MÂTÜRÎDÎ’NİN AHSEN-İ TAKVÎM VE ESFEL-İ SÂFİLÎN YORUMU: Tîn Sûresi’nin Te’vîli Bağlamında İnsan Anlayışı*

Ebû Hanîfe geleneğinin en önemli takipçisi ve Ehl-i sünnet kelâmının en güçlü sîmâlarından olan İmâm Mâtürîdî (333/944), Tîn sûresini, Te’vîlâtü’l- Kur’ân’da te’vîl etmiş, sûredeki ahsen-i takvîm ve esfel-i sâfilîn ifadelerine dikkat çekmiştir. Sözlüklerde ahsen-i takvîm en güzel yapı ve düzenleme; esfel-i sâfilîn ise sefillerin en sefili, aşağıların en aşağısı, cehennemin en derin azap yeri anlamlarında kullanılmıştır. Mâtürîdî’nin insan tasavvurundan/anlayışından, insanın konumuna ilişkin açıklamalarından hareketle bu ifadeleri anlamak ve onun düşünce dünyasının ipuçlarını keşfedebilmek mümkündür. Zira onun düşünce dünyasında ahsen-i takvîm ve esfel-i sâfilîn kavramları insanın varoluşuna, insandaki donanıma/fıtrata, varoluşun/hayatın anlamına/değerine dair soruların cevaplarına pencereler açabilmektedir. Bu kavramlar çerçevesinde Mâtürîdî’nin en büyük nimet olarak nitelendirdiği îman ve îmanın göstergesi olan sâlih ameller vesilesiyle elde edilen mükâfat; en büyük kötülük olarak nitelendirdiği inkâr ve inkârın yol açtığı kötü amellerin ileteceği hüsran açıklanabilmektedir. Biz bu çalışmamızda ahsen-i takvîm ve esfel-i sâfilîn kavramları etrafında Mâtürîdî’nin insanın varoluşsal yolculuğuna ve akıbetine/âhiretine ilişkin düşüncelerini araştırmaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler:

İmâm Mâtürîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, Tîn sûresi, Ahsen-i takvîm, Esfel-i sâfilîn, Fıtrat

MATURIDI’S INTERPRETATION OF AHSAN AL-TAQWIM AND ASFAL AL-SAFILIN: HIS HUMAN THOUGHT IN THE CONTEXT OF SURAH AL-TIN

Imam Maturidi (333/944), who is the most important follower of Abu Hanifa School and one of the most powerful figures of Ahl al-Sunnah kalam, interpreted the Surah al-Tin in Ta’wilat al-Qur’an, and drew attention to the expressions of ahsan al-taqwim and asfal al-safilin. Ahsan al-taqwim was used in the dictionaries meaning “the finest form”,and asfal al-safilin was used as meaning “the most miserable of the miserable, the lowest of the low, the deepest punishment place of hell”. It is possible to explore the clues of his world of thought by considering Maturidi's expressions on understanding and position of human. The concepts of ahsan al-taqwim and afsal al-safilin are the ones that can open windows to the answers to the questions about the existence and fitra of the human being, and the meaning/value of existence and life.

Keywords:

Imam Maturidi, Ta’wilat al-Qur’an, Surah al-Tin, Ahsan al-taqwim, Asfal al-safilin, Fitra,

