EBÜ’L-YÜSR MUHAMMED EL-PEZDEVÎ’NİN HZ. ÂDEM’İN PEYGAMBERLİĞİ MESELESİNE YAKLAŞIMI

Hanefî-Mâtürîdî geleneğe bağlı ilim sahibi âlim bir aileden gelmesine rağmen kimliği ve kitapları hakkında oldukça az araştırma yapılan kelâmcılardan biri de Ebü’l-Yüsr Muhammed el-Pezdevî’dir. Pezdevî, peygamberlik kurumunu, beşerî, sosyal ve içtimaî bir gereklilik olarak görmektedir. Pezdevî, peygamberlikle ilgili olarak diğer kelâm kitaplarında pek tartışılmayan Hz. Âdem’in peygamberliği meselesini tartışmış, Mu’tezile’den bazılarının onun peygamber olmadığı yönündeki görüşlerini ileri sürdükleri delilleri nakzederek Hz. Âdem’in peygamber olduğunu kanıtlamaya çalışmıştır. Bazı Mu’tezilîler Hz. Âdem’in peygamber olamayacağı şeklindeki görüşlerini, onun Allah’a isyan ettiğini ifade eden âyete, isyandan dolayı da peygamberliğe layık olamayacağına ve Hz. Âdem yaratıldığında kendilerine peygamber olarak gönderilecek insanların olmadığına dayandırmaktadırlar. Pezdevî ise Hz. Âdem’in peygamber oluşunu, Âdem’in yaratılmasından sonra yanında Havva’nın bulunduğuna, Havva’nın ve Âdem’in bizzat kendisinin de peygambere ve onun getireceği ilâhî hükümlere gereksinim duyduğuna ve Mu’tezilîlerin benimsediği peygamberlerin niteliklerinden olan bütün küçük ve büyük günahlardan korunmuş olma anlamındaki masumiyet anlayışlarının yanlışlığını kanıtlama üzerine kurmuştur. Pezdevî, Sünnî kelâmın ve kelâmcıların ittifakla kabul ettiği Hz. Âdem’in peygamber oluşunu bu fikirde olmayan bazı Mu’tezilî kelâmcılara karşı hararetle savunmuştur

Anahtar Kelimeler:

Kelâm, Ebü’l-Yüsr Muhammed el- Pezdevî, Peygamberlik, Hz. Âdem, Hz. Âdem’in Peygamber olup-olmadığı.

ABU AL-YŪSR MUHAMMAD ALPAZDAWĪ'S APPROACH TO THE ISSUE OF ADAM'S PROPHETY

Abū al-Yūsr Muhammad al-Pazdawī is one of the theologians whose identity and books have been studied very little, although he came from a scholarly family that adhered to the Hanafi-Maturidi tradition. Pezdavi sees the institution of prophethood as a human, social and social necessity. Pezdavi discussed the issue of Adam's prophethood, which is not much discussed in other theological books, and tried to prove that Adam was a prophet by citing the evidences of some of the Mu'tazila that he was not a prophet. Some Mu'tazilites base their view that Adam could not be a prophet on the verse that states that he rebelled against God, that he would not be worthy of prophethood because of rebellion, and that there were no people to be sent as prophets to them when Adam was created. Pezdavi, on the other hand, states that Adam became a prophet, that Eve was with him after Adam was created, that Eve and Adam himself needed a prophet and the divine decrees that he would bring, and that all the minor and major characteristics of the prophets adopted by the Mu'tazilites. It is based on proving the wrong understanding of innocence in the sense of being protected from sins. Unanimously accepted by Pezdavi Sunni theology and theologians, He fiercely defended Adam's becoming a prophet against some Mu'tazilite theologians who did not agree with this idea.

