MÂLİKÎ MEZHEBİNDE MEZHEP İÇİ İHTİLÂF

İslâm’ın ilk devirlerinden itibaren ortaya çıkan fıkhî ihtilâf kavramı günümüzde de varlığını ve canlılığını devam ettirmektedir. Özellikle güncel meseleler bağlamında ihtilâf, zâhiren ayrılıkları ifade etmiş olsa da rahmet ve kolaylığın kaynağı olarak da işlev görmüştür. Hz. Peygamber döneminde sahabe arasında kendini gösteren ihtilaf sonraki dönemlerde de varlığını sürdürmüş mezheplerin ortaya çıkmasıyla birlikte zirve noktaya ulaşmıştır. Zira farklı mezhep ve ekollerin temel dinamiği bir mesele hakkındaki ihtilaflı görüşlerdir. İhtilâf mezheplerin teşekkül sürecinden sonra her mezhebin kendi içinde de vuku bulmuştur. Mezhep içi ihtilâf olarak isimlendireceğimiz bu durum esasen mezhep içinde ortaya çıkan farklı ekollerle ilişkilidir. Her ekolün coğrafî ya da ilmî yeterlilik farklılıklarına bağlı olarak oluşturduğu fıkhî metodlar söz konusu bu ihtilâfın zeminini teşkil etmektedir. Tek bir mezhep içinde birden fazla eğilimin olduğu en tipik mezheb olarak Mâlikî Mezhebi zikredilebilir. Biz bu makalede ihtilâf kavramının kavramsal çerçeve ve tarihsel sürecini kısaca verdikten sonra “mezhep içi ihtilâf” olgusunun Mâlikî Mezhebi özelinde nasıl bir tarihî arka plana sahip olduğunu ortaya koymaya çalışacağız

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Mâlikî Mezhebi, İhtilâf, Mezhep İçi İhtilâf

INTRA-SECT CONFLİCT İN THE MALİKİ SCHOOL

The concept of fiqh conflict that arose in the early ages of Islam has sustained its existence and ntensity till the present time. This phenomenon, which showed itself among the Companions (sahaba) during the Prophet’s era, continued in the time of the successors (tabi’un) and later periods, and reached the peak with the emergence of sects. Following this process, it is observed that some leading names emerged in specific centers in the field of law. Although the fiqh conflict is essentially among the doctrines of different sects, it also occurred within each sect after their formation. The juridical methods performed by each school based on the differences in geography or scientific competency formed the basis for the conflict. Conflict is used as an opposite concept of consensus (ijma) and alliance (ittifaq) in the science of fiqh, and it means that the ulama, which had an alliance in the basic principles of the Qur’an and the Sunnah, had various opinions for the subjects related to worships (ta’abbud) and open to judicial opinion (ijtihad) due to various factors. It can be asserted that the process of the science of fiqh was a consequence of these various personal opinions; in other words, the person-centered schooling process. While the conflict had primarily occurred on different jurisprudence/law concepts before the sects were created, it arose within the same jurisprudence/law schools after the formation process of the sects. This phenomenon, which can be called as intra-sectarian conflict, was related to the employment of different methods in the inferences (takhrij) of the sectarian followers made from the methods of their sect leaders (imam). In other words, after gathering the views of the interpreter sect leaders (mujtahid imams), every member of the sect became busy memorizing the opinions and words of their imam. This lead to a scientific accumulation in each sect, and sectarian followers conducted an activity within the structure of this accumulation. Although there was ordinarily an alliance in this field of activity, there were various judicial opinions on some subjects. It is an implication of this situation that works associated with the intra-sectarian conflict were composed in each sect.In the Maliki sect, intra-sectarian conflicts emerged with the establishment of the sects, but in the period of development and stability, the conflicts showed itself with different features and various effects. While some of the students of Imam Malik (d. 179/795), who grew up in his circle had attended his classes for many years, some of them could profit from his knowledge only for a short time. Scientific knowledge and mentality of the people who attended the classes were different from each other. Therefore, they returned to their countries with various methods of understanding, and consequently, different Maliki trends with various deduction methods appeared in different geographies. The first core of this conflict in the Maliki sect began to show itself as the intra-sectarian schooling. In the mentioned sect, the work, chronologically given, titled Ihtilafu ashabi Mâlik ve akvalih by Yahya b.Ishaq al-Leysi (d. 234/849) showed that the intra-sectarian conflict began as early as the third century according to the Hijri calendar. The work, titled Ihtilafu Ibn al-Qasim ve Ashhab by Yahya b. ‘Omar al- Kinani (d. 289/902), as understood from its title, includes the differences of views between Ibn al-Qasim, the most prominent name of the Egyptian school, who was one of the Egyptian students of Malik and was at the forefront with distinctive views in the sect, and Ashhab, one of the representatives of the same school. Another compilation is the work titled et-Tavassut beyne Malik ve Ibn Qāsim by al-Jubair at-Tartushi (d. 378/994). The writing of the mentioned intra-sectarian conflicts continued until the Muteahhirin period.Having emerged in the Maliki sect especially during the formation period, these conflicts were related to such factors as the personality of Imam Malik, his teaching method, and the abundance of his students. In the development period, the problem of defining the popular views in the sect arose, and every school regarded some views as more famous compared to others. This situation, which became more and more systematic, brought into the question on the choice of one of these popular opinions together with the period of stability. It led to the need for establishing preference rules in this period.In the article, after briefly giving the conceptual framework of the concept of conflict, we seek to reveal the historical background of the “intra-sect conflict” phenomenon in particular to the Maliki sect.

