FIKIH USÛLÜNDE NÂSİH VE MENSUH OLMA YÖNÜNDEN İCMÂ

İcmâ, Hz. Peygamber’in vefatından sonraki herhangi bir devirde şer’î bir meselenin hükmü hakkında müctehid âlimlerin ittifakını ifade eden bir kavramdır. Fıkıh kitaplarında dinî ve hukukî hükümlerin meşruiyetini temellendirmek üzere başvurulan, fıkıh usulü eserlerinde deliller hiyerarşisinde Kur’ân ve Sünnet’ten sonra üçüncü sırada gösterilen icmâ İslâm hukukunun temel kaynaklarından biridir. Bununla birlikte icmâ kendi başına hüküm inşâ eden bir kaynak olmayıp kat’î naslara dayanan hükümleri koruyarak onların dinî yorumlarda esas alınmasını sağlayan, zannî naslara dayanan hükümlere kesinlik kazandıran ve müslümanları ortak dinî değerler etrafında toplayan bir hüccet olma özelliğine sahiptir.Fıkıh usulünün tedviniyle birlikte âlimler icmâın mahiyeti, dayanağı, hüccet değeri ve neshin konusu olup olmayacağı meseleleri üzerinde yoğunlaşarak bir icmâ teorisi meydana getirmişlerdir. Bu çerçevede icmâın başka delilleri ve başka delillerin icmâı neshedip neshedemeyeceği konularında usulcüler arasında görüş ayrılıkları meydana gelmiştir. Usulcülerin büyük çoğunluğu bu ihtimallerin hiçbirinin mümkün olmadığı görüşünü benimsemişlerdir. Farklı ekollere mensup bazı âlimler ise bu konuda cumhura muhalefet etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh Usûlü, İcmâ, Nesh, Nass, Kıyas

IJMA IN TERMS OF BEING ABROGATOR AND ABROGATED IN FIQH METHODOLOGY

Ijma (consensus) is a concept expressing the alliance of mujtahids about the verdict of a Sharia issue in any period after the death of the Prophet. And as a term, abrogation refers to the removal of a judgment with a subsequent evidence. According to the theory of abrogation in Islamic law, any nass from the Qur’an and Sunnah can be abrogated only if a new nass comes after it. After the death of the Prophet, since there could not be a new nass revealed, the door of the abrogation of the Qur’an and Sunnah was closed. Because scholars cannot justify a judgment. They are only obliged to be subject to the judgment commanded in the Qur’an and Sunnah. In this context, there have been different opinions among the scholars on the issues of ijma’s abrogating other proofs and whether other evidences can abrogate it. The majority of scholars have adopted the view that neither of these were possible. Some scholars of different schools opposed the majority in this regard. From these, Hanafi scholar Pazdavi said that the ijma cannot abrogate the nass but the ijma of companions can abrogate the ijma of companions and every ijma other than their ijma can be abrogated with an equivalent ijma in every century. Babarti said that ijma can be abrogated with both absolute nass and absolute ijma. Some other scholars have argued that ijma can abrogate both another ijma and anology. According to the majority, it is not permissible for ijma to abrogate another ijma. Because such thing is not possible if the second ijma shows that the previous ijma is a superstition. If the previous ijma occurred as accurate at the time of its occurrence, but the second ijma was forbidden to be treated with, it is not permissible unless the first ijma is based on an evidence that remains hidden after the first scholar’s participating in the previous ijma. There is no such possibility. Because, the fact that all the first scholars are unaware of this evidence, requires their consensus on error. Scholars of the ummah do not make consensus on error. According to the majority, the abrogate of an ijma based on analogy is not permissible either. Because if the analogy is against ijma, then the condition of the act with analogy will disappear. When the condition disappears, its binding decision disappears, and it is not called abrogation. Likewise, according to the majority, it is not possible for the ijma to abrogate the analogy. Because the analogy against ijma is superstitious, it means that its provision was not fixed. It does not occur the abrogate about an evidence whose provision is not fixed. However, some Hanafi scholars including Isa b. Aban and some scholars belonging to Shafı’i, Mutazili and Zahiri schools said that it was permissible for ijma to abrogate nass and another ijma and to be abrogated with them. But there is no alliance of opinion between them. For example, Pazdavi said that the ijma could not abrogate the nass, but it could be abrogated with another ijma equivalent to the ijma. According to him, the consensus of the Companions can only be abrogated by the consensus of Companions and the consensus of the others that come after them can be abrogated with an equivalent ijma in each period. Likewise, an ijma, whose basis/sanad is a maslahat (common interest), may be abrogated with another ijma according to the change of maslahat in each period. Likewise, Babarti, who is one of the Hanafi scholars, had given permission to the abrogation of the absolute ijma both with the nass and with absolute ijma. Khatib al-Baghdadi from Shafı’i scholars and some of the Mu’tazili and Zahiri scholars have adopted the view that the ijma can abrogate the nass. Some scholars have adopted the view that ijma can abrogate ijma and analogy, although they do not accept the abrogation of the nass with ijma. It does not seem possible to agree with the opinions of these scholars for the above-mentioned reasons. Although the opinion of Pazdavi that the ijma based on maslahat can be abrogated with another ijma if the maslahat is changed was accurate, since the basis (sanad) of the first ijma will disappear and the maslahat has changed, a new consensus cannot be called as an abrogation. Because when the maslahat is eliminated, the provision of ijma is also eliminated. In this case, according to us, the opinion of the majority scholars stating that ijma cannot be abrogator or abrogated is correct.

