OSMANLI MUHADDİSLERİNDEN KEMÂHÎ’NİN EL-MÜHEYYÂ ADLI ŞERHİNDE MEZHEP FAKTÖRÜNÜN ETKİLERİ

Mâlik b. Enes (ö. 179/795) tarafından derlenen el-Muvattaʾ üzerine birçok şerh çalışması yapılmıştır. 18. yüzyılın Osmanlı muhaddislerinden Kemâhî (ö. 1171/1757), muteber hadis kitaplarından birisi olan el-Muvattaʾ üzerine şerh yazan önemli bir isimdir. Kemâhî’nin Muvattaʾnın İmam Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî rivayeti üzerine yazdığı el-Müheyyâ fî keşf-i esrâri’l-Muvattaʾ adlı şerh, hem yazıldığı dönem ve coğrafya, hem istifâde ettiği kaynaklar hem de kendisine has şerh yöntemleri açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Şerh, el-Müheyyâ, el-Muvatta, Mezhep

THE EFFECTS OF MADHHAB FACTOR ON HADITH COMMENTARY: OTTOMAN MUHADDITH AL-KAMAKHI’S AL-MUHAYYA

Many commentaries have been written on al-Muwatta, a hadith book compiled by Malik b. Anas (b. 179/795). Al-Kamakhi (d. 1171/1757), an Ottoman hadith scholar of the 18th century, is an important scholar who wrote one of the commentaries on al-Muwatta. His commentary named al-Muhayya fi kashf asrar al-Muwatta has been written on Imam Muhammad b. Hasan al-Shaybani’s Muwatta narration. Al-Muhayya is important both for the period and geography in which it was written, as well as the resources it utilized and its own annotation methods.

Keywords:

