûsuf Ziyâ el-Hâlidî”, İslâm Ansiklopedisi
C. 44, 2013, s. 32-34.
ÖZTÜRK, Mustafa; “Alexandre Jaba ve Onun El Yazmaları Koleksiyonundaki Türkçe Eserler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 10, S. 49, 2017, s. 41-49.
PİRBAL, Ferhad; Mele Mehmûdê Bayezîdî (1799-1867)Yekemîn Çîroknûs û Pexşanûsî Kurd, Aras Yayınevi, Erbil, 2000.
ÜNVER, İsmail; “Çevriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Türkoloji Dergisi, C. 2, S. 1, 1993, s. 51-89.
ÜŞENMEZ, Emek. “British Library’deki Türkçe Eserler”, Turkish Studies, Vol. 12/22, 2017, s. 783-816.
YUSUF Ziyâ el-Hâlidî, El-Hediyyetü’l-Hamîdiyye fi’l-luğati’l-Kürdiyye, İstanbul, 1310.
YÜKSEL, Tahir; Dilbilgisi Kavramları Sözlüğü, Uyanış Yayınevi, İstanbul, 2005.