Keywords:

Usul al-Fiqh, Ijma, Abrogate, Nass, Qiyas,

PDF

___

Abdürrezzâk, Ebû Bekir Abdürrezzâk b. Hemmâm es-Sanʻânî. el-Musannef. Nşr. Habîb’ür-Rahman el-Aʻzamî. Beyrut: 1987.
Âmidî, Seyfüddin Ebü’l-Hasen Ali b. Ebû Ali. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Nşr. Şeyh İbrahim el-Acûz. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
Bâbertî, Ekmeleddin Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. er-Rudûd ve’n-nukud şerhu Muhtasari İbni’l-Hâcib. Thk. Seyfullah b. Salih b. Avn el-Ömeri. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef b. Sa’d b. Eyyub. el-Hudûd fî’lusûl. Thk. Muhammed Hasan İsmâil eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
Basrî, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Ali et-Tayyib. el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh. Thk. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003. Birmâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdüddâim. el-Fevâidü’s-seniyye bi-şerhi’l-Elfiyye. Thk. Abdullah Ramazan Musa. Cîze: Mektebetü’t-Tev’iyeti’l-İslâmiyye, 2015.
Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr ʻan Usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, ts. Cessâs, Ebû Bekir Ahmed Ahmed er-Râzî. el-Fusûl fî’l-usûl. Thk. Acîl Câsim eş-Neşmî. Kuveyt: 1994.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. Nşr. Halil Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: 2007.
Dönmez, İbrahim Kâfi. “İcmâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: 2000.
Ebû Ya’lâ, Muhammed b. Hüseyin el-Ferrâ. el-Udde fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstesfâ min ilmi’l-usûl. Nşr. Nâcî es-Süveyd. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 2008.
Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
Has, Şükrü Selim. “Klasik Fıkıh Usûlünde Neshin Mahiyeti”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Kayseri: 2006.2.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Sâbit b. Ahmed. el-Fakîh ve’l-mütefakkıh. Thk. Ebû Abdurrahman Âdil b. Yusuf el-Garâzî. es-Suûdiyye: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1421.
Isfehânî, Ebü’l-Kâsım Şemsüddin Mahmud b. Abdurrahman. Beyânü’l-Muhtasar Şerhu Muhtasarı İbni’l-Hâcib. Thk. Muhammed Muzaffer Bekâ. es-Suûdiyye: Dâru’l-Medenî, 1986. İbn Akîl, Ebü’l-Vefâ Ali b. Akîl b. Muhammed. el-Vâzıh fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
İbn Emîru Hac, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. et-Takrîr ve’t-tahrîr fî ilmi’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1996.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. et-Telhîsü’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’r-Rafi’i’l-kebîr. Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1989.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Thk. Mahmud Hâmid Osman. Kâhire: Dâru’l-hadîs, 2005.
İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdîsî. Ravzatü’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdülaziz Abdurrahman es-Saîd. Riyad: 1399.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. ez-Zarûrî fî usûli’l-fıkh. Thk. Cemaleddin el-Alevî. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1994.
