FIKIH – AHLAK EKSENİNDE İLETİŞİM İLKELERİ

İletişim çağında yaşıyoruz. Bu çağ, haberin ve bilgininmodern iletişim araçları sayesinde anında bir yerden diğeryere iletildiği dijital bilgi çağıdır. İçinde bulunduğumuzbu çağda, bilginin hızlı iletilmesi, gerekli kontrolsüreçlerinden geçmesini de zorlaştırmaktadır. Bu durum,bilginin kirlenmesi, dolayısıyla bilginin muhatabı olaninsanın kirlenmesi sonucunu doğurmaktadır. Bir debuna iletişim araçlarını silah gibi kullanmak isteyenlereklenince toplumlar, özellikle internet ve sosyal medyagibi iletişim araçları karşısında çaresiz ve savunmasızkalabilmektedirler. Toplumların hukuki ve sosyal dokularıiçin tehdit oluşturduğu gibi bireylerin ahlaki ve kültürkodlarını tahrip edici bir sorun olarak da karşımızaçıkmaktadır. Bu sorun, hızlı iletişim araçları internetve sosyal medyayı yasaklayarak veya engelleyerekçözülebilecek bir sorun da değildir. Ama bu sorunakarşı tedbir almak her zaman mümkündür. Bu makale,yukarıda betimlenen tehdit ve sorun ile baş etmede,tedbir mahiyetinde, ahlaki kurallar dikkate alınarakfıkhî bir bakış açısıyla iletişim ilkelerini tespit etmeyiamaçlamaktadır. Amaca hizmet eder düşüncesiylemakaleye kadim zamanlarda kullanılan iletişimaraçlarının tarihçesi ve yaygın ahlak ilkeleri araştırılarakbaşlanmıştır.

THE COMMUNICATION PRINCIPLES IN THE BASE OF FIQH AND THE MORAL AXIS

We live in the age of communication. This age is the digital information age where news and information are instantly transmitted from one place to another through modern communication tools. Rapid transmission of information also makes it difficult to go through the necessary control processes. This situation results pollution in the contamination and the human beings who are relevant ones. In additon to this, being the people who want to use communication tools as weapons makes the societies helpless and vulnerable especially against internet and social medias. This situation poses a threat to the legal and social texts of the societies, and also emerges as a problem that destroys the moral and cultural codes of individuals. This problem is not an issue that can be solved by banning or blocking fast communication tools like internet and social media. This article aims to identify the principles of communication with a fiqh perspective, in terms of precautionary measures, in dealing with the threat and problem described above. With the idea that it serves the purpose, the history of the communication tools used in ancient times and the common moral principles were put at the beginning of the article.

PDF

___

Abdulvehhab, Lutfi. Kitabu’l-arab fi’l-‘usuri’l-kadîme. Beyrut: 2. Basım, Daru’l-Marife, ts.
Acar, Nihal. Siyasi Eylemlerde Sosyal Medya Örgütlenmesi: 15 Temmuz Darbe Girişimi ve Demokrasi Nöbetleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 49.
Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillah Ahmed b. Hanbel b. Hilal b. Esed eş-Şeybânî. el-Müsned. Thk. Şuayb el-Arnavud v.dğr. Dımaşk: Dâru’r-Risâle, 1421/2001.
Akpınar, M. Raşit. “İslâm Hukukunda Yeni Bir Alan: Sosyal Medya Fıkhı”, Din ve Hayat. Erişim 21 Aralık 2019. https://webdosyasp.diyanet. gov.tr/muftuluk/
Akseki, Ahmed Hamdi. Ahlak dersleri. İstanbul: 1968.
Aktan, Hamza. “Hz. Peygamber Döneminde Kölelik Olgusu ve İnsan Özgürlüğüne Kur’ânî Yaklaşım”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Erişim 1 Ocak 2020. https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniilah/issue/2732/36341
Aktaş, Cihan. Mahremiyetin Tükenişi. İstanbul: Nehir Yayınları, 1995.
Ali Haydar Ef. (Büyük) Usûl-i Fıkıh Dersleri, İstanbul ts.
Atakan, Altınörs. Platon ile Aristotales’in Retorik Anlayışlarının Karşılaştırılması. EKEV Akademi Dergisi, 49.