Keywords:

Theology, Abū al- Yūsr Muhammad al-Pazdawī, Prophethood, Adam, WhetherAdam was a Prophet or not.,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. Beyrût: Dâru’s- Sadr, trs.
Âmidî, Seyfeddin. Gâyetü’l-merâm fî ilmi’l-kelâm. Kahire: y.y.,1391.
Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tahir. Kitâbu Usûlu’d-dîn. Beyrût: Dâru’l-Afâki’l-Cedîde, 1401/1981.
Bardakçı, Safa. el-Kifâye fi’l-Hidâye Tercümesi. Ankara: Sage, 2018.
Bardakçı, Safa. el-Kifâye fi’l-Hidâye Tercümesi. Ankara: Sage, 2018.
Bolay, Süleyman Hayri. “Âdem” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/358. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. Kitâbü’t-Ta’rifât. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye,1416/1995.
Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdulmelik. Kitabü’l-İrşâd ilâ kavâti’l-edilleti fî usûli’li’tikâd. thk. Esad Temim. Beyrût: y. y., 1413/1992.
Cüveynî, İmamü’l-Harameyn. İnanç Esasları Kılavuzu/ Kitâbü’l-İrşâd. çev. A. Bülent Baloğlu vd. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Erdem, Mustafa. Hz. Âdem (İlk İnsan). Ankara: TDV Yayınları, 1994.
Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmâil. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamit. Beyrût: Mektebetü’l-Asriyye, 1411/1990.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İhyâü ulûmi’d-dîn. İstanbul: y.y., 1986.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-İktisâd fi’l-i’tikâd. Beyrût: Daru’l-Kütübü’lİlmiyye, 1409/1988.
Gölcük, Şerafettin- Toprak, Süleyman. Kelâm. Konya: Tekin Yayınları, 1991.
Hamevî, Şihâbuddîn Ebi Abdullah Yâkût b. Abdillah. el-Mu’cemu’l-büldân. Beyrût: y. y., 1979.
İbn Ebû Şerif, Kemâleddin. el-Müsâmere (el-Müsâyere ve İbn Kutluboğa’nın Hâşiyesi ile birlikte). Mısır: Bulak, 1317/1899.
İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed b. Hasan. Mücerredü makâlâti’ş-şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş’ârî. thk. Daniel Gimaret. Beyrût: y. y., 1986, 1987.
İbn Hümâm, Kemalüddîn Muhammed. el-Müsayere fi’l-akâidi’l-münciye fi’lâhireti (İbn Kutluboğa, Zeyneddin Kasım el-Hanefî. Şerhu’l- Müsayere ile beraber). Mısır: Bulak, 1317/1899.
İbn Kutluboğa. Tâcü’t- terâcim fî tabakâti’l-Hanefîyye. Bağdat: y.y. 1962.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l- Arab. Beyrût: Dâru’s-Sadr, 1414/1994.
İbn Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ. Tabakâtü’l- Mu’tezile. thk. Susanna Diwald – Wilzer. Beyrût: Dâru’l-Muntazar, 1409/1988.
İbn Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebû Yâkûb İshâk. el-Fihrist. thk. eş-Şeyh İbrâhîm Ramazan. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1417/1997.
İcî, Adudüddîn, Abdurrahman b. Ahmed. el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm. Beyrût: Âlemu’l-Kutub, trs.
Kâdî Abdülcebbâr, Ahmed. el-Muhtasar fî usûli’d-din/ Dinîn Temel İlkeleri. çev. Hulusi Arslan, İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
Kâdî Abdülcebbâr, Ahmed. Şerhu Usûli’l-hamse. thk. Abdülkerim Osman. Kahire: Mektebetü’l-vehbe, 1416/1996.
Kahraman, Ferruh. “Bir Tefsîr-Kelâm Problemi: Hz. Âdem’in Yasak Ağaca Yaklaşması”. Sakarya Üniversitesi İlâhîyat Fakültesi Dergisi XV/ 27 (2013/1), 223.
Leknevî, Ebü’l-Hasen Muhammed. Kitâbü’l-Fevâidi’l-behiyye fî terâcimi’l- Hanefîyye. Mısır: y.y., 1324.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi. çev. İbrâhîm Tüfekçi. İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi. çev. S. Kemal Sandıkçı. İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Fethullah Huleyf. İskenderiye: Dâru’l-Câmiati’l-Mısrıyye, trs.
