KLASİK DÖNEM İÇİN BİR ENTELEKTÜEL TARTIŞMA YÖNTEMİ: EBU BEKİR İBNÜ'L-ARABİ'NİN GAZZALİ'YE ELEŞTİREL YAKLAŞIMI

Ebu Bekir İbnü’l-Arabî, Endülüs’ün İşbiliyye şehrinde 468/1076 yılında doğmuş ve ilk eğitimini dönemin ünlü âlimlerinden olan babası fakih Muhammed b. Abdullah b. Arabî el-Meafirî’den almıştır. Ardından yöredeki meşhur âlimlerden eğitim alan İbnü’l-Arabî, on yedi yaşlarında iken Endülüs’ten ayrılarak, babası ile ilim merkezi olan Bağdat’a doğru yola çıkmıştır. Kendisi bu yolculuğun temel amacının ünü Endülüs’e kadar ulaşmış olan Gazzâlî ile karşılaşmak olduğunu açıklar. Ancak bazı araştırmacılara göre Bağdat’ta sonlanacak bu yolculuğun ana nedeni, dönemin Endülüs’teki siyasi lideri olan Yusuf b. Taşfin’in buyruğudur. Buna göre Yusuf b. Taşfin, Ebû Bekir İbn Arabî’nin babası fakih Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah’ı Halife Müstazhir-Billâh ve Gazzâlî’ye elçi olarak gönderdi. Yusuf b. Taşfin, sosyal sorunlarla ilgili Gazzâlî’den bir fetva talep etmiş ve alınan fetva, yine onlar tarafından Yusuf’a getirilmiştir. Endülüs ve Kuzey Afrika üzerinden, Abbasilerin başkenti Bağdat’a kadar ulaşan Ebû Bekir’in bu yolculuğu on yılı aşkın sürmüştür. Bu yolculuk sürecinde çeşitli din ve mezheplere mensup birçok bilginle görüşen İbnü’l-Arabi, onlarla çeşitli konular üzerinde görüş alışverişinde bulundu ve tartışmalara girdi. Daha sonraları ülkesine dönen İbnü’l-Arabî, iki senelik kadılık görevi sonrası bu makamdan ayrılarak, ilmi birikimini kaleme almak üzere uzlete çekildi. Yazarın eserlerinden en çok şikâyet ettiği konu, Endülüs ulemasının taassubu olmuştur. Müellif bu yakındığı hususu gittiği her yerde gözlemlemiştir. Bu doğrultuda taassup ve bağnazlık onun duyarlı olduğu en öncelikli konu olmuştur. Gazzali’nin uzun süre derslerine katılan İbnü’l-Arabi, aralarında geçen tartışma konularını el-Ecvibe adıyla bir risaleye dönüştürmüştür. Genel anlamda tasavvufa karşı olmayan İbnü’l-Arabî, bazı eserlerinde kelam açısından sufilerin görüşlerini incelemiş ve kendi ifadesiyle “aşırılık” olarak nitelendirdiği konuların değerlendirmesini yapmıştır. Bu bağlamda özellikle onların “keşf” metodunu isabetli bulmayarak, bu anlayışı Gazzâlî’nin düşüncesi çerçevesinde tenkit etmiştir. Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’nin, “şeyhimiz”, “üstadımız”, ve “muallimim” dediği Gazzâlî’ye bilimsel tenkitlerde bulunmakla birlikte, ondan etkilenmiş ve alıntılarda bulunmuştur.