Aybakan, Bilal-Dönmez, İbrahim Kâfi. “Meşrû”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/378-383, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Ayten, Erol. “Fıkhi Bakış Açısıyla Ahlaki Değerlerin Kazandırılması”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 6/2. (Temmuz 2016).
Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük (Kubbealtı Lügatı). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2005. 2/1907.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
Buhâri, Alâuddîn Abdülaziz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfu’l-esrâr an usûl-i Fahri’l-İslâm el-Bezdevî, 1/5.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y. Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
Bidb, İTÜBİDB BİLGİ İŞLEM DAİRE BAŞKANLIĞI. “Seyir defteri”. Erişim 28 Ocak 2020. https://bidb.itu.edu.tr/seyir-defteri/blog/2013/09/07/ internet’in-tarih%C3%A7esi
Çağrıcı, Mustafa v.dğr. “Adalet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1/343-344. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Çağrıcı, Mustafa. “Asabiyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 3/453-455, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Çağrıcı, Mustafa. “Hürriyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 18/502-505, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Çağrıcı, Mustafa. “Mürüvvet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 32/814-817, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Çağrıcı, Mustafa. “Tecessüs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40/246, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Çalık, Nilüfer Sena. “Beden, Mesken ve Bilgi Mahremiyeti Açısından Sosyal Medyadaki Tasarrufların Fkhî Açıdan Değerlendirilmesi”, Turkish Academic Reserarch Review, 3/1.
Çalışkan, Mustafa- Yunus Mencik. “Değişen Dünyanın Yeni Yüzü: Sosyal Medya”, Akademik Bakış Dergisi, 50, Temmuz Ağustos 2015.
Çolak, Abdullah. İslâm Hukuk Tarihi ve İslâm Hukukunun Delilleri. İstanbul: y.y., 2018.
Çögenli, M. Sadi. Âyet ve Hadis Örnekli Belağat. Erzurum: 2012.
Dabner, N.(2012). “Breaking Ground” in the Use of Social Media: A Case Study of a University Earthquake Response to Inform Educational Design with Facebook”, Internet and Higher Education,15/1, 69-78.
Dârimî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. el-Fadl b. Behram b. Abdussamed. Sünen-i Dârimî. Thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 1412/2000.
Demir, Ş.Ş.- Kozak, M. Tüketici Davranışları. Ankara: Detay Yayıncılık, 2013.
Dereli, Mustafa Derviş. “Gözetim toplumunda Sosyal Medya ve Mahremiyetin Dönüşümü”, Ordu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Gelenek ve Ahlak Bağlamında Mahremiyet Algıları Sempozyumu, Mart 2015.
Doğru, Mehmet. Güzel ve Etkili Konuşma Sanatı. İstanbul: Damla, 2010.
Duman, M. Zeki. Kur’ân-ı Kerîmde Âdâb-ı Muaşeret, İstanbul: Tuğra Yayınları, 1991.
Durmuş, İsmail. “Şiir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/158-161, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Ebû ‘Abdirrahmân Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-‘Ayn. Müessesetü’l-A‘lemî. 2/38-40. Beyrut: 1988.
Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî. el-Mebsût. 15 Cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, 1993.
Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Ezherî. Mu‘cemu tehzîbi’l-lüğa, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1999.
Ebu’l-Fadl Cemalüddîn Muhammed b. Mükerrem İbn Manzûr. Lisânü’l-‘arab. Beyrut: Dar Sâder, 2003.
Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Fâris. Mu‘cemü mekâyîsi’l-lüğa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabiyye, 2001.
Ebu’l-Kâsım Huseyn b. Muhammed Râğıbel-İsfehânî. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1997.
Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-Kudûrî. Muhtasar’ul Kudûrî. Thk. Kamil Muhammed Muhammed Avide. Beyrut: Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 1997.
Ebüssuud Efendi. Tefsiru Ebüssuud: İrşadü’l-akli’s-selim ila mezaya’lKur’ân-i’l-Kerîm, 1/276, Kahire: Dârü’l-Mushaf, 1997.
Ekinci, Fatma. “Çağın Etkin İletişim Aracı İnternet Üzerinden Tebliğ Faaliyeti Yürütmek”, İslâmi İlimlerde Metodoloji /Usûl Problemi-II, Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantıları, 2008.
Fârâbî, Ebu Nasr. es-Siyâsetü’l-medeniyye. Thk. Fuad Abdu’l-mun’im. İskenderiyye: Şebabu’l-camia.
