Veysi ÜNVERDİ

11498

Eș'Arî ve Ebu'l-Muîn en-nesefî'de kesb teorisi

İnsanın eylemindeki rolü, davranışların sahibininkim olduğu ve olup bitenlerin kim tarafından tayinve takdir edildiği sorusu, İslam düşünce tarihinin ilktartışmalarına konu olmuştur.Bir yandan cahiliyeden kalma her şeyin dehr tarafından belirlenmiş olduğu şeklindeki fatalizmdendoğan Cebriye, diğer yandan kökenlerini felsefetarihinde bulabileceğimiz ve insan sorumluluğunu esasalan özgürlükçü kader anlayışı. Bunlardan birincisiniulûhiyet merkezli, ikincisini insan merkezli olarakkabul edebiliriz. Bu makale, bunların arasında bir yerdeolan kesb ile ilgilenmektedir. Eşarî ve Nesefî, bumakalenin ana mihverini oluşturmaktadır. Çünkü ilki,kavramı sistematik bir biçimde kader paradigmasınınmerkezine yerleştirmiştir. İkincisi de, kesbi oluşturan altkavramların tahlilini Mutezile diyalektiği çerçevesindeuzunca bir biçimde ortaya koymuştur. Ekol olarakfarklı çizgilere ait bu iki düşünürün, dönemin şartlarıdikkate alındığında benzer görüşleri savunduklarıanlaşılmaktadır. Kaynakları incelediğimizde, iki isminde ulûhiyeti esas aldığını ancak Nesefînin insansorumluluğuna ve özgürlüğüne daha fazla yer verdiğinigörmekteyiz. Bununla birlikte kader tartışmaları,bağlamından ve tarihinden koparılarak okunduğunda,ilgili düşünürlerin anlayışları yanlış yorumlanabilir.

The theory of kasb accordıng to Al-Ash ArI and Al-Nasafi

The questions of the roleof human on his/heractions, and who is theowner of behaviors, andwho is the determinerof the happenings havebeen the subject of the firstdebates of the history ofIslamic thought.On one side we haveJabriyah, which wasstemmed from the fatalismof Jahiliyyah that believedeverything was determinedby the time (dahr) on theother side liberal conceptof fate based on the humanresponsibility which wecan find its root in historyof philosophy. We canaccept the first one as thedivinity-centered and thelatter human-centered.This article deals withthe kasb which standsbetween them. Al-Ash ariand al-Nasafi consist of theaxis of this article. The firstone, placed the concept ina systematic manner to thecenter of fate paradigm. Thelatter revealed the analysisof the sub-concept of whatconstitutes kasb in detail inthe framework of Mutazilahdialectics. It is understoodthat these two thinkers ofdifferent schools defendedsimilar thoughts at thattime. When we investigatethe sources, though al-Nasafi gave more space tohuman will and liberty,we see that both thinkersgrounded their thoughtson the divinity-centeredunderstanding. However,when the debates regardingfate are handled apart fromthe context and history thethoughts of thinkers couldbe misunderstood.
PDF