Keywords:

Fiqh, Maliki School, conflict, intra-sect conflict,

PDF

___

Cîdî, Ömer. Mebâhisun fi’l-mezhebi’l-Mâlikî bi’l-Mağrib. Yy: Dâru neşr, 1993.
Cübeyrî, Kāsım b. Halef. et-Tavassut beyne Mâlik ve İbnKâsım fi’lmesâil elletî ihtelefâ fihâ min mesâili Müdevvene. Nşr. Ebû Süfyân Mustafâ Bâcû. Tantâ: Dârü’d-dıyâ’, 1426/2005.
Çavuşoğlu, Ali Hakan. Irak Mâlikî Ekolü (III.-V./ IX.-XI. Yy.). Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi. 2004. Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Endülüs’te Rey-Hadîs Mücadelesi”. İslâmiyât. 3 (2004): 59-74.
Çavuşoğlu, Ali Hakan. “el-Müdevvenetü’l-Kübrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 470-73. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
Çavuşoğlu, Ali Hakan. “en-Nevâdir ve’z-ziyâdât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 30-33. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer b. Îsâ. Kitâbu Te’sîsi’n-Nazar. Mısır: Matbaatu’l-Arabiyye, t.y.
Dusûkî. Hâşiyetu’d-Dusûkî ‘alâ’ş-şerhi’l-kebîr. Nşr. Muhammed ‘Illîş. Beyrût: Dârü’l-‘ıhyâi’l-kütübi’l-‘arabiyye, ty..
Ebu’l-Ecfân, Muhammed el-Hâdî. “İbn Şâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 369.Ankara: TDV Yayınları, 1999.
Fehîm, ‘Acrîd. el-Mesâilü’l-fıkhiyye el-muhtelif fî teşhîrihâ fi’l-Mezhebi’l-Mâlikî. Doktora Tezi. Cezâir Üniversitesi. 2012.
Görgün, Tahsin. “İbn Habîb es-Sülemî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 510-513. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Hacvî, Muhammed b. Hasan. el-Fikru’s-sâmî fî târihi’l-fıkhi’l-İslâmî. 4 cilt. Mağrib: el-Matba‘atu’l-belediyye, 1345.
Halîfî, ‘Abdulazîz b. Sâlih. el-İhtilâfu’l-fıkhî fi’l-mezhebi’l-Mâlikî mustalahâtuhu ve esbâbuhu. Mağrib:Dârü’l-hadîsi’l-haseniyye, 1414/1993.
Hentâtî, Necmuddîn. el-mezhebu’l-Mâlikî bi’l-gārbi’l-islâmî ilâ muntasafi’l-karni’l-hâmis el-hicrî. Tûnus: Tebrü’z-zamân, 2004.
İbn ‘Abdilberr, Ebû ‘Ömer Yûsuf en-Nemerî. el-İntikâ fî fedâili’l- eimmeti’s-selâseti’l-fukahâ. Nşr. A. Ebû Gūdde. Beyrût: Dârü’l-beşâiri’l-islâmiyye, 1417/1997.
İbn ‘Abdilberr, Ebû ‘Ömer Yûsuf en-Nemerî. İhtilâfu ashabı Mâlik ve ashâbihî. Nşr. Hamîd Muhammed Lahmer, Miklos Muranyî. Beyrût: Dârü’l-gārbi’l-islâmî, 2003.
İbnu’l-Cellâb, Ebu’l-Kâsım Ubeydullâh b. Huseyn b. Hasân. et-Tefrî‘. Nşr. Huseyn b. Sâlim. Cilt Beyrût: Dârü’l-gārbi’l-islâmî, 1997.
İbn Ferhûn. Keşfu’n-nikâbi’l-hâcib min mustalah İbnu’l-Hâcib. Nşr. Hamza Ebû Fâris ve Abdüsselâm eş-Şerîf. Beyrut: Dârü’l-gārbi’l-İslâmî, 1990.
İbn Ferhûn, Tabsiratu’l-hükkâm fî usuli’l-akdiyeti ve menâhici’l-ahkâm. Nşr. Cemâl Mar’aşlı. Riyâd: Dâru ‘âlemi’l-kütüb, 2003.
İbn Serrâc. Fetâvâ Kādı’l-cemâ‘a Ebu’l-Kāsım b. Serrâc el-Endülüsî. Nşr. Muhammed Ebu’l-Ecfân. Mekke: Dârü’l-kütüb, 2002.
İbrâhîm ‘Alî, Muhammed. Istılâhu’l-mezheb ‘ınde’l-Mâlikîyye. Dübey: Dârü’l-buhûs li’d-dirâsâti’l-islâmiyye ve ihyâi’t-turâs, 1421/2000.