Fikriyat. “Kültür-Sanat”. Erişim 14 Şubat 2018. https://www.fikriyat.com/arama?query=radyonun%20bilkuvve%20mucidi%20nikolai%20tesla
Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulumu’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed. Mîzânü’l-amel. Thk. Süleyman Denya. Mısır: Dâru’l-Marife, 1964.
Gönenç, Levent. “Meşruiyet Kavramı ve Anayasaların Meşruiyeti Problemi”, 1/50. (Ankara: 2001).
Görgülü, Ülfet. “Din İşleri Yüksek Kuruluna Gelen Sorular Bağlamında Mahremiyet Algıları”, Ordu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Gelenek ve Ahlak Bağlamında Mahremiyet Algıları Sempozyumu. (Mart 2015).
Hacak, Hasan. İslâm Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
Harekât, İbrahim. “Berîd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/498-501, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Hazar, M. “Sosyal Medya Bağımlılığı-Bir Alan Çalışması”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 32. (2011).
İbn Kayyim el-Cevziyye. Medaricu’s-sâlikin. 1/517.
İbn Kuteybe. ‘Uyûnü’l-ahbâr. 1/411-413.
İbn Mâce, Ebu abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. Thk. Şuayb
el-Arnavud v.dğr. Dımeşk: Dâru’r-Risâle. 1430/2009.
İbn Recep. Camiu’l-ulum ve’l-hikem. 1/402.
İlhan Ayverdi. Misalli Büyük Türkçe Sözlük (Kubbealtı Lügatı). 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2005.
İsmâîl b. Hammâd el-Cevherî. es-Sıhâh fi’l-lüğa ve’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-Hadârati’l-‘Arabiyye, 1974.
Kahraman, Abdullah, “Mahremiyetin Tanımı ve Sınırı”, Din Gelenek ve Ahlak Bağlamında Mahremiyet Algıları Sempozyumu. Ed. Yavuz Ünal v.dğr. (Samsun: Ordu İlahiyat Vakfı Yayını, 2015).
Karagöz, İsmail, “Kur’ân’da Sıdk Kavramı ve Sâdık İnsan”, Diyanet İlmî Dergi 37/1, (Ankara 2001), 104-128.
Karaman, Hayrettin. Anahatlarıyla İslâm Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1987.
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedaiu’s-sanâi’ fi tertîbi’ş-şerâ’î. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 1986.
Kazancı, Ahmet Lütfi. Peygamber Efendimizin Hitabeti. İstanbul: Ensar, 2015.
Kazıcı, Ziya. İslâm Müesseseler Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1996.
Kıranşal, Abdulaziz. Sosyal Medya İlmihali. Ankara: MGV Yayınları, 2015.
Lietsala, K.-Sirkkunen, E.. Social Media: Introduction to The Tools And Processes of Participatory Economy”, Finland: Tampere University Press, 2008.
Maraz, Hüseyin. Ötekileştirişi Örgütlenmenin Tehdit Olarak Gördüğü Dört Ahlaki Değer: Adalet-Hakkaniyet ve Liyakat. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 6/2, 2017.
Martı, Huriye. “Hz. Peygamber’in Hadislerinde Beden ve Mahremiyeti”, Marife, 9/2 (Güz 2009). https://doi.org/10.5281/zenodo.3344072
Meggs, Philip. A History of Graphic Design. John Wiley & Sons, Inc. 1998.
Molla Hüsrev, Muhammed b. Feramuz, Mir’âtü’l-usûl şerh-i Mirkâti’lvusûl ilâ ilmi’l-usûl, İstanbul.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y.
Öndağ, Faruk. İnternet Çağında Pozitif Ebeveynlik. İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
Özafşar, Mehmet Emin. “İslâm’da Haber Konsepti ve İletişim Ahlâkı”. İsamveri. Erişim 8 Şubat 2020. http://isamveri.org/pdfdrg/D179166/ 2007/2007_OZAFSARME.pdf
Özdeş, Talip. “İslam’ın Ferdi ve Sosyal Hayata Taşınmasında Hikmet’in
Esas Alınması”, İslâmî Araştırmalar Dergisi 14/2, (2001), 307-315.
Özek, Ali- Gümüş Sadreddin. Belağat. İstanbul: İFAV yayınları, 1983.