___

  • "آراء أبو بكر بن العربي الخاصة بالكلام والتعليم" Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’nin kelam ve eğitim görüşleri" "، أسطا، مصطفى و بيجر، رمضان. مجلة أبحاث التعليم الديني، 7، 381 - 402، 2004 م.
  • أحكام القرآن، ابن العربي، أبو بكر، تحقيق: محمد عبد القادر عطا، بيروت: دار الفكر، ب ال تاريخ.
  • إحياء علوم الدين، الغزالي، أبو حامد محمد بن محمد، بيروت: دار الهادي، 1986 م.
  • الأجوبة، ضمن المجموع، ابن العربي، أبو بكر، مكتبة الكلية الأمريكية ببيروت، 24A-AI-LA. 1 .3-MS: 297 .
  • أزهار الرياض في أخبار القاضي عياض، المقري، أبو العباس شهاب الدين أحمد بن محمد بن أحمد، تحقيق: ابراهيم الأبياري، مصطفى الساقي، الرباط: إحياء التراث الإس المي، 1978 م.
  • "البرهان كقرآن ومصطلح كلام" Bir Kur’an ve Kelam terimi olarak Burhan" "، كورت، فاتح، مجلة أكاديمية 205 :( 2019 ) EKEV 78 220.
  • البيان المغرب في أخبار الأندلس والمغرب، ابن عذاري، أبو عبد الّل محمد المراكشي، تحقيق: جورج سيرافين كولان، بيروت: دار الثقافة، 1967 م.
  • "تأثير مدارس السلاجقة على المغارب والأندلس" ،"Selçuklu medreselerinin Mağrib ve Endülüs üzerindeki etkisi" أوجاق، أحمد، الدراسات التركية 4:3 (2009 م): 1622 - 1647 هـ.
  • "التصور الخاص بالغزالي في الأندلس" Endülüs’te Gazzâlî algısı" "، بوزكورت، بيرغول، مجلة الفلسفة الدولية بيت الحكمة 7:1 ، 2017 م، 245 - 309.
  • التكملة لكتاب الصلة، ابن الأبار، أبو عبد الّل محمد بن عبد الّل بن أبي بكر، تحقيق: فرانسيسكو كوديرا زيدين، مدريد: أبود جوزيفومدي روجاس، 1886 م. الرد على المنطقيين، ابن تيمية، أبو العباس تقي الدين أحمد بن عبد الحليم، لاهور: إدارة ترجمان السنة، 1976 م.
  • سراج المريدين في سبيل الدين، ابن العربي، أبو بكر، القاهرة، دار الكتب المصرية، تحقيق: .’b‘ 20384 السنن، ابن ماجه، أبو عبد الّل محمد بن يزيد الربعي القزويني، إسطنبول: تشاري ياين الري، 1992 م.
  • "طريقة الكشف لدى الغزالي وفقاً لأبي بكر بن العربي بصفته كونه من علماء الكلام" "- Bir kelam bilgini olarak Ebû Bekir İbnü’l Arabî’ye göre Gazzâlî’nin keşf metodu "، بيجر، رمضان، معضلة العلم ضمن الكلام، Kelam’da bilgi problemi ، أورهان شينير كول أوغلو، أحمد صائم كي الووز، قدير غومبياز. بورصة، 2003 م.
  • ظهور الإسلام، أمين، أحمد، بيروت، بلا تاريخ. المستدرك على الصحيحين، الحاكم النيسابوري، أبو عبد الّل ابن البيَّع محمد،تحقيق: يوسف عبد الّل المرعشلي، بيروت، 1986 م. العواصم من القواصم، ابن العربي، أبو بكر، تحقيق: عمار الطالبي، الدوحة 1992 م.
  • الغزالي والمغرب، الكتاني، محمد المنتصر، دمشق، 1961 م.
  • المقدمة، ابن خلدون، أبو زيد ولي الدين عبد الرحمن بن محمد، تحقيق: علي عبد الواحد وافي، القاهرة، ب ال تاريخ. قانون التأويل، ابن العربي، أبو بكر، تحقيق: محمد السليماني، بيروت: دار الغرب الإسلامي، 1986 م.
  • مسلمي الأندلس: التاريخ السياسي Endülüs Müslümanları: Siyasi tarih ، أوزدمير، محمد، أنقرة: منشورات وقف الديانة التركي، 2013 م.
  • "نهج نقدي لنظام التربية والتعليم الديني في العالم الإس المي في العصور الوسطى: نموذج ابن العربي" "Ortaçağ İslam dünyasındaki dinî eğitim ve öğretim sistemine eleştirel bir yaklaşım: İbnü’l- Arabî örneği"، بيجر، رمضان، مجلة كلية التعليم بجامعة صقاريا 21 (2011 م): 22 - 32.