İSLÂM CEZA HUKUKU HÜKÜMLERİ AÇISINDAN KANUNLAR İHTİLAFI

Suç işleyen kişilere devletin uyguladığı bir yaptırım olarak ceza, tarih boyunca varlığını korumuştur. Toplum düzenini bozan, güven ve istikrarı zedeleyen ve haksızlıklara sebebiyet veren davranışlar, yer ve zamana göre mahiyeti değişebilse de mutlaka bir cezaî yaptırımla karşılık bulmuştur. Suça gereken cezayı vermek, devlet için bir hak ve yükümlülüktür. Ancak bu hak ve yetkinin devletin kendi vatandaşlarıyla mı sınırlı olduğu, yoksa farklı ülke vatandaşları için de geçerli olup olmadığı tartışma konusudur. Söz gelimi, devletin kendi vatandaşlarıyla diğer ülke vatandaşları arasında veya İslam ülkesinde farklı ülke vatandaşları arasında meydana gelen hukukî bir olayda hangi devletin kanunlarının geçerli olacağı hususunda farklı yönelişler bulunmaktadır. Günümüzde kanunlar ihtilafı olarak isimlendirilen bu mesele, geçmişten bu yana güncelliğini korumaktadır. Kimi devletler bu konuda suçun işlendiği ülke kanunlarını esas alırken, kimileri suçun tarafları olan fail ve mağdurun vatandaşı olduğu ülkenin kanunlarını esas almaktadır. Bu makalede, özel hukukun bir dalı olarak kanunlar ihtilafı konusu İslâm ceza hukuku hükümleri açısından değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler:

İslâm Hukuku, Kanunlar İhtilafı, Zimmî, Müste’men, Harbî, Dârulislâm, Dârulharp.

CONFLICT OF LAWS IN TERMS OF ISLAMIC CRIMINAL LAW ROVISIONS

Punishment has existed throughout history as a sanction imposed by the state on persons who commit crimes. Behaviors that disturb social order, undermine trust and stability, and cause injustice have always been punished, albeit their nature may vary depending on location and period. Giving the appropriate punishment for crimes is both a right and an obligation of the state. However, whether this power and authority is limited to the citizens of the state or whether it is applicable for citizens of other countries is debatable. For example, there are different views on whether state’s laws will be applicable in a legal event between inhabitants of the state and citizens of other countries, or between nationals of other countries in an Islamic country. This issue, known now as the conflict of laws, has been around for a long time. While some states base their decisions on the laws of the nation where the crime was committed, others base their decisions on the laws of the countries of the perpetrator and victim, who are both parties to the crime. The subject of conflict of laws as a branch of private law has been evaluated in this article in terms of Islamic criminal law regulations.

Keywords:

Islamic Law, Conflict of Laws, Dhimmī, Musta’man, Harbī, Dar al-Islam, Dar al-Harb.,