Özmen, Feriha. “Dönemin Şiirlerinden Örneklerle Câhiliyye Araplarında Ahlak”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1/3, (2012), 30-328.
Sarıcık, Murat. “Cahiliye Döneminde Arap Yarımadası Panayırları”. Süleyman Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/31 (Aralık 2013), 109-130.
Seyyid Şerif Cürcânî. Mucemu’t-tâ’rifât, Thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî, Kahire: Dâru’l-Fâile, 2004.
Sözlük. Erişim 15 Aralık 2019. https://kelimeler.gen.tr/iletisim-nedir-ne-demek-162937
Şeker, Mehmet. İslâm’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
Talib Kabadayı, “Hakkaniyet Adaletin Temelidir”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15 (Haziran 2013), 49-57.
Telman, Nursel-Ünsal, Pınar. İnsan İlişkilerinde İletişim. İstanbul: Epilson Yayınları, 2009.
Teknolojioku. “İlk bilgisayarin icadi”. Erişim: 08 Ocak 2020. https://teknokoliker.com/2017/09/televizyonun-icadi-ve-gelisim-tarihcesi
Türkmen, Ali. “İslâmî İletişimde Konuşma ve Dinleme Ahlakı” , Kur’ân Mesajı: İlmî Araştırmalar Dergisi 1/1, 1997.
Türkmen, Ali. İslâm İletişim Hukuku. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995. https://tez.yok.gov. tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp//file:///C:/Users/HP/Downloads/042368%20(1).pdf
Tirmizi, Muhammed b. İsa. Sünen-i Tirmîzî. Thk. Beşşar ‘Avad. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
Uludağ, Süleyman. İslâm’da Emir ve Yasakların Hikmeti. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
Uzut, Mevlüt. “Adab-ı Muaşeret-Sünnet İlişkisi”, Katre Dergisi Hadis Özel Sayısı, 4.
Üstünsel Gülcan. Etkili İletişim ve Beden Dili. Tekirdağ: T.C. Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
Vural, Akıncı. “Yeni Teknoloji ve Halkla İlişkiler: Halkla İlişkiler Alanında İnternet Kullanımı Üzerine Bir Araştırma”. II. Ulusal Halkla İlişkiler Sempozyumu, 21.Yüzyılda Halkla İlişkilerde Yeni Yönelimler, Sorunlar ve Çözümler. ( Nisan 2006).
Yaman, Ahmet. “Fıkıh-Ahlak İlişkisi”, Usul İslâm Araştırmaları. 9/9. (Haziran 2008), 87-118.
Yavuz, Mehmet Cihan- Haseki Murat İsmet. “Konaklama İşletmelerinde E-Pazarlama Uygulamaları: E-Medya Araçları Temelinde Bir Model Önerisi”. Researchgate. Erişim 19 Ocak 2020. https://www.researchgate.net/ publication/322657236_Konaklama_Isletmelerinde_E-Pazarlama_Uygulamalari_E-Medya_Araclari_Temelinde_Bir_Model_Onerisi_E-Marketing_Practices_in_Hospitality_Establishments_A_Proposal_Model_Based_on_E-Media_Tools
Yavuz, Yunus Vehbi. “Sebep-İllet-Hikmet Açısından Kur’ân Hükümlerine Bir Bakış”, İsamveri. Erişim 1 Ocak 2020. http://isamveri.org/pdfdrg/ D073081/2005/2005_YAVUZYV.pdf
Yıldız, Hakkı Dursun v.dğr. “ARAP (Edebiyat)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
Yiğit, Yaşar. İslâm Ceza Hukuku Hükümlerin Yürürlüğü, Ankara: Sistem Ofset Yayıncılık, 2012.
Yüksel, Mehmet. “Mahremiyet Hakkı ve Sosyo-Kültürel Gelişimi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 64/1. (2009), 275-298. https://doi. org/10.1501/SBF der_0000002130 Sözlük, Erişim 15 Aralık 2019. http:// sozluk.gov.tr.136.
Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrazzak el-Hüseynî. Tâcu’l-arus min cevâhiri’l-kâmûs. Y.y. Dâru’l-Hidâye, ts.
Wearesocial. “Global Dijital Overview 2019”. Erişim 18 Aralık 2019. https://wearesocial.com/digital-2019