___

  • Abduh, A. Muhammed, İlmu’t-tevhîd fi sevbin cedîd, Kahire 1980.
  • Abdulcebbâr, Ebu’l-Hasan Kâdî, Fazlü’l-i’tizâl, Kahire 1988.
  • Abdulcebbâr, Ebu’l-Hasan Kâdî, Şerhu usûli’l-hamse , (tah. Abdulkerim Osman), Kahire 1988.
  • Abdulcebbâr, el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl, (tah. Tevfîk et-Tavîl-Saîd Zâyid), Kâhire 1963.
  • Abdulcebbâr, el-Muhtasar fî usûli’d-dîn, (Resâilu’l-adl ve’t-tevhîd içinde), (tah. Muham- med Ammâra), 1971.
  • Abdulkerim Osman, Nazariyyetu’t-teklif, Beyrut 1971.
  • Aliyyu’l-Kârî, Şerhu fıkhi’l-ekber , (ter. Y. Vehbi Yavuz), İstanbul 1981.
  • el-Âmidî, Seyfuddin Ebu’l-Hasan Ali b. Ebî Ali b. Muhammed, Gâyetu’l-merâm fi ilmi’l-kelâm , (tah. Hasen Mahmud Abdullatif), Kahire 1391.
  • Ay, Mahmut, “Eş’arî Kelamında İnsanın Sorumluluğu”, İslami Araştırmalar Dergi- si, c. 17, sayı: 2, 2004.
  • Aydın, Hüseyin, “Eş’ari’nin İrâde, Kesb ve Yaratma Teorisi”, İslami İlimler Dergisi, c. 6, sayı: 6, güz 2011.
  • Bağdâdî, Ebu Mansur Abdulkahir b. Tahir et-Temîmî, Usûli’d-dîn, İstanbul 1928.
  • Bağdâdî, el-Fark beyne’l-firak, Beyrut 1973.
  • Bakıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib, el-İnsâf fîmâ yecibu i’tikâduhû velâ yecûzu’l-cehlu bihî, (neş. M. Zahid Kevseri), Mısır 1963.
  • Bakıllânî, Kitabu’t-temhîd, (tah. İ. Ahmed Haydar), Beyrut 1993.
  • Beyâzîzâde Ahmed Efendi, Ebu Hanife’nin Îtikâdî Görüşleri, (ter. İlyas Çelebi), İs- tanbul 2000.
  • Cürcânî, Seyit Şerif Ali b. Muhammed, et-Tâ’rîfât, (tah. Abdurrahman Umeyrâ), Beyrut 1987.
  • Cüveynî, el-Akîdetü’n-Nizâmiyye , (neş. M. Zahid el-Kevseri), Kahire 1948.
  • Değim, Semih, Felsefetu’l-kuder fi fikri’l-Mu’tezile , Beyrut 1985.
  • Eş’arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail, Kitâbu’l-lum’a fi’r-reddi alâ ehli’z-zeyği ve’l-bida’, (tas. Hamûde Ğurâbe), y.y., 1955.
  • _____ Makâlâtu’l-islâmiyyîn ve ihtilâfu’l-musallîn, (tas. Helmut Ritter), Wıesba- den, 1980.
  • _____ Makâlâtu’l-islâmiyyîn ve ihtilâfu’l-musallîn, (neş. Helmut Ritter), Beyrut tsz.,
  • _____ el-İbâne an Usûli’d-diyâne , Medine 1975.
  • Farabî, Füsul el-munteze’a , (neş. F. Mitiri Neccar), Beyrut 1971.
  • Gündoğar, Hamdi, “Ebu’l-Muîn en-Nesefî’nin İnsan Fiilleri Probleminde Mutezile’ ye Yönelttiği Bazı Eleştiriler”, Kelam Araştırmaları , 9:1, 2011.
  • Gölcük, Şerafettin, Kelam Açısından İnsan ve Fiilleri, İstanbul 1979.
  • Haddûrî, Mâcit, İslâmda Adalet Kavramı, İstanbul 1993.
  • İbn Fûrek, Mucerredu makalati’l-Eş’arî, (tah. D. Gimaret), Beyrut 1987.
  • İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Said ez-Zahiri, el-Fasl fi’l-milel ve’l- ehva ve’n-nihal, (tah. İbrahim Nasr-Abdurrahman Umeyra), Beyrut 1996.
  • İbn Kayyım el-Cevziyye, Şifau’l-alil fi mesaili’l-kadai ve’l-kaderi ve’l-hikmeti ve’t- ta’lil, (tah. Muhammed Bedruddîn), Beyrut 1978.
  • İbn Rüşd, el-Keşf an menâhici’l-edille fi akâidi’l-mille , (neş. M. Kasım), Kahire 1964.
  • İbn Rüşd, Tehâfütü’t-tehâfüt, (neş. Süleyman Dünya), Kahire 1980.
  • İbn Sina, Risaletü’l-kadâ ve’l-kader , (Camiu’l-bedâî İçinde), Mısır 1335.
  • İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas Takıyyuddin, Mecmuatu’r-resâili’l-kübra , Kahire 1323. İbn Manzur, Ebu’l-Fadl, Lisânu’l-arab , Beyrut 1994.
  • İbn Teymiyye, Minhacü’s-sünneti’n-nebeviyye , (neş. Muhammed, Reşad Salim), Ri- yad 1986.
  • el-İci, Abdurrahman b. Ahmed Adududdin, el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm, Beyrut tsz.
  • el-İsfehâni, Ebu Kasım Râgıp, Müfredatü’l-elfâzi’l-Kur’an, İstanbul 1986. el-İsferâînî, İmaduddin Tahir b. Muhammed, et-Tabsîr fi’d-dîn, (neş. İzzet Atar el- Huseyni), Dımeşk 1940.
  • Kemal Yazıcı-Antown Gatas Kerem, A’lamu’l-felsefeti’l-arabiyye , Beyrut 1990.
  • Mâturidî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Kitâbu’t-tevhîd, (tah. Fethullah Huleyf), İstanbul 1979.
  • Mâturidî, Ebû Mansûr Muhammed b. Kitabu’t-tevhid, (ter. Bekir Topaloğlu), Ankara 2005.
  • Meri’ b. Yusuf b. Ebi Bekr el-Hanbeli el-Makdisî, Refu’ş-şubheti ve’l-garar anmen yehteccu ala fi’li’l-maâsi bi’l-kader , (tah. E.Muhammed el-Mağribi), Mek- ke 1989.
  • Muhammed Davud Abdulbârî, el-İrâde inde’l-Mu’tezile ve’l-Eşâ’ira , İskenderiye 1996.
  • Muhammed Fuad Abdülbaki, el-Mu’cemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’an, Kahire 1964.
  • en-Nesefî, Ebu’l-Muîn, Tabsıratü’l-edille fî usuli’d-din, (tah. Hüseyin Atay, Şaban Ali Düzgün), Ankara 2004.
  • en-Nesefî, Ebu’l-Muîn, Bahru’l-kelâm , Mısır 1911.
  • en-Nesefî, Ebu’l-Muîn, Kitabu’t-temhîd li kavâidi’t-tevhid, (tah. C. Hasen Ahmed), Kahire 1989.
  • Pezdevî, Ebu Yusr Muhammed b. Muhammed, Ehl-i Sünnet Akaidi, (çev. Şerafettin Gölcük), İstanbul 1988.
  • Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Fahruddîn, Usûli’d-dîn, Kahi- re t.y.
  • Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Kitabü’l-Erbain, Haydarabad 1934.
  • Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. el-Metâlibu’l-âliye mine’l-ilmi’l-ilahî, Beyrut 1999.
  • Sinanoğlu, Abdulhamit, “Kâdî Abdulcebbâr b. Ahmed’in İnsan Fiillerinin Yara- tılması ve Eş’arî’nin Kesb Görüşünü Eleştirmesi”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2003, III, sayı: 1.
  • Sönmez, Vecihi, “Mutezile’nin Eş’arî’nin Kesb Nazariyesine Yönelttiği Eleştiriler”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, X, sayı 2.
  • Şehristânî, Muhammed b. Abdulkerim b. Ebî Bekr Ahmed, Nihâyetü’l-ikdâm , (tah. Alfred Gaülasme), London 1934.
  • Taftazânî, Mesûd b. Ömer b. Abdullah Sâduddîn, Şerhu’l-akâid, (ter. Süleyman Uludağ), İstanbul 1991.
  • Turhan, Kasım, Bir Ahlak Problemi olarak Kelam ve Felsefe Açısından İnsan Fiille- ri, İstanbul 1996.
  • Watt, Montgomery, Hür İrade ve Kader, (ter. Arif Aytekin), İstanbul 1996.
  • Watt, Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, (ter. E. Ruhi Fığlalı), Ankara 1981.
  • Yar, Erkan, “Eş’arî’nin Teolojik Görüşleri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der- gisi, 11:1, 2006.
  • Yavuz, Yusuf Şevki, “Kesb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, DİA, Anka- ra 2002, c. 25.
  • Yavuz, Yusuf Şevki, “Kesb”, http://yusufsevkiyavuz.com/?p=86, 2007.
  • Yazıcıoğlu, M. Sait, Mâturidî ve Nesefî’ye göre İnsan Hürriyeti Kavramı , Ankara 1998.
  • Zebîdî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Tâcû’l-arus, (tah. Ali Şîrî), Beyrut 1994.
Diyanet İlmi Dergi-Cover
  • ISSN: 1300-8498
  • Yayın Aralığı: 4
  • Başlangıç: 1956
  • Yayıncı: -
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Süfyan Es-Sevrî'nin hadistarihindeki yeri bir muhaddis olarak Süfyan Es-SEvrî