İsfehânî Ragıb Ebü›l-Kâsım. Mu‘cemu Müfredâti Elfâzi’l-Kur’ân. Nşr. Safvân Adnân Dâvûdî. Beyrût: Dârü’l-kalem-ed-Dârü’ş-şâmiyye, 1992.
Kâdî ‘Iyâz, Tertîbu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik li ma‘rifeti e‘lâmi mezhebi Mâlik. Nşr. Saîd Ahmed E‘râb. Rabât: Vizaretü’l-evkaf ve’ş-şu‘ûni’l-islâmiyye, 1403/1983.
Kayravânî, İbn Ebî Zeyd. en-Nevâdir ve’z-ziyâdât ‘alâ mâ fi’l-Müdevveneti min ğayrihâ mine’l-ümmehâti. Nşr. Muhammed Haccî. 15 Cilt. Beyrût: 1999.
Kaya, Eyüp Saîd. “Mâlikî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 519-535. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Kesgin, Hafsa. “Ebü’l-Hasan el-Lahmî ve Mâlikî Mezhebindeki Yeri”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 50 (2018): 219-141.
Kesgin, Hafsa. Mâlikî Fıkıh Geleneğinde Nevâzil: Endülüs Örneği. Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi. Aralık 2013.
Koca, Ferhat. Mukayeseli İslâm Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
Kılıçer, M.Esat. “Ehl-i Re’y”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 520-524. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
Mâlik b. Enes. Muvattâ’. 2 Cilt. Beyrut: Dârü ihyâü’t-türâsi’l-‘arabî, 1985/1406. Mâlik b. Enes. Muvatta’(Rivâyetu Yahyâ b. Yahyâ el-Leysî. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-gārbi’l-islâmî, 1997.
Muranyî, Mikolas. Dirâsât fî masâdıri’l-fıkhi’l-Mâlikî. trc. Sa‘îd Buhayrî ve Diğerleri. Beyrût: Dâru’l-gārbi’l-islâmî, 1988.
Öğüt, Salim. “Ebû Yûsuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 260-265. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
Özen, Şükrü. “İhtilâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 565-568. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
Özen, Şükrü. “Hilâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 527-538. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Nazmü’l-‘ıkyân fî a‘yâni’l-a‘yân. Nşr. Phılıp Hıttı. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘ılmiyye, ts.
Şafak, Ali. İslâm Hukukunun Tedvîni. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay., 1997.
Şâtıbî, Mûsâ b. Muhammed. el-Muvafakât fî ‘usûli’l-ahkâm. Nşr. Abdullah Dıraz. 4 Cilt. Kâhire: Dârü’l-ma‘rife, ts.
Taş, Aydın. “Şeybânî, Muhammed b. Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 38-42. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
Tusûlî, Ebu’l-Hasan. el-Behçe fî şerhi’t-Tuhfe. Nşr. Muhammed ‘Abdul-Kādîr Şâhîn. Beyrût: Dârü’l-kütübü’l- ‘ılmiyye, 1998.
Venşerîsî, Ahmed b. Yahyâ. el-Mi‘yâru’l-mu’rîb ve’l-câm ‘u’l-Mağrib ‘an fetâvâ ehl-i Ifrîkiyye ve’l-Endelüs ve’l-Mağrib. Nşr. Muhammed Haccî. 13 Cilt. Beyrût: Dârü’l-gārbi’l-islâmî, 1401/1981.
Yetkin, Hacer Kontbay. “İbn Lüb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-1: 594-595. Ankara: TDV Yayınları, 2016.