PDF

___

Adal, Erhan. Hukukun Temel İlkeleri. İstanbul: Beta, 1988.
Akı, Erol. Hukukun Temel Kavramları. İzmir: Barış Yayınları, 4. Basım, 1996.
Akşit. M. Cevat. İslâm Ceza Hukuku ve İnsânî Esasları. İstanbul: Kültür Basın Yayın Birliği, ts.
Artuk, Mehmet Emin vd.. Ceza Hukuku Genel Hükümler I. 2 Cilt. Ankara: Seçkin, 2002.
Atar, Fahrettin. İslâm Adliye Teşkilatı. Ankara: DİB Yayınları, ts.
Avvâ, Muhammed Selim. Fî Usûli’n-nizâmi’l-cinâiyyi’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l- Meârif, 1983.
Aydın, M. Âkif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Basım-Yayım Dağıtım,1995.
Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmud b. Ahmed. el-Binâye Şerhu’l-Hidâye. thk. Eymen Sâlih Şa‘bân. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. Şerhu’l-İnâye ala’l-Hidâye. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, ts.
Bardakoğlu, Ali. “Eşkiya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/463-466. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Bardakoğlu, Ali. “Diyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/473-479. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Behnesî, Ahmet Fethi. el-Cerâim fi’l-fıkhi’l-İslâmî Dirâse Fıkhiyye Mukârana. Beyrût: Dâru’ş-Şurûk, 6. Basım, 1988.
Bestâmî, Ali b. Mecdüddîn. el-Hudûd ve’l-ahkâmu’l-fıkhiyye. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
Bozkurt, Nebi. “Eman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/79-81. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
Buhûtî, Mansur b. Yûnus b. İdrîs. Keşşâfü’l-kınâ’ an metni’l-İknâ’. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1982.
Cezîrî, Abdurrahmân. Kitâbu’l-Fıkh ala’l-mezâhibi’l-erbaa. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları,1987.
Çolak, Abdullah. İslâm Ceza Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yay., 2020.
Dağcı, Şamil. İslâm Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller. Ankara: DİB Yayınları, 1996.
Dağmî, Râkân. et-Tecessüs ve ahkâmuhu fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2. Basım, 1985.
Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’d-Desûkî ala’ş-Şerhi’l-Kebîr. 6 Cilt. Beyrût:Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,1996.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
Ebû Ya’lâ, Muhammed b. el-Huseyn el-Ferrâ. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
Ebû Yûsuf, Yakub b. İbrahim. er-Reddu alâ Siyeri’l-Evzâî. Mısır: İhyâu’l-Meârif en-Nu’mâiyye, ts.
Ebû Zehra, Muhammed. el-Cerîme. Kahire: Dâru’l-Fikr el-Arabî, 1998.
Erturhan, Sabri. Temel Fıkıh Bilgileri. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2. Basım, 2018.
Fidan, Yusuf. İslâm’da Yabancılar ve Azınlıklar Hukuku. Konya: Ensar Yayıncılık, 2005.
Gözler, Kemal. Hukuka Giriş. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 16. Basım, 2019.
Güriz, Adnan. Hukuk Başlangıcı. Ankara: Siyasal Kitabevi, 17. Basım, 2016.
Hâmidullah, Muhammed. İslâmda Devlet İdaresi. çev. Kemal Kuşçu. Ankara: Gaye Matbaası, ts.
Hamidullah, Muhammed. Hz. Peygamberin Savaşları. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Yağmur Yayınları, 1981.
Hattâb, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed el-Mağribî. Mevâhibü’l-celîl li şerh-i Muhtasarı Halîl. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1992.
İbn Abbâd, İsmâil. el-Muhît fi’l-luga. thk. Muhammed Hasan Elyâsîn. 11 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1994.
İbn Abidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ala’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. b.y.: Matbai Âmire, 1307.
İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. el-Kavânînü’l-fıkhiyye. Beyrût: Dâru’l-Kalem, ts.
İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn Ahmed b. Faris. Mücmelü’l-luga. thk. Züheyr Abdulmuhsin Sultan. 4 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1986.
İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn, Ahmed b. Faris. Mu’cemü mekâyisi’l-luga. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmet. el-Muhallâ bi’l-âsâr. thk. Abdülgaffâr Süleyman el-Bendârî. 12 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdulvâhid. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, ts.
İbn Kayyım, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr. İ’lâmu’l-muvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, ts.
İbn Kayyım, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr. Ahkâmu ehli’zzimme. thk. Ebû Berâ Yûsuf b. Ahmed vd. 2 Cilt. Demmâm: Ramâdi’n-Neşr, 1961.
İbn Kayyım, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ebi Bekr. et-Turuku’lhukmiyye fi’s-siyâseti’ş-şer’iyye. Beyrût: Mektebetü’l-Müeyyed, 1989.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebî Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1392.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükrim. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1410/1990.
İbn Müflih, Şemsüddîn el-Makdisî. Kitâbu’l-Furû’. 6 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 4. Basım, 1985.
İbn Nüceym, Zeynü’l-Âbidîn b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’lmuktesıd. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 9. Basım,1988.
İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. es-Siyâsetü’ş-şer’iyye fî ıslâhi’r-râî ve’r-raiyye. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Kahveci, Niyazi. Anahatlarıyla İslâm Ceza Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
Kallek, Cengiz. “Casus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/163-166. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1987.
Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2003.
Kâsânî, Alâuddîn Ebî Bekr b. Mes’ûd. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-Şerâi‘. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l- Arabiyye, 2. Basım, 1982.
Kudûrî, Ebü’l-Huseyn Ahmed b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muhtasar. 4 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
Kunter, Nurullah. Ceza Muhakemesi Hukuku. İstanbul: Yaylacık Matbaası, 9. Basım, 1989.
Makdisî, Şemsüddîn Ebu’l-Ferec. eş-Şerhu’l-kebîr alâ metni’l-Mukni‘. 12 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1984.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Ahkâmu’s-sultâniyye ve’l-velâyâtu’ddîniyye. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Merginânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ebî Bekir. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. İstanbul: Dâru Kahramân, 1986.
Merdâvî, Alâuddin Ebu’l-Hasen. el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcih mine’l-hilâf alâ mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. Thk. Muhammed Hâmid. 18 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Meydânî, Abülganî el-Ganîmî ed-Dimeşkî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 4 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc. el-Câmi’u’s-sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şüayb. es-Sünen. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
Özel, Ahmet. İslâm Hukukunda Ülke Kavramı. İstanbul: Marifet Yayınları, 2. Basım, 1984.
Özel, Ahmet. “Harbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/112-114. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
Özel, Ahmet. “Müste’men”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/140-143. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Özel, Ahmet. “Dârulharp”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/536-537. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Özgür, Mustafa. İslâm İnfaz Hukuku. İstanbul: Cinius Yayınları, 2020.
Salman, Yüksel. İslâm Ceza Hukukunda Af. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2021.
Serahsî, Muhammed b. Ahmed. Şerhu Kitâbi’s-Siyeri’l-kebîr. thk. Ebû Abdullah Muhammed Hasan. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, ts.
Şafak, Ali. Mezheblerarası Mukayeseli İslâm Ceza Hukuku. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi, 1977.
Şafak, Ali. “Bağy”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/451-452. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Şâzelî, Hasan Ali. “Cinâyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/14-15. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Şekerci, Osman. İslâm Ülkelerinde Gayri Müslimlerin Temel Hakları. İstanbul: Nun Yayıncılık,1996.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Neylü’l-evtâr şerh-u Münteka’l-ahbâr min ehâdîs-i Seyyidi’l-Ebrâr. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali el-Fîrûzâbâdî. el-Mühezzeb. 3 Cilt. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 3. Basım, 1396.
Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti meânî elfâzi’l-Minhâc. thk. Ali Muhammed Mu‘avvad vd. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1994.
Tanhan, Abdussamat. Kanunlar İhtilafının İslâm Ceza Hukukuna Yansıması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Serve. es-Sünen. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
Turnagil, Ahmed Reşid. İslâmiyet ve Milletler Hukuku. İstanbul: Sebil Yayınevi, 1993.
Ûdeh, Abdülkadir. et-Teşrîu’l-cinâiyyü’l-İslâmî mukârenen bi’l-kânûni’l-vad’î. 2 Cilt. Beyrût, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 4. Basım, ts.
Üneys, İbrahim vd. el-Mu’cemü’l-vesît. 2 Cilt. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
Yaman, Ahmet. İslâm Hukukunda Uluslararası İlişkiler. Ankara: Fecir Yayınevi, 1998.
Yaman, Ahmet. İslâm Kamu Hukuku. Ankara: BİLAY, 2020.
Yaman, Ahmet. “Zimmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/434-438. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Yaran, Rahmi. “Kefâret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/179-182. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
Yiğit, Yaşar. Anahatlarıyla İslâm Ceza Hukuku. Ankara: Sistem Ofset, 2020.
Yiğit, Yaşar. “İslâm Hukukunda Suç-Ceza Dengesinin Adaletle İlişkisi”. Diyanet İlmî Dergi 56 (2020), 67-94.
Zâhim, Muhammed b. Abdullah. Âsâru tatbîki’ş-şerîati’l-İslâmiyye fî men’i’lcerîme. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1991.
Zeydan, Abdülkerim. Ahkâmu’z-zimmiyyîn ve’l-müste’menîn fî dâri’l-İslâm. Bağdat:Mektebetü’l-Kuds, 1982.
Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osman b. Ali. Tebyînu’l-hakâik şerhu Kenzi’ddekâik. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Ma’rife, ts.
Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhû. 8 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1989.
Zühaylî, Vehbe. Âsâru’l-harb fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1998.