Hadith, Commentary, al-Muhayya, al-Muwatta, Madhhab.,

PDF

___

Aliyyü’l-Kārî, Nûreddîn Ebü’l-Hasen. Fethü’l-mugattâ şerhü’l-Muvattâ bi rivâyeti Muhammed b. el Hasen eş-Şeybânî. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 2018.
Aliyyü’l-Kārî, Nûreddîn Ebü’l-Hasen. Tezyînü’l-ibâre li-tahsîni’l-işâre. Kazan: Mektebetü’ş-Şeriketi, 1902.
Aslan, Recep. “Kulleteyn İle İlgili Rivâyetin İsnâd ve Metin Açısından Değerlendirilmesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/3 (2011), 139-162.
Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî. el-Müntekâ Şerhu’l-Muvattaʾ. Kâhire: Matbaatü’s-Saâde, 1332.
Beyhakī, Ahmed b. Hüseyn. Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. Kâhire: Dâru’l-Vefâ, 1991.
Beyhakī, Ahmed b. Hüseyn. Sünenü’l-kübrâ. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn . Keşşâfü’l-kınâʿ ʿan (metn)i’l-İknâʿ. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Dârekutnî, Ebü’l-Hasen. Sünen. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
Ebû Davûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd b. Ömer es-Sicistânî el-Ezdî. Mesâilü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel Rivâyetü Davûd es-Sicistânî,. Mısır: Mektebetü İbn Teymiyye, 1999.
Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Vasît fi’l-mezheb. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 1417.
Güleç, Mahmut. Teşehhüdde Şehâdet Parmağının Durumu. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Güler, Zekeriya vd. (ed.). Osmanlı’da İlm-i Hadis. İstanbul: İsar Yayınları, 2020.
Heyet. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf, 1427.
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-İstizkâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2000.
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. 24 Cilt. Vizâratu Umumi’l-Evkâf, 1387.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkī. Mecmûʿatü rasâʾili İbn ʿÂbidîn. Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, 1325.
İbn Kudâme, el-Makdisî. el-Muğnî. Kâhire: Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
İbn Nüceym, Zeynüddîn. el-Bahrü’r-râʾik. Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-müktesid. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî, el-Beyân ve’t-tahsîl. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
İbnü’l-Esîr, Mecdüddin. Câmiʿu’l-usûl li-ehâdîsi’r-Rasûl. Beyrut: Mektebetü’l-Hulvânî, 1971.
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr li’l-ʿâcizi’l-fakîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
İmam Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1990.
Kahraman, Hüseyin. “Fıkhî Hadislerin Delil Değeri Bağlamında ‘Ruâf Hadisi’ nin Tahric ve Tenkidi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/2 (2009), 141-155.
Kahraman, Hüseyin. “Hadis Şerhinde Mezhep Faktörü”. Usûl İslam Araştırmaları 7/7 (2007), 15-34.
Kallek, Cengiz. “Kulle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/357-358. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002.
Kandemir, Yaşar. “Muvattaʾ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/416-418. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007.
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-Müellifîn. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1993.
Kemâhî, Osman b. Yâkûb b. Hüseyin b. Mustafâ el-İslâmbôlî er-Rûmî. el-Müheyyâ fî keşf-i esrâri’l-Muvattaʾ. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
Khaldi, Smain. İmam Mâlik ve Muvattaʾ Adlı Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
Kızılkaya Yılmaz, Rahile. Çağdaş Hadis Tartışmaları ve Muvattaʾ. İstanbul: İfav, 2020.
Leknevî, Abdülhay b. Muhammed b. Abdilhalîm. Ta’liku’l-mümecced alâ Muvattaʾ İmam Muhammed. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2005.
Mâlik b. Enes. el-Muvattaʾ (Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî Rivayeti). Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
Mâlik b. Enes. el-Muvattaʾ (Yahyâ b. Yahyâ el-Leysî Rivayeti). Müessesetü Zâyed b. Sultan, 2004.
Mâlik b. Enes. Muvattaʾ İmam Mâlik Rivayeti Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî. Kâhire: Vizâratü’l-Evkâf, 1994.
Mâlik b. Enes. Müdevvene. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâleddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravzatu’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftiyyîn. Beyrut: Mektebetu’l-İslâmî, 1991.
Oral, Kenan. Muvattaʾnın Oluşum Süreci Nüsha Farklılıkları ve Nedenleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Özkan, Halit. Hadis Şerh Literatürü I. ed. Mustafa Macit Karagözoğlu. İstanbul: İfav, 2020.
Polat, Salahattin. Mürsel hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul: 2010.
Râfiî, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm el-Kazvînî. Fethu’l-ʿazîz fî şerhi’l-Vecîz. Dâru’l-Fikr, ts.
Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Fahrülislâm Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed . Bahrü’l-mezheb fî fürûʿı mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-Alellâh İsmâîl. et-Tenvîr şerhu Câmii’s-sağîr. Riyad: Mektebetü Dâru’s-Selâm, 2011.
Saylan, Şenol - Yi̇ği̇t, Yusuf. “Teşehhütte [Şahadet Parmağıyla İşaret Esnasında Diğer] Parmakların Yumulması Hususunda Şüphenin Giderilmesi”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (KTUİFD) 4/2 (2017), 183-213.
Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1993.
Şahin, Sami. “Tahiyyatta Parmakla İşaret Etme ile İlgili Rivayetlerin Tahlili ve Fıkhi Yaklaşımlar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/ (2010), 197-242.
Şeybânî, Muhammed b. Hasen. Kitâbü’l-Âsâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Hücce alâ ehli’l-Medine. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1403.
Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu Meâni’l-Âsâr. Mısır: Âlemü’l-Kütüp, 1994.
Taş, Aydın. “Şeybânî, Muhammed b. Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/38-43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
Taşköprîzâde Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-sa‘âde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzû‘âti’l-ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
Turhan, Halil İbrahim. “Pîrîzâde İbrâhîm Efendi’nin Şerhu’l-Muvatta’ li’ş-Şeybânî’sindeki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri”. Osmanlı Düşüncesi Kaynakları ve Tartışma Konuları. 615-629. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2019.
Türcan, Zişan. “Anadolu’da Hadis Şerhçiliği”. Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dâru’l-Hadisler Sempozyumu. Samsun, 2011.
Türcan, Zişan. “Osmanlı Dönemi Hadis Şerhlerinin Şerh Literatürü İçindeki Yeri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 143-164.
Yıldırım, Selahattin. “Osmanlı Muhaddislerinden el-Kemâhî ve el-Müheyyâ İsimli Muvattaʾ Şerhi”. Ekev Akademi Dergisi, 197-220.
Zeidan, Abdullah. Osmanlı Muhaddisi Kemahlı Osmân b. Yâkûb ve el-Müheyyâ adlı Muvattaʾ Şerhi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2010.
Zuhaylî, Vehbe. İslâm Fıkhı Ansiklopedisi. İstanbul: Risâle Yayınları, 1994.
Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkī b. Yûsuf. Ebhecü’l-mesâlik bi-şerhi Muvattaʾi’l-İmâm Mâlik. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfe, 2003.