Muhammed Fuad Abdulbâkî. Mu’cemu’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Bahru’l-kelâm fî akâidi Ehli’l-İslâm. Konya: y. y, 1329/1911.
Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tabsiratü’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Claude Salame. Dımaşk: y.y., 1993.
Nesefî, Ebü’l-Muîn. Temhîd fî usûli’d-dîn. thk. Abdulhayy Kabil. Kahire: Dâru’s- Sekâfe, 1407/1987.
Özarslan, Selim. “Selçuklu Dönemi Kelâmcılarından Pezdevî ve İslâm Düşüncesine Katkıları”. II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu Selçuklularda Bilim ve Düşünce, BİLDİRİLER, C. II, Düşünce ve Felsefe. Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları, 2013, 225-238.
Özarslan, Selim. “Türk Bilgini Ebû Yusr Muhammed Pezdevî’nin İmamet/Devlet Başkanlığı Anlayışı ve Günümüze Yansımaları”. 8. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, (09-13-Haziran 2010, Celal-Abad/ Kırgızistan), Türk Dünyasında Muhtemel İşbirliği Alanları Sempozyum Tebliğleri. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2011, 79-88.
Özarslan, Selim. ‘Ebû’l-Muin en-Nesefi’nin Devlet Başkanlığı Anlayışı’. İslâmî Araştırmalar Dergisi 14/ 3-4 (2001).
Özarslan, Selim. ‘Peygamberin Özelliklerinden Erkek Olmak ve Düşündürdükleri’, Cumhuriyet Ü. İlâhîyat Fakültesi Dergisi X/2 (2006), 107-118.
Özarslan, Selim. Pezdevî’nin Kelâmî Görüşleri. Ankara: DİB Yayınları, 2010, 2013, 2021.
Özarslan, Selim. Kelâmda Tevbe. Ankara: Bizim Büro, 2003.
Pezdevî, Ebü’l- Yüsr Muhammed. Usûlu’d-dîn (Ehl-i Sünnet Akaidi). çev. Şerafettin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1988.
Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed. Usûlü’d-dîn. thk. Hans Peter Linss. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1424/ 2003.
Râgıb el-İsbehânî, Ebü’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l- Kur’ân. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986.
Râzî, Fahreddîn. et-Tefsîrü’l-kebir/Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
Rıza, Muhammed Reşid. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm (Tefsîrü’l- Menâr). Mısır: y.y., 1366.
Sabûnî, Nureddin. el-Kifâye fi’l-hidâye. Lâleli Ktp. 2271, vr. 40b.
Sabûnî, Nureddin. el-Bidâye fi usuli’d-dîn. thk. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB Yayınları, 2005.
Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed İbn İbrâhîm en-Nîsâbûrî. Kasasu’lenbiyâ a’râisu’l-mecâlis. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, trs.
Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed Abdülkerîm. el-Milel ve’n-nihâl. thk. Ahmed Fethi Muhammed. Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, trs.
Şehristânî, Abdülkerim. Nihayetü’l-ikdâm fî ilmi’l-kelâm. Kahire: Mektebetü’l- Mütenebbi. trs.
Teftazânî, Sa’duddîn Mes’ûd b. Ömer. Şerhu’l-Mekâsıd. thk. Abdurrahman Amira. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1409/1989.
Teftazânî, Sa’duddîn. Şerhu’l-Akâid ( Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi içinde orijinal metin). haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1992.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dîni Kur’ân Dili. İstanbul: Çelik-Şura, ts.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n- nübelâ. Beyrût: y.y., 1413 /1993.