PDF

___

Alper, Hülya. “Mâtürîdî’nin Akıl ve Vahiy Algısı”. Mâtürîdî’nin DüşünceDünyası. Ed. Şaban Ali Düzgün. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2011.
Aygün, Fatma. “Mâtürîdî’ninTe’vilâtü’l-Kur’ân Adlı Eserinden Allah’ın Varlığına İlişkin Aklî Deliller”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 15/1 (2017): 150-166.
Bebek, Adil. Mâtürîdî’de Günah Problemi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
Bloom, Paul. “The Moral Life of Babies”. New York Times Magazine3, 2010.
Demir, Osman. “Vicdan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.43:100-102. İstanbul: TDV Yayınları. 2013.
Demir, Osman Nuri. “İmam Mâtürîdî’de Akıl, İnsanî Doğa (Tab’) veFıtrat = Reason, Human Natuer (Tab’) andFitrahAccordingtoImamal-Maturidi”. Diyanet İlmî Dergi 56/1 (2020): 171-203.
Düzgün, Şaban Ali. “Mâtürîdî’de Bireysel Ahlâkî Otonomi”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (2018): 1-10.
EbûHanîfe. el-Fıkhu’l-ekber. Mısır: 1323.
Freud, Sigmund. Totem ve Tabu. Trc. Niyazi Berkes. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1971.
Harman, Ömer Faruk. “Mes’ûliyetin Şahsiliği Açısın İlk Günah Problemi”.Kur’ân-ı Kerim’de Mes’ûliyet. Ed. Bedreddin Çetiner. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
Işık, Harun. Mâtürîdî’ye Göre Kaza ve Kader. (Basılmamış Doktora Tezi), Kayseri: 2011.
İsmail Hakkı, İzmirli. “Âlem”. İslâm-Türk Ansiklopedisi. 1: 261-266.İstanbul: 1941.
KadîBeyzâvi. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: ts.
Katipoğlu, Bedri. Din Psikolojisi Açısından Freud Psikanalizi ve Din.İzmir: 1991.
Keskin, Halife. İslâm Düşüncesinde Allah Âlem İlişkisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
Kutlu, Sönmez. “Mâtürîdî Akılcılığı ve Bunun Günümüz SorunlarınıÇözmeye Katkısı”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
Mağribî, Ali Abdülfettah. İmamuEhli’s-sunneve’l-cemaaEbûMansûrel-Mâtürîdî ve arauhu’l-kelâmiyye. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1405/1985, 81.
Mâtürîdî, EbûMansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. Nşr. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
Mâtürîdî, EbûMansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2002.
Mâtürîdî, EbûMansûr. Te’vilâtü’l-Kur’ân. Nşr. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2010.
Mâtürîdî, EbûMansûr. Te’vilâtü’l-Kur’ân Tercümesi. Ed. Yusuf Şevki Yavuz. Çev. Mehmet Erdoğan-Bekir Topaloğlu. 17. İstanbul: Ensar Yayınevi,2019.
Nesefi, Ebü’l-MuÎnMeymûn. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. 1. Nşr. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. Ankara: 2003-2004.
Önal, Recep. “İman ve Mahiyeti Konusunda Mu’tezîle ile Ehl-i Sünnet Polemiği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39(2015): 121-146.
Özdeş, Talip. Mâtürîdî’nin Tefsir Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
Özdeş, Talip. “Mâturîdî’nin Yorumlarında İnsan Olgusuna Yaklaşımı”. Uluğ Bir Çınar: İmâm Mâturîdî: Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı28-30 Nisan 2014 Eskişehir. 2014.
Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-gayb. Beyrut: 1981.
Taslaman, Caner. Ahlâk, Felsefe ve Allah. İstanbul: İstanbul Yayınevi, 2014.
Topaloğlu, Bekir. “İmam Mâtürîdî’nin Temel İslam BilimlerindekiYeri”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları,2012.
Topaloğlu, Bekir. Kelam İlmi Giriş. 5. Baskı, İstanbul: Damla Yayınevi, 1996.
Topaloğlu, Bekir.“Mâtürîdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 158-165. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Topaloğlu, Bekir. “Te’vilâtü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.41: 32-33. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Tümer, Günay. “Aslî Günah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.3: 496-497. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
Ünverdi, Veysi. “Mâtürîdî’de İnsanın Sorumluluğu”. Usûl: İslam Araştırmaları 20 (2013): 47-80.
Yazıcıoğlu, Said. Mâtürîdî ve Nesefî’ye Göre İnsan Hürriyeti Kavramı.Ankara: 1988.
Yavuz, Yusuf Şevki.“Mâtürîdîyye”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.28:165-175. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Yeprem, M. Saim. İrade Hürriyeti ve İmâmMâtürîdî. İstanbul: 1984.
Yeşilyurt, Temel. “Kur’an Işığında İnsanın Bireysel Sorumluluğu (Günahve Sevap)”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 10/1 (2005): 37-50.
Zemahşeri. Keşşâf. Thk. A. Muhammed Muavvad. Riyad: 1418.