Ömer Faruk AKPINAR

Benî mustalik gazvesi esnasında ortaya çıkan nifak hareketleri ve ifk olayı

Recep ERKOCAASLAN

BENÎ MUSTALİK GAZVESİ ESNASINDA ORTAYA ÇIKAN NİFAK HAREKETLERİ VE İFK OLAYI

Recep ERKOCAASLAN

EȘ’ARÎ VE EBU’L-MUÎN EN-NESEFÎ’DE KESB TEORİSİ

Veysi ÜNVERDİ

MUHAMMED EBÛ ZEHRE VE ZEHRETÜ’T-TEFÂSÎR İSİMLİ TEFSİRİ

Muhammet YILMAZ

ARAP EDEBİYATINDA MANA İLE İLGİLİ GÜZEL SÖZ SANATLARI

Yașar Seracettin BAYTAR

Eș'Arî ve Ebu'l-Muîn en-nesefî'de kesb teorisi

Veysi ÜNVERDİ

Muhammed Ebû Zehre ve Zehretü't-tefâsîr isiml Tefsiri Muhammad Abu

Muhammet YILMAZ

SÜFYAN ES-SEVRÎ’NİN HADİS TARİHİNDEKİ YERİ BİR MUHADDİS OLARAK SÜFYAN ES-SEVRÎ

Ömer Faruk AKPINAR

ÂSIM KIRÂATININ HAFS RİVAYETİNE GÖRE SEKTE KAVRAMI VE MANAYA ETKİSİ

A Cüneyt EREN, İbrahim ULUDAȘ