Îcî, Ebü›l-Fazl Adudüddîn Abdurrahman b. Ahmed. Muhtasaru’l-müntehe’l-usûlî li İbni’l-Hâcib el-Mâlikî. Sadüddin et-Taftazânî’nin Hâşiyesi içerisindedir. Thk. Muhammed Hasen İsmâil eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
İsnevî, Cemalüddin Ebû Muhammed Abdurrahim b. Hasen. Nihâyetü’s-sûl Şerhu Minhâci’l-vüsûl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
Karâfî, Şihabüddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. İdrîs. Şerhu Tenkîhi’l-fusûl. Thk. Tâhâ Abdurrauf Sa’d. Şirketü’t-tabâati’l-feniye el-müttahide, 1973.
Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed. et-Temhîd fî usûli’l-fıkh. Thk. Müfid Muhammed Ebû Amşe. Cidde: Dâru’l-Medenî, 1985.
Kızılkaya, Necmettin (Bilal Aybakan). “Fıkıh İlminin Oluşum Sürecinde İcmâ”. İslâm Ararştırmaları Dergisi 2000.
Merdâvî, Alâüddin Ebü’l-Hasan Ali b. Süleyman. et-Tahbîr Şerhu’t-Tahrîr fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdurrahman el-Cübreyn. Riyâd: Mektebetü’r-rüşd, 2000.
Nas, Taha. “İcmâ Teorisi ve Bâkıllânî’nin Etkisi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (2014/2), 17: (1-38).
Pezdevî, Ebü’l-Usr Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. Usûlü’l-Bezdevî. Buhârî’nin, Keşfü’l-esrâr adlı eseri içindedir. Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, t.y.
Râzî, Fahreddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fî ilmi’l-usûl Nşr. Muhammed Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
Râzî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Fâris. Mu’cemü mekâyîsi’l-lüga. Thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Dâru’l-fikr, 1979.
Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Kavâtı’u’l-edille fi’lusûl. Thk. Muhammed Hasen İsmâîl eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdülmelik Abdurrahman es-Sa’dî. Mekketü’l-mükerreme, 1987.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl. el-Usûl. İstanbul: Dâru Kahraman, 1984.
Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. er-Risâle. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki ilmi’l-usûl. Nşr. Ebû Musʻab Muhammed Saʻîd. Beyrut: Müessesetü’l-kütübi’s-sekâfiyye, 1992.
Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali. el-Lüma’ fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhyiddîn Mastû v.dğr. Dımeşk: Dâru’l-kelimi’t-tayyib, ts.
Taftâzânî, Sa’düddîn Mes’ud b. Ömer. Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavzîh. Thk. Zekeriyyâ Umeyrât. Sadrüşşerîa’nın et-Tavzîh fî halli gavâmidi’t-Tenkîh adlı eseri içerisindedir. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1996.
Taş, Aydın. “Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî el-Pezdevî’nin İcmâ Anlayışı”. Şarkiyat İlmî Araştırmalar Dergisi Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler Kitabı. Diyarbakır: 2017.
Urmevî, Safiyyüddin Muhammed b. Abdurrahîm el-Hindî. Nihâyetü’l-vusûl fî dirayeti’l-usûl. Thk. Salih b. Süleyman Yusuf v.dğr. Mekketü’l-Mükerreme, 1996.
Üsmendî, Ebü’l-Feth Alâüddîn Muhammed b. Abdilhamîd. Bezlü’n-nazar fî’l-usûl. Thk. Muhammed Zeki Abdülber. Kahire: Mektebetü’d-dâri’t-türâs, 1992.
Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır. el-Bahru’lmuhît fî usûli’l-fıkh. Dâru’l-kütübî, 1994. Zühaylî, Mustafa Vehbe. el-Vecîz fî usûli’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımeşk: Dâru’l-